مسواک زدن دندان‌ها یکی از مهم‌ترین کارهایی است که می‌توانید برای حفظ سلامت دهان و دندان خود انجام دهید. این کار به حذف باکتری‌هایی کمک می‌کند که لایه‌ای نازک به نام پلاک را روی سطح دندان‌ها تشکیل می‌دهند. اگر پلاک از بین نرود، ممکن است منجر به پوسیدگی دندان، ایجاد حفره‌های دندانی (کَریس)، و بیماری‌های لثه مانند التهاب یا عفونت لثه (پریودنتیت) شود.
برای جلوگیری از تجمع پلاک، متخصصان توصیه می‌کنند که حداقل دو بار در روز دندان‌هایتان را مسواک بزنید: یک بار درست قبل از خواب و یک بار پس از بیدار شدن از خواب.
اما این پرسش مطرح می‌شود که آیا مسواک زدن قبل از صبحانه بهتر است یا بعد از آن؟ پاسخ به این سؤال می‌تواند تأثیر مستقیم بر سلامت دهان و دندان داشته باشد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که مسواک زدن قبل از خوردن صبحانه گزینه‌ی سالم‌تری است، اگرچه روش‌هایی وجود دارد که در صورت مسواک زدن پس از صبحانه نیز می‌توان سلامت دهان را حفظ کرد. با این حال، مهم‌ترین نکته این است که مسواک زدن باید به اندازه‌ی کافی و به‌صورت منظم انجام شود، صرف‌نظر از این‌که دقیقاً چه ساعتی در صبح این کار را انجام می‌دهید.
دلایل برای مسواک زدن قبل از صبحانه
در طول شب، باکتری‌هایی که موجب ایجاد پلاک می‌شوند، در دهان رشد و تکثیر می‌کنند. همین فعالیت باکتری‌هاست که باعث ایجاد «بوی بد دهان» هنگام بیدار شدن می‌شود. همچنین، این تجمع باکتری‌ها منجر به کاهش pH در دهان می‌شود و دهان را اسیدی‌تر می‌کند. این اسیدی شدن محیط دهان باعث تضعیف مینای دندان – لایه‌ی سخت و محافظت‌کننده‌ی خارجی دندان – می‌شود.
کاهش pH دهان به‌ویژه در ساعات ابتدایی صبح، مینای دندان را به‌شدت در معرض فرسایش قرار می‌دهد. اگر در این مرحله پلاک پاک‌سازی نشود، به مرور زمان سخت شده و ماده‌ای به نام جرم دندانی (تارتار یا کالکولوس) تشکیل می‌شود. این ماده سخت نه‌تنها مینای دندان را تخریب می‌کند، بلکه با ایجاد التهاب در لثه‌ها می‌تواند منجر به بیماری‌های پریودنتال، پوسیدگی، و حتی از دست رفتن دندان شود.
بنابراین، مسواک زدن بلافاصله پس از بیدار شدن، باعث از بین رفتن بوی بد دهان، حذف باکتری‌های مضر و قطع چرخه‌ی تولید پلاک می‌شود. علاوه بر این، عمل مسواک زدن موجب تحریک تولید بزاق می‌شود. بزاق نقش بسیار حیاتی در حفظ سلامت دهان دارد: این مایع حاوی آنزیم‌ها و مواد معدنی است که می‌توانند اسیدهای دهانی را خنثی کرده، باکتری‌ها را از بین ببرند و سطح دندان‌ها را دوباره معدنی (Remineralization) کنند.
اگرچه همچنان نیاز به تحقیقات بیشتر در این زمینه وجود دارد، شواهد موجود نشان می‌دهد که مسواک زدن دندان‌ها پیش از خوردن یا نوشیدن صبحانه، تأثیر مثبتی بر سلامت دندان‌ها دارد.
دلایل برای مسواک زدن بعد از صبحانه
در برخی موارد، مسواک زدن بعد از صبحانه هم می‌تواند مفید باشد. به‌ویژه اگر صبحانه شما شامل مقادیر زیادی قند یا کربوهیدرات باشد، مسواک زدن پس از خوردن می‌تواند به پاک‌سازی باکتری‌های پلاک‌زا کمک کند. در یک مطالعه‌ی کوچک، مشاهده شد که افرادی که پس از صبحانه دندان‌های خود را مسواک زده بودند، سطح باکتری کمتری در دهان‌شان داشتند نسبت به افرادی که قبل از صبحانه مسواک زده بودند.
اما باید توجه داشت که مسواک زدن خیلی زود بعد از مصرف برخی غذاها یا نوشیدنی‌ها می‌تواند به مینای دندان آسیب برساند. بسیاری از غذاها و نوشیدنی‌های رایج در وعده‌ی صبحانه – مانند قهوه یا آب پرتقال – باعث افزایش اسیدیته در دهان می‌شوند. این افزایش اسیدیته باعث نرم شدن مینای دندان می‌شود و در این وضعیت، مسواک زدن می‌تواند لایه‌ی مینای محافظ دندان را ساییده و تخریب کند.
بزاق دهان معمولاً با گذشت زمان این اسیدیته را خنثی کرده و مواد معدنی مورد نیاز برای ترمیم مینای دندان را تأمین می‌کند. اما این فرایند نیاز به زمان دارد. بنابراین، اگر تصمیم دارید بعد از صبحانه مسواک بزنید، بهتر است ۳۰ تا ۶۰ دقیقه صبر کنید تا بزاق بتواند شرایط دهان را به حالت طبیعی برگرداند. این تأخیر باعث می‌شود که بدون آسیب به دندان‌ها، باکتری‌ها را از بین ببرید.
توصیه‌های متخصصان
به‌طور کلی، متخصصان سلامت دهان و دندان موضع مشخصی در مورد بهتر بودن مسواک زدن قبل یا بعد از صبحانه ندارند. آنچه بیش از زمان‌بندی اهمیت دارد، خودِ عمل مسواک زدن و دفعات آن است. ضروری است که هر فرد حداقل دو بار در روز و هر بار به‌مدت دو دقیقه مسواک بزند: یک بار صبح و یک بار قبل از خواب.
علاوه بر مسواک زدن، چند اقدام دیگر نیز می‌توانند به محافظت بیشتر از دندان‌ها، به‌ویژه پس از غذا خوردن، کمک کنند. نوشیدن آب (نه نوشیدنی‌های شیرین یا گازدار) می‌تواند ذرات غذایی را از دهان پاک کند و سطح باکتری‌ها را کاهش دهد. همچنین، جویدن آدامس بدون قند بعد از غذا باعث تحریک ترشح بزاق و مبارزه با تولید پلاک می‌شود.
تکنیک‌های صحیح مسواک زدن
نحوه‌ی مسواک زدن نیز به اندازه‌ی خود مسواک زدن اهمیت دارد. اگر مسواک را به‌طور نادرست استفاده کنید، ممکن است ذرات غذا و باکتری‌ها در بین دندان‌ها – به‌ویژه در نواحی دور از دسترس مانند لبه‌های لثه – باقی بمانند. این امر باعث تشکیل پلاک و در نهایت جرم می‌شود.
علاوه بر این، مسواک زدن بیش از حد محکم یا فقط با حرکات افقی می‌تواند منجر به سایش دندان‌ها و آسیب به لثه‌ها شود.
نکات زیر را هنگام مسواک زدن به یاد داشته باشید:
- انتخاب مسواک: تحقیقات نشان داده‌اند که مسواک‌های برقی (پاور) بهتر از مسواک‌های دستی در حذف پلاک و جلوگیری از بیماری‌های لثه عمل می‌کنند. احتمالاً دلیل آن این است که استفاده از مسواک برقی به مهارت و دقت کمتری نیاز دارد.
- زاویه‌ی مسواک: هنگام مسواک زدن، زاویه‌ی مسواک را در حدود ۴۵ درجه نسبت به خط لثه نگه دارید. از زاویه‌ی مایل استفاده کنید، نه عمودی یا افقی کامل.
- حرکات مسواک: هنگام استفاده از مسواک دستی، حرکات آرام و رفت و برگشتی داشته باشید. برای سطوح داخلی دندان‌های جلویی، مسواک را عمودی نگه دارید و حرکات بالا و پایین انجام دهید.
- سطوح مختلف: حتماً تمام سطوح دندان را مسواک بزنید؛ یعنی سطوح بیرونی، داخلی و سطوح جویدن.
- مسواک زدن زبان: مسواک زدن زبان کمک می‌کند بوی بد دهان از بین برود و باکتری‌ها کاهش یابند. همچنین می‌توانید از «تمیزکننده‌ی زبان» یا «زبان‌پاک‌کن» مخصوص استفاده کنید.
نکات دیگر برای حفظ سلامت دهان
مسواک زدن صحیح و مداوم تنها بخشی از حفظ سلامت دهان و دندان است. رعایت سایر اصول بهداشت دهان و برخی تغییرات در سبک زندگی نیز می‌تواند به بهبود یا حفظ سلامت دهان کمک کند:
- استفاده از نخ دندان: در کنار مسواک زدن دوبار در روز، لازم است حداقل یک بار در روز از نخ دندان استفاده کنید. چه از نخ‌های کلاسیک استفاده کنید، چه از دستگاه‌هایی مانند واترپیک (آب‌فشان‌های دهانی)، نخ کشیدن تنها روش مؤثر برای خارج کردن ذرات غذا از میان دندان‌هاست – نواحی‌ای که مسواک به آن‌ها دسترسی ندارد. باقی ماندن این ذرات، به تشکیل پلاک، جرم و در نهایت پوسیدگی منجر می‌شود.
- خمیردندان حاوی فلوراید: فلوراید یک ماده‌ی معدنی است که با تقویت ساختار دندان، از پوسیدگی جلوگیری می‌کند. این ماده از طریق فرآیند «معدنی‌سازی مجدد» می‌تواند مینای دندان را بازسازی کند. بنابراین، هنگام انتخاب خمیردندان، اطمینان حاصل کنید که دارای فلوراید است.
- انتخاب‌های تغذیه‌ای: برای محافظت از دندان‌ها، ممکن است نیاز باشد رژیم غذایی خود را اصلاح کنید. باکتری‌های تولیدکننده‌ی پلاک از قند تغذیه می‌کنند؛ بنابراین کاهش یا حذف غذاها و نوشیدنی‌های پرقند می‌تواند بسیار مفید باشد.
- ترک سیگار: مصرف تنباکو باعث خشکی دهان می‌شود. کاهش ترشح بزاق به باکتری‌های مضر فرصت رشد بیشتری می‌دهد و احتمال ایجاد حفره و بیماری‌های لثه را افزایش می‌دهد. ترک سیگار نه تنها سلامت دهان را بهبود می‌بخشد، بلکه از تغییر رنگ دندان‌ها که یکی از آثار شایع سیگار است نیز جلوگیری می‌کند.
- ویزیت‌های منظم دندانپزشکی: مراجعه‌ی منظم به دندان‌پزشک نقش حیاتی در مدیریت سلامت دهان دارد. در حالی که مسواک و نخ دندان می‌توانند پلاک را از بین ببرند، تنها یک دندان‌پزشک یا بهداشت‌کار دهان می‌تواند جرم دندان را پاک کند. دندان‌پزشکان همچنین می‌توانند علائم اولیه‌ی مشکلاتی مانند التهاب لثه یا پوسیدگی را شناسایی کنند. برای بزرگسالان با دندان‌های سالم، توصیه می‌شود هر شش ماه یک‌بار به دندان‌پزشک مراجعه کنند.
مرور سریع
متخصصان توصیه می‌کنند دندان‌های خود را یک بار صبح و یک بار شب مسواک بزنید. مسواک زدن قبل از صبحانه گزینه‌ی مناسبی است زیرا باکتری‌هایی که در طول شب در دهان تجمع یافته‌اند را از بین می‌برد و از ایجاد پلاک و بیماری لثه جلوگیری می‌کند.
اگر صبحانه خورده‌اید، همچنان می‌توانید دندان‌هایتان را مسواک بزنید. فقط بهتر است ۳۰ تا ۶۰ دقیقه صبر کنید تا بزاق دهان اسیدهای موجود را خنثی کرده و از آسیب به مینای دندان جلوگیری شود.