مگاکولون سمی یک بیماری جدی در روده بزرگ (کولون) است که عملکرد طبیعی حرکت غذا را در دستگاه گوارش مختل می‌کند. این اختلال معمولاً با علائم گوارشی مانند نفخ و تهوع همراه است.¹
تقریباً نیمی از موارد مگاکولون سمی به دنبال بیماری‌های التهابی روده مانند کولیت اولسراتیو ایجاد می‌شود. درمان سریع پزشکی برای کاهش خطر عوارض بسیار حیاتی است.¹
در این بیماری، روده بزرگ دچار گشادشدگی بیش‌ازحد و کاهش حرکات انقباضی می‌شود که می‌تواند منجر به فلج روده، پارگی و حتی مرگ بیمار گردد.
همچنین به دلیل گشادشدگی بیش از حد روده، احتمال نشت محتویات آن به داخل حفره شکم و بروز عفونت سیستمیک (سپسیس) بالا می‌رود.
علائم مگاکولون سمی
اگر دچار مگاکولون سمی باشید، ممکن است احساس ناخوشی عمومی داشته باشید. شایع‌ترین علامت آن اسهال شدید و خونی است که می‌تواند منجر به کم‌خونی شود.²
در صورت کم‌خونی، ممکن است احساس خستگی یا ضعف کنید، دچار تنگی نفس شوید، یا هنگام فعالیت دچار سرگیجه شوید.³
کم‌خونی ناشی از خون‌ریزی دستگاه گوارش می‌تواند به کاهش اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها منجر شود و خستگی مزمن، بی‌قراری قلبی و اختلال تمرکز را در پی داشته باشد.
همچنین، از دست دادن حجم زیاد مایعات از طریق اسهال می‌تواند باعث دهیدراتاسیون شدید و کاهش فشار خون شود.
supersizer / Getty Images
دیگر علائم ممکن مگاکولون سمی شامل موارد زیر است:¹
- شکم متورم که هنگام لمس حساس یا دردناک است²
- سفتی شکم به دلیل اسپاسم محافظتی عضلات شکم که برای کاهش درد و محافظت از کولون انجام می‌شود⁴
- تب بیش از ۳۸ درجه سانتی‌گراد
- لرز
- تهوع یا استفراغ
- تغییر در وضعیت ذهنی، مانند گیجی، خواب‌آلودگی، یا حس غیرطبیعی⁵
با پیشرفت بیماری، علائم شدیدتری ممکن است ظاهر شود:¹²
- افت فشار خون
- افزایش ضربان قلب
- کاهش سطح پتاسیم، که می‌تواند باعث ضعف عضلانی، گرفتگی عضلات و بی‌نظمی در ضربان قلب شود⁶
- کم‌آبی بدن، همراه با علائمی مانند ادرار تیره، سردرد، سرگیجه یا سبکی سر⁷
در موارد شدید، کاهش پتاسیم می‌تواند موجب آریتمی‌های قلبی خطرناک شود که تهدیدکننده زندگی هستند.
علت‌های بروز مگاکولون سمی
هر چیزی که باعث التهاب در کولون شود می‌تواند منجر به مگاکولون سمی گردد.¹ بیماری‌های التهابی روده مانند کولیت اولسراتیو و بیماری کرون می‌توانند تغییرات طولانی‌مدتی در کولون ایجاد کنند که زمینه‌ساز این بیماری هستند.⁸
برخی عفونت‌ها نیز ممکن است باعث این اختلال شوند. عفونت‌های باکتریایی و ویروسی که می‌توانند در کولون التهاب ایجاد کنند شامل موارد زیرند:¹
- کلستریدیوم دیفیسیل (C. diff)
- سالمونلا
- سیتومگالوویروس (CMV)
- شیگلا
هنوز نیاز به تحقیقات بیشتر برای درک دقیق ارتباط بین التهاب و مگاکولون سمی وجود دارد. مطالعات نشان می‌دهد که عفونت‌ها یا بیماری‌های زمینه‌ای ابتدا لایه داخلی کولون را دچار التهاب می‌کنند، سپس این التهاب به‌صورت گسترده‌تری پخش می‌شود و با تجمع گاز همراه می‌گردد.¹
این التهاب گسترده، عملکرد طبیعی انقباضی دستگاه گوارش را مختل کرده و منجر به کاهش یا توقف حرکات پریستالتیک روده می‌شود.
در حالت طبیعی، دستگاه گوارش با حرکات منظم، غذاهای هضم‌شده را به جلو هدایت می‌کند.⁹ اما زمانی‌که کولون ملتهب و پر از گاز می‌شود، به‌جای انقباض، در حالت شل‌شده باقی می‌ماند. در نهایت، روده به‌طور کامل فلج می‌شود.¹
در این حالت، دیواره عضلانی روده قدرت نگه‌داشتن شکل خود را از دست می‌دهد، کولون گشاد می‌شود و غذا دیگر قادر به عبور از آن نیست؛ در موارد شدید، احتمال پارگی روده وجود دارد.
عوامل خطر
برخی بیماری‌ها، داروها و روش‌های درمانی گوارشی می‌توانند خطر ابتلا به مگاکولون سمی را افزایش دهند. این عوامل شامل موارد زیر هستند اما به آن‌ها محدود نمی‌شوند:¹
- بیماری التهابی روده، به‌ویژه در مراحل اولیه
- داروهای ضدحرکت (که برای کاهش حرکات روده در درمان اسهال استفاده می‌شوند)
- مواد مخدر (مسکن‌های قوی نظیر مورفین)
- داروهای ضدافسردگی
- کولونوسکوپی (بررسی درون روده بزرگ با دوربین)
- تنقیه باریم (روش تصویربرداری که نیاز به پاک‌سازی روده دارد)
- مصرف مواد پاک‌کننده روده پیش از انجام اقدامات پزشکی
این عوامل می‌توانند باعث کاهش حرکات طبیعی روده، آسیب به مخاط روده و یا تحریک مستقیم سیستم ایمنی شوند که همگی زمینه‌ساز التهاب گسترده کولون هستند.
چگونه مگاکولون سمی تشخیص داده می‌شود؟
پزشک برای بررسی وجود بیماری یا عفونت‌های زمینه‌ای با شما درباره سوابق پزشکی‌تان گفت‌وگو می‌کند. پس از معاینه بالینی، ممکن است آزمایش‌های زیر انجام شود:¹²
- سی‌تی‌اسکن شکم: برای بررسی ضخامت دیواره کولون و سایر علائم التهاب
- تصویربرداری با اشعه ایکس از شکم: برای ارزیابی میزان گشادشدگی کولون
- آزمایش خون: برای بررسی میزان گلبول‌های قرمز (کم‌خونی)، پتاسیم (کمبود الکترولیت) و سطح گلبول‌های سفید (نشانه التهاب یا عفونت)
پس از تشخیص قطعی، تیم درمان برنامه‌ای منحصربه‌فرد را برای درمان مناسب طراحی می‌کند.
درمان مگاکولون سمی
اگر مگاکولون سمی درمان نشود، می‌تواند مرگبار باشد. هدف اصلی درمان، کاهش التهاب و بهبود حرکت در روده بزرگ است. یکی دیگر از اهداف حیاتی، پیشگیری از سوراخ شدن دیواره کولون (پارگی) است که یکی از عوارض خطرناک مگاکولون سمی به شمار می‌رود.²
پارگی کولون می‌تواند منجر به نشت محتویات آلوده روده به فضای شکمی شود که در نهایت باعث بروز پریتونیت (عفونت حفره شکم) و شوک سپتیک می‌گردد.
پس از تشخیص مگاکولون، باید روده را استراحت داد تا فرصتی برای ترمیم پیدا کند. این استراحت ممکن است شامل روزه‌داری موقت، رژیم مایع شفاف یا دریافت مواد مغذی از طریق لوله بینی-معده‌ای باشد (لوله‌ای نازک که از بینی وارد معده می‌شود و غذا، مایعات و داروها را مستقیماً به معده می‌رساند). با بهبود وضعیت بیمار، می‌توان به‌تدریج رژیم غذایی را به حالت عادی برگرداند.¹
استراحت روده یکی از اصول حیاتی در درمان بیماری‌های شدید التهابی گوارشی است، چراکه هرگونه تحریک بیشتر می‌تواند التهاب را تشدید کرده و خطر پارگی را بالا ببرد.
داروها
معمولاً خط اول درمان مگاکولون سمی استفاده از داروهاست. حدود نیمی از موارد این بیماری با درمان دارویی و مراقبت‌های غیرجراحی بهبود می‌یابد. گزینه‌های دارویی عبارت‌اند از:²¹
- آنتی‌بیوتیک‌ها: داروهایی مانند وانکومایسین (Firvanq) برای درمان عفونت‌های فعال که باعث التهاب روده شده‌اند استفاده می‌شوند. همچنین برای جلوگیری از عفونت‌های ثانویه پس از پارگی روده کاربرد دارند.
- کورتون‌ها: داروهای کورتیکواستروئیدی مانند متیل‌پردنیزولون (Medrol) برای کنترل التهاب روده، به‌ویژه در بیماران مبتلا به بیماری‌های التهابی روده، تجویز می‌شوند.
- مایعات داخل‌وریدی: برای جبران یا پیشگیری از کم‌آبی بدن و تنظیم الکترولیت‌ها از طریق سرم تجویز می‌شود.
این درمان‌ها با هدف کنترل سریع التهاب، جلوگیری از پیشرفت فلج کولون و تثبیت وضعیت حیاتی بیمار انجام می‌شود.
جراحی
در صورتی‌که کولون سوراخ شود، بخشی از آن بمیرد یا عارضه جدی دیگری رخ دهد، ممکن است جراحی توصیه شود. در طول عمل، جراح ممکن است بخشی از کولون یا در برخی موارد، تمام کولون را بردارد.¹
این تصمیم بسته به محل و شدت آسیب، وضعیت عمومی بیمار و پاسخ به درمان دارویی اتخاذ می‌شود.
اگر بخشی از کولون برداشته شود، ممکن است نیاز به ایلیوستومی باشد.² ایلیوستومی یک سوراخ جراحی در دیواره شکم است که امکان خروج مواد دفعی را پس از برداشتن قسمتی از کولون فراهم می‌کند. این مواد در کیسه‌ای مخصوص جمع‌آوری می‌شوند که به بدن چسبیده و به‌صورت مخفیانه تخلیه می‌شود.¹⁰
زندگی با ایلیوستومی نیازمند آموزش و انطباق با شرایط جدید است، اما در بسیاری از بیماران این روش جانشان را نجات می‌دهد و کیفیت زندگی‌شان را حفظ می‌کند.
چگونه از مگاکولون سمی پیشگیری کنیم؟
ممکن است بتوان با پیشگیری از عفونت‌هایی که منجر به این بیماری می‌شوند، خطر ابتلا به مگاکولون سمی را کاهش داد. راهکارهای کاهش خطر شامل موارد زیر است:¹¹ ¹²
- پس از استفاده از سرویس بهداشتی، قبل از غذا خوردن و پس از تماس با حیوانات، دست‌های خود را بشویید.
- اصول ایمنی غذایی را رعایت کنید، به‌ویژه هنگام تهیه گوشت خام، مرغ یا غذاهای دریایی.¹³
- هنگام غذا خوردن در کنار حیوانات یا بوسیدن آن‌ها احتیاط کنید.
- حیوانات خانگی را به‌طور منظم نزد دامپزشک برده و واکسیناسیون و درمان ضدانگلی آن‌ها را پیگیری کنید.
- هنگام شنا در استخر، دریاچه یا منابع آبی دیگر از بلعیدن آب خودداری کنید.
- هنگام سفر به کشورهای دیگر، مراقب باشید چه غذاها و نوشیدنی‌هایی مصرف می‌کنید.
همچنین می‌توان با مراجعه به‌موقع به پزشک و درمان مناسب بیماری‌های التهابی روده، از بروز این عارضه پیشگیری کرد. اگر به IBD مبتلا هستید، حتماً با پزشک خود درباره راهکارهای پیشگیری از مگاکولون سمی مشورت کنید.
عوارض بیماری
یکی از عوارض نادر اما جدی مگاکولون سمی، پارگی روده است.² پارگی، سوراخی در دیواره کولون است که نیاز به مراقبت فوری اورژانسی دارد. در صورت پارگی، تمام محتویات روده به درون شکم نشت می‌کند. مواد اسیدی معده، غذای نیمه‌هضم‌شده یا مدفوع می‌توانند به بافت‌های اطراف آسیب جدی وارد کنند.¹⁴
این وضعیت می‌تواند منجر به پریتونیت و شوک سپتیک شود که تهدیدکننده زندگی بیمار است و باید به‌سرعت درمان شود.
سایر عوارض مگاکولون سمی عبارت‌اند از:²
- کم‌خونی: کاهش تعداد گلبول‌های قرمز به‌دلیل خون‌ریزی ناشی از اسهال خونی
- اختلالات الکترولیتی: کاهش سطح پتاسیم و آلبومین (پروتئینی که در تنظیم سطح مایعات بدن نقش دارد)
- کاهش وزن: کاهش وزن ناخواسته به‌دلیل اسهال مداوم و ناتوانی در هضم و جذب مناسب مواد غذایی
در صورت مشاهده علائم، سریعاً به مراکز درمانی مراجعه کنید. درمان سریع می‌تواند خطر پارگی روده را کاهش داده و شانس بهبودی را افزایش دهد.⁸
مروری سریع
مگاکولون سمی یک عارضه نادر اما خطرناک ناشی از بیماری‌های التهابی روده یا برخی عفونت‌هاست. التهاب ناشی از این شرایط می‌تواند باعث فلج روده بزرگ شده و علائمی مانند اسهال خونی، استفراغ و تب ایجاد کند. برای تشخیص، پزشک ممکن است از سی‌تی‌اسکن یا تصویربرداری با اشعه ایکس استفاده کند.
درمان ممکن است شامل رژیم مایع شفاف، داروهای استروئیدی و آنتی‌بیوتیک باشد. در برخی موارد، ممکن است نیاز به جراحی برای برداشتن بخشی یا تمام کولون باشد. با رعایت اصول بهداشتی و درمان مناسب بیماری‌های زمینه‌ای، می‌توان خطر این عارضه را کاهش داد.
پرسش‌های پرتکرار
آیا در صورت ابتلا به مگاکولون سمی، دفع مدفوع ممکن است؟
بله، در صورت ابتلا به مگاکولون سمی امکان دفع وجود دارد، اما مدفوع معمولاً ظاهر متفاوتی دارد. یکی از شایع‌ترین علائم این بیماری اسهال خونی است.¹
آیا مصرف ملین‌ها برای مگاکولون مفید است؟
خیر، ملین‌ها در درمان مگاکولون سمی کاربرد ندارند. هیچ دارویی را بدون مشورت با تیم پزشکی مصرف نکنید.¹
نرخ زنده‌ماندن در مگاکولون سمی چقدر است؟
مگاکولون سمی در صورت تشخیص و درمان به‌موقع قابل‌درمان است، اما می‌تواند کشنده باشد. در حال حاضر، حدود ۶.۵٪ از بیماران مبتلا به این بیماری در بیمارستان جان خود را از دست می‌دهند.²