سنکوپ وازوواگال شایع‌ترین نوع غش است که به‌صورت از‌دست‌دادن موقت هوشیاری ظاهر می‌شود. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که فشار خون و ضربان قلب به‌طور ناگهانی کاهش می‌یابد و اکسیژن کمتری به مغز می‌رسد.
این واکنش معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که دستگاه عصبی شما در برابر یک محرک جسمی یا احساسی بیش از حد تحریک می‌شود، مانند مشاهده خون یا انجام ورزش در گرمای شدید.¹
حدود ۴۰٪ از بزرگسالان در طول زندگی خود یک بار سنکوپ وازوواگال را تجربه خواهند کرد. این وضعیت خطرناک نیست، اما می‌تواند بر کیفیت زندگی تأثیر بگذارد و در صورت غش ناگهانی، خطر آسیب‌دیدگی را افزایش دهد.²
شناختن محرک‌های احتمالی و اتخاذ اقدامات احتیاطی می‌تواند به پیشگیری از سنکوپ وازوواگال کمک کند.³
چه چیزی باعث سنکوپ وازوواگال می‌شود؟
سنکوپ وازوواگال یک واکنش فیزیولوژیک به استرس است که منجر به غش می‌شود. در این حالت، کاهش ناگهانی فشار خون و کند شدن ضربان قلب رخ می‌دهد که ناشی از تحریک بیش‌ازحد عصب واگ، یکی از اعصاب بلند و مهم بدن است که کنترل این عملکردها را بر عهده دارد.¹⁴
این تحریک بیش‌ازحد می‌تواند باعث شود بخشی از سیستم عصبی که مسئول تنظیم ضربان قلب و فشار خون است، به‌درستی عمل نکند و در نتیجه فرد دچار احساس ضعف یا از‌دست‌دادن هوشیاری شود.⁵¹
در واقع، در پاسخ به فشارهای جسمی یا روانی، این مسیر عصبی-رفلکسی به جای حفظ تعادل، به‌طور ناهنجار واکنش نشان می‌دهد و افت شدید فشار خون و کاهش جریان خون به مغز را رقم می‌زند.
FG Trade Latin / Getty Images
محرک‌های شایع کدام‌اند؟
همه موارد سنکوپ وازوواگال الزاماً دارای یک محرک واضح نیستند. بااین‌حال، برخی تجربیات یا موقعیت‌ها احتمال وقوع این حالت را افزایش می‌دهند، از جمله:¹⁶⁷⁸
- گرمای شدید
- کم‌آبی بدن
- ناراحتی احساسی
- اضطراب یا ترس
- ایستادن طولانی‌مدت
- دیدن خون
- حرکات روده
- ورزش شدید
این عوامل می‌توانند از طریق تأثیر بر سیستم عصبی خودمختار باعث تحریک بیش‌ازحد عصب واگ شوند و در نتیجه رفلکس وازوواگال فعال شود.
چه کسانی در معرض خطر بیشتری هستند؟
اگرچه سنکوپ وازوواگال ممکن است برای هر کسی اتفاق بیفتد، برخی افراد در معرض خطر بیشتری هستند. عواملی که می‌توانند خطر را افزایش دهند شامل موارد زیر هستند:⁵¹⁹
- سن: این حالت بیشتر در نوجوانان و بزرگسالان جوان اتفاق می‌افتد، به‌طوری‌که ۸۵٪ موارد غش در افراد زیر ۴۰ سال دیده می‌شود. در افراد مسن، بیش از ۵۰٪ موارد غش ناشی از سنکوپ وازوواگال است.
- سابقه خانوادگی: افرادی که در خانواده آن‌ها غش کردن رایج است، ممکن است خود نیز مستعد تجربه سنکوپ وازوواگال باشند.
همچنین، مطالعات نشان داده‌اند افرادی که دچار این نوع غش می‌شوند، اغلب به اختلالات روانی مانند اضطراب یا افسردگی نیز مبتلا هستند.¹⁰
ارتباط میان عملکرد سیستم عصبی خودکار و سلامت روان، زمینه‌های پژوهشی مهمی را در درمان و پیشگیری فراهم کرده است.
علائم
پیش از آنکه غش اتفاق بیفتد، ممکن است فرد دچار علائمی شود که به او هشدار می‌دهند در آستانه از‌دست‌دادن هوشیاری قرار دارد. البته برخی افراد هیچ علامت یا هشدار قبلی را تجربه نمی‌کنند.¹¹¹
علائم رایج شامل سرگیجه، سبکی سر، احساس گرما یا تعریق، تهوع، رنگ‌پریدگی، تاری دید، یا شنیدن صدای زنگ در گوش است.
این نشانه‌ها به علت کاهش تدریجی خون‌رسانی به مغز و تحریک مسیرهای عصبی خاص ایجاد می‌شوند و به‌عنوان علائم هشدار اولیه شناخته می‌شوند.
سنکوپ وازوواگال چه حسی دارد؟
اگر سنکوپ وازوواگال را تجربه کنید، ممکن است ناگهان احساس گرما یا تعریق، تهوع، سبکی سر یا بی‌ثباتی کنید. همچنین ممکن است صدای زنگ در گوش‌ها بشنوید و دچار دید تونلی یا تاری دید شوید.¹¹¹
اگر واقعاً بی‌هوش شوید، احتمالاً بدون نیاز به درمان خاص، در عرض چند دقیقه دوباره به هوش خواهید آمد.
این تجربه معمولاً گذرا است، اما در برخی افراد باعث ترس یا اضطراب مداوم می‌شود که بر کیفیت زندگی آن‌ها اثر می‌گذارد.
تشخیص
ارائه‌دهندگان خدمات سلامت معمولاً با رد سایر شرایط مشابه، سنکوپ وازوواگال را تشخیص می‌دهند. آن‌ها سابقه پزشکی شما را بررسی کرده و فشار خون‌تان را در حالت‌های ایستاده، نشسته و خوابیده اندازه‌گیری می‌کنند.¹
همچنین، احتمال دارد درباره سابقه خانوادگی بیماری‌های قلبی، احتمال از‌دست‌دادن خون، و داروهایی که مصرف می‌کنید، با شما صحبت شود.
برای تأیید تشخیص، ممکن است آزمایش‌های زیر انجام شوند:¹¹²
- آزمایش خون: برای رد بیماری‌های زمینه‌ای.
- آزمایش میز شیب‌دار (Tilt Table Test): در این آزمایش شما به میز نرم متصل می‌شوید که در زوایای مختلف حرکت می‌کند تا فشار خون، اکسیژن و عملکرد قلب‌تان بررسی شود.
- تست ورزش (Exercise Stress Test): برای ارزیابی واکنش قلب به فعالیت بدنی.
- تست‌های عملکرد قلب: مانند اکوکاردیوگرام، نوار قلب (ECG) و هولتر مانیتور.
- تست‌های عصبی: برای بررسی عملکرد مغز و رد اختلالات نورولوژیک.
این مجموعه آزمایش‌ها به پزشک کمک می‌کند تا سایر بیماری‌های قلبی، مغزی یا متابولیک که می‌توانند با علائم مشابه ظاهر شوند را کنار بگذارد.
سنکوپ وازوواگال چقدر جدی است؟
سنکوپ وازوواگال به‌تنهایی معمولاً خطرناک نیست. اما اگر دفعات وقوع زیاد باشد، می‌تواند کیفیت زندگی را مختل کرده و خطر آسیب‌دیدگی را افزایش دهد.¹³
پزشک ممکن است به شما توصیه کند از فعالیت‌هایی مثل شنا، رانندگی یا حضور در ارتفاع اجتناب کنید، چون در صورت غش ناگهانی در این شرایط، خطر آسیب شدید وجود دارد.¹⁴
در یک مطالعه، از میان بیش از ۱۱۰۰ فرد مبتلا به سنکوپ وازوواگال، ۲۳٪ گزارش دادند که دچار آسیب شده‌اند و ۳٪ آسیب جدی دیده‌اند. در مجموع، ۳۶٪ از ۲۵۱۸ حمله گزارش‌شده، منجر به نوعی آسیب‌دیدگی شده‌اند.²
در ایالات متحده، سنکوپ وازوواگال تا ۱.۵٪ از مراجعات به اورژانس را تشکیل می‌دهد.²
درمان و پیشگیری
پزشکان معمولاً برای سنکوپ وازوواگال دارو یا درمان خاصی تجویز نمی‌کنند. در عوض، توصیه می‌شود که محرک‌های خود را شناسایی کرده و از آن‌ها اجتناب کنید.³
اگرچه همیشه نمی‌توان از بروز این وضعیت جلوگیری کرد، اما برخی رویکردهای سبک زندگی می‌توانند به کاهش دفعات غش کمک کنند.¹⁵
در این‌جا برخی راهکارهای پیشنهادی آمده است:
- نوشیدن مایعات کافی
- افزایش مصرف نمک
- فعالیت بدنی متوسط
- پرهیز از فعالیت در گرمای زیاد
- استفاده از جوراب‌های فشاری
- بررسی داروهایی که ممکن است به‌عنوان عارضه‌جانبی فشار خون را کاهش دهند
همچنین در صورت مشاهده علائم هشداردهنده، باید اقدامات لازم برای جلوگیری از سقوط و آسیب انجام دهید.³
دراز کشیدن در محیطی خنک به‌مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه یا نشستن و قرار دادن سر بین زانوها می‌تواند علائم را در عرض چند دقیقه تا چند ساعت کاهش دهد.¹¹¹
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
هر فردی که دچار غش شده باید برای بررسی مشکلات قلبی، ریوی یا دیگر بیماری‌های زمینه‌ای به پزشک مراجعه کند.¹
اگر قبلاً تشخیص سنکوپ وازوواگال برای شما داده شده، بهتر است پس از هر نوبت غش به پزشک مراجعه کنید تا مطمئن شوید هنگام زمین خوردن دچار آسیب‌دیدگی در ناحیه سر، گردن یا اندام‌ها نشده‌اید.
همچنین مراجعات منظم به پزشک برای اطمینان از عدم وخامت وضعیت یا پیدایش بیماری‌های جدید اهمیت دارد.¹
جمع‌بندی
سنکوپ وازوواگال نوعی از‌دست‌دادن موقت هوشیاری است که به‌دلیل تحریک بیش‌ازحد عصب واگ رخ می‌دهد. عواملی مانند ورزش در گرمای شدید، زور زدن هنگام دفع، یا دیدن خون می‌توانند محرک این نوع غش باشند.
احساس گرما یا تهوع ناگهانی، شنیدن صدای زنگ در گوش، و دید تونلی از جمله علائم اولیه سنکوپ هستند.
شناسایی این علائم و اقدام به‌موقع می‌تواند از سقوط جلوگیری کرده و احتمال آسیب‌دیدگی را کاهش دهد، زیرا خود بیماری خطرناک نیست اما پیامدهای آن ممکن است جدی باشد.