تست هماتوکریت
تست هماتوکریت یک آزمایش ساده‌ی خون است که درصد گلبول‌های قرمز موجود در خون شما را اندازه‌گیری می‌کند. گلبول‌های قرمز نقش بسیار مهمی دارند، زیرا آن‌ها مسئول حمل اکسیژن به تمام نقاط بدن هستند. سطوح بالای هماتوکریت نشانه‌ای از افزایش تعداد گلبول‌های قرمز (اریتروسیتوز) است. در حالی که سطوح پایین هماتوکریت نشانه‌ای از کم‌خونی (آنمی) است. پزشکان از این اطلاعات برای تشخیص وضعیت‌های مختلف استفاده می‌کنند.
نمای کلی
تست هماتوکریت چیست؟
تست هماتوکریت (Hct) یک آزمایش ساده‌ی خون است که اندازه‌گیری می‌کند چه مقدار از خون شما را گلبول‌های قرمز تشکیل می‌دهند. خون انسان از چهار جزء اصلی تشکیل شده است: گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید، پلاکت‌ها و پلاسما (بخش مایع خون). داشتن تعداد مناسبی از گلبول‌های قرمز حیاتی است، زیرا این سلول‌ها اکسیژن را به تمام سلول‌ها و اندام‌های بدن منتقل می‌کنند و بدون آن‌ها بدن قادر به ادامه فعالیت‌های حیاتی خود نخواهد بود.
تست هماتوکریت (که تلفظ آن به صورت «های-مَت-اُ-کریت» است) معمولاً به عنوان بخشی از یک آزمایش کامل خون که به آن CBC یا شمارش کامل سلول‌های خونی می‌گویند، انجام می‌شود. ممکن است پزشک شما انجام این آزمایش را در شرایط زیر تجویز کند:
- به عنوان بخشی از آزمایش‌های روتین سالانه
- اگر علائمی دارید که ممکن است به اختلال در گلبول‌های قرمز مربوط باشد
- اگر دچار بیماری‌های خونی هستید و پزشک نیاز دارد گلبول‌های قرمز شما را تحت نظر داشته باشد
جزئیات آزمایش
آزمایش هماتوکریت چگونه انجام می‌شود؟
در بزرگسالان، متخصصان مراقبت‌های بهداشتی معمولاً خون را از یک ورید در بازوی شما می‌گیرند. در نوزادان، معمولاً نمونه خون را از پاشنه پا می‌گیرند. خون جمع‌آوری‌شده در یک یا چند لوله مخصوص ذخیره می‌شود.
پس از جمع‌آوری، نمونه به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. در آن‌جا یک دستگاه مخصوص، خون را با سرعت بالا می‌چرخاند تا اجزای آن از یکدیگر جدا شوند (سانتریفوژ). سپس دستگاه درصد گلبول‌های قرمز را نسبت به حجم کلی خون محاسبه می‌کند.
برای آمادگی جهت انجام این تست چه کاری باید انجام داد؟
هیچ آمادگی خاصی برای این آزمایش نیاز نیست. شما می‌توانید مانند همیشه غذا بخورید، آب بنوشید و داروهای خود را مصرف کنید.
اگر از سوزن یا فرآیند خون‌گیری می‌ترسید، حتماً به کادر درمان اطلاع دهید تا راه‌هایی برای آرام کردن شما پیشنهاد دهند. برخی افراد با تنفس عمیق، گوش دادن به موسیقی یا صحبت با یک پرستار احساس آرامش بیشتری پیدا می‌کنند.
چه انتظاری باید از فرآیند خون‌گیری داشته باشیم؟
خون‌گیری معمولاً فقط چند دقیقه طول می‌کشد. متخصص مراقبت‌های بهداشتی مراحل زیر را انجام خواهد داد:
- یافتن وریدی مناسب، معمولاً در قسمت داخلی آرنج
- بستن یک نوار لاستیکی (تورنیکه) به بالای بازو برای برجسته‌تر شدن رگ‌ها
- ضدعفونی کردن محل ورود سوزن
- وارد کردن سوزن به داخل ورید (ممکن است در ابتدا کمی سوزش داشته باشد اما سریع از بین می‌رود)
- جمع‌آوری خون در داخل لوله یا سرنگ
- خارج کردن سوزن و تورنیکه و بستن محل خون‌گیری با یک بانداژ
معمولاً پس از آن، شما می‌توانید به خانه بروید. قبل از ترک مرکز درمانی، از پزشک بپرسید چه زمانی می‌توانید منتظر دریافت نتایج Hct خود باشید. معمولاً دریافت نتایج بین ۲۴ ساعت تا چند روز طول می‌کشد.
آیا این آزمایش عوارض یا خطراتی دارد؟
اکثر افراد پس از خون‌گیری حالشان خوب است. اما برخی افراد هنگام خون‌گیری ممکن است احساس ضعف یا سرگیجه داشته باشند. این واکنش طبیعی است، اما باید آن را با پزشک در میان بگذارید تا در صورت نیاز اقدامات حمایتی لازم انجام شود، مثل خواباندن بیمار، دادن آب یا قند و استراحت چند دقیقه‌ای.
نتایج و پیگیری
چه نوع نتایجی از این آزمایش دریافت می‌شود و معنی آن چیست؟
نتیجه تست هماتوکریت یک عدد است که به‌صورت درصد بیان می‌شود. برای مثال، اگر عدد ۴۵ باشد یعنی ۴۵٪ از حجم خون شما را گلبول‌های قرمز تشکیل داده‌اند. مقادیر طبیعی هماتوکریت بر اساس سن و جنس متفاوت است:
- مردان: ۴۱٪ تا ۵۰٪
- زنان: ۳۶٪ تا ۴۴٪
- نوزادان: ۳۲٪ تا ۴۲٪
- نوزادان تازه متولدشده: ۴۵٪ تا ۶۱٪
محدوده نرمال ممکن است بسته به آزمایشگاه کمی متفاوت باشد. بنابراین، هنگام بررسی نتایج باید آن‌ها را با محدوده مرجع (Reference Range) مقایسه کنید. در گزارش آزمایشگاهی، معمولاً در کنار عدد، حروف H یا L درج می‌شود تا نشان دهد مقدار شما بالاتر (High) یا پایین‌تر (Low) از محدوده نرمال است.
هماتوکریت بالا
سطح بالای هماتوکریت «اریتروسیتوز» نامیده می‌شود. این وضعیت ممکن است نشانه‌ای از بیماری‌ای به نام پلی‌سایتمی ورا (polycythemia vera) باشد که در آن مغز استخوان بیش‌ازحد گلبول قرمز تولید می‌کند. اما اغلب اوقات بالا بودن هماتوکریت نشانه این است که بدن شما به اکسیژن بیشتری نیاز دارد، و بنابراین شروع به تولید بیشتر گلبول قرمز می‌کند. عوامل رایج بالا رفتن سطح هماتوکریت عبارت‌اند از:
- مسمومیت با مونوکسید کربن
- کم‌آبی بدن (dehydration)
- بیماری قلبی
- فیبروز ریوی (Pulmonary fibrosis)
- وقفه تنفسی در خواب (Obstructive sleep apnea)
- سیگار کشیدن
- مصرف تستوسترون یا سایر داروهای آندروژنی
همچنین زندگی در ارتفاعات بالا باعث افزایش هماتوکریت می‌شود. در این شرایط بدن برای جبران کاهش سطح اکسیژن محیط، گلبول قرمز بیشتری تولید می‌کند، که یک واکنش طبیعی فیزیولوژیک محسوب می‌شود. بنابراین پزشک هنگام تفسیر نتایج این عوامل را در نظر خواهد گرفت.
هماتوکریت پایین
سطح پایین هماتوکریت معمولاً نشان‌دهنده کمبود گلبول‌های قرمز سالم است که به آن «کم‌خونی» گفته می‌شود. شک به کم‌خونی که علائمی مانند خستگی، ضعف، تنگی نفس و رنگ‌پریدگی ایجاد می‌کند، یکی از رایج‌ترین دلایل درخواست این آزمایش است. سایر علل کاهش هماتوکریت عبارت‌اند از:
- از دست دادن خون (مثلاً بر اثر جراحت یا قاعدگی شدید)
- هیپوناترمی (کاهش سدیم خون)
- سرطان خون (لوسمی)
- بیماری‌های کلیوی (که تولید اریتروپویتین را مختل می‌کنند)
- بیماری‌های تیروئیدی
همچنین در دوران بارداری، هماتوکریت ممکن است کاهش یابد، زیرا حجم مایع بدن افزایش یافته و نسبت گلبول‌های قرمز به پلاسما کاهش پیدا می‌کند. این وضعیت معمولاً فیزیولوژیک و طبیعی است.
چه زمانی باید با پزشک تماس گرفت؟
اگر نتایج آزمایش خود را متوجه نمی‌شوید، حتماً از پزشک خود سؤال بپرسید. به یاد داشته باشید که هماتوکریت غیرطبیعی همیشه به معنی وجود مشکل نیست. پزشک شما نتایج این آزمایش را در کنار سایر آزمایش‌ها و علائم بالینی ارزیابی می‌کند تا مشخص کند آیا واقعاً جای نگرانی وجود دارد یا نه. پزشک می‌تواند توضیح دهد که اعداد به چه معنا هستند و در صورت لزوم، اقدامات بعدی را برایتان مشخص می‌کند.
اگر پزشک این تست را به خاطر داشتن علائم خاص تجویز کرده، در صورتی که علائم شما بدتر شود، حتماً او را مطلع کنید.
سؤالات متداول دیگر
تفاوت بین تست هماتوکریت و تست هموگلوبین چیست؟
تست هماتوکریت، درصد گلبول‌های قرمز در خون را اندازه‌گیری می‌کند، در حالی که تست هموگلوبین، مقدار پروتئین هموگلوبین موجود در این گلبول‌ها را اندازه‌گیری می‌کند. هموگلوبین پروتئینی است که اکسیژن را در گلبول‌های قرمز حمل می‌کند. هر دوی این آزمایش‌ها به بررسی عملکرد اکسیژن‌رسانی خون کمک می‌کنند، ولی اطلاعات متفاوت و مکملی ارائه می‌دهند.
وقتی هماتوکریت و هموگلوبین هر دو پایین باشند، به چه معناست؟
سه علت اصلی می‌توانند باعث کاهش همزمان هماتوکریت و هموگلوبین شوند:
- از دست دادن خون، مثلاً در اثر آسیب، جراحی یا خونریزی داخلی
- نارسایی مغز استخوان در تولید گلبول‌های قرمز
- تخریب زودهنگام گلبول‌های قرمز (همولیز)
پزشک از طریق بررسی علائم و انجام آزمایش‌های تکمیلی دلیل اصلی را شناسایی خواهد کرد.
یادداشت
ممکن است زمانی که نتایج آزمایش خون شما نشان‌دهنده سطح غیرعادی هماتوکریت باشد، احساس نگرانی یا استرس داشته باشید. اما دلایل زیادی برای تغییر سطوح هماتوکریت وجود دارد. در برخی موارد، سطوح بالا یا پایین هماتوکریت می‌توانند نشانه‌ای از بیماری‌های جدی باشند. اما در بسیاری موارد نیز این تغییرات به دلایل ساده‌تر و گذرا اتفاق می‌افتند. بنابراین، قبل از نتیجه‌گیری عجولانه، با پزشک خود مشورت کنید تا او به شما توضیح دهد این نتایج چه معنایی برای سلامتی شما دارند.