چشم خشک زمانی رخ می‌دهد که چشم‌ها به اندازه کافی اشک تولید نمی‌کنند یا اشک‌ها خیلی سریع تبخیر می‌شوند. این وضعیت می‌تواند باعث قرمزی، تحریک‌پذیری چشم‌ها و تاری دید شود. در چنین شرایطی، سطح جلویی چشم که به قرنیه معروف است، خشک شده و ممکن است دچار آسیب شود. این آسیب می‌تواند حساسیت به نور (فتوفوبی)، احساس وجود جسم خارجی در چشم و در موارد شدیدتر، زخم قرنیه را در پی داشته باشد.
پژوهش‌ها نشان می‌دهند که خشکی چشم و سردرد اغلب با هم همراه هستند. به‌طور خاص، افرادی که دچار میگرن می‌شوند بیشتر احتمال دارد که دچار خشکی چشم نیز باشند و بالعکس. این هم‌زمانی ممکن است به دلیل مکانیسم‌های مشترک التهابی و عصبی باشد که هر دو وضعیت را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
درک چگونگی تأثیر متقابل این دو وضعیت می‌تواند به دریافت تشخیص درست و درمان مناسب کمک کند.
ارتباط بین خشکی چشم و سردرد
خشکی چشم و سردرد به چند طریق به یکدیگر مرتبط هستند. گرچه برای درک کامل این ارتباط به پژوهش‌های بیشتری نیاز است، اما دانشمندان تاکنون چند دلیل احتمالی برای وقوع هم‌زمان این دو مشکل شناسایی کرده‌اند:
التهاب و فعالیت عصبی
هم خشکی چشم و هم میگرن به‌شدت با التهاب مرتبط هستند؛ التهابی که می‌تواند اعصاب درگیر در هر دو وضعیت را تحت تأثیر قرار دهد.
در افراد مبتلا به خشکی چشم، التهاب باعث می‌شود اعصاب قرنیه حساس‌تر شوند. اعصاب قرنیه در بخش شفاف جلوی چشم یعنی قرنیه قرار دارند. این اعصاب در بازتاب پلک زدن، تولید اشک و ترمیم زخم‌ها نقش مهمی دارند. زمانی که التهاب باعث افزایش فعالیت عصبی در یکی از این شرایط شود، ممکن است باعث تحریک یا تشدید وضعیت دیگر نیز شود.
از سوی دیگر، خشکی چشم می‌تواند باعث تحریک غدد اشکی برای تولید بیشتر اشک شود. این تحریک، عصب تری‌ژمینال (trigeminal nerve) را فعال می‌کند که یکی از اعصاب اصلی در بروز حملات میگرنی است. جالب این‌که هم خشکی چشم و هم میگرن با حساسیت به نور (فتوفوبی) همراه هستند، بنابراین ممکن است این دو وضعیت از طریق مسیرهای عصبی مشترک به یکدیگر مرتبط باشند.
تحریک چشم
تحریک چشم می‌تواند در افراد مبتلا به خشکی چشم باعث بروز سردرد شود.
هنگامی که چشم‌ها تحریک می‌شوند، افراد ممکن است بیشتر پلک بزنند، چشم‌های خود را تنگ کنند یا آن‌ها را بمالند. این حرکات می‌توانند عضلات اطراف چشم را تحت فشار قرار دهند. این فشار عضلانی ممکن است به عضلات دیگر صورت، گردن یا شانه‌ها منتقل شود. در نهایت، این تنش عضلانی ممکن است باعث بروز نوعی سردرد به‌نام “سردرد تنشی” شود.
سردردهای تنشی شایع‌ترین نوع سردرد هستند. ویژگی‌های این سردردها شامل موارد زیر است:
- درد یا فشار در سراسر سر، صورت یا گردن ایجاد می‌کنند
- شدت آن‌ها می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد
- ممکن است از ۳۰ دقیقه تا هفت روز طول بکشند
- معمولاً با علائم دیگری مانند اورا (اختلالات بینایی پیش‌درآمد میگرن)، تهوع یا استفراغ همراه نیستند
عوامل دیگری که باعث سردرد می‌شوند
انواع مختلفی از سردرد وجود دارد، از سردردهای خفیف تنشی گرفته تا میگرن‌های دردناک. هر نوع سردرد می‌تواند محرک‌های مختلفی داشته باشد که ممکن است در افراد گوناگون متفاوت باشند.
عوامل عمومی که به‌طور رایج باعث بروز سردرد می‌شوند شامل موارد زیر هستند:
- استرس یا خستگی
- کم‌آبی بدن
- خواب ناکافی یا بی‌کیفیت
- فشار عضلانی گردن یا شانه به دلیل وضعیت بد نشستن یا خوابیدن
- تغییرات آب‌وهوایی
- تغییرات هورمونی
- سیگار کشیدن
- قرار گرفتن در معرض نور خورشید
- مصرف برخی داروها
برای برخی افراد، برخی مواد غذایی، افزودنی‌های خوراکی یا نوشیدنی‌ها ممکن است باعث سردرد شوند. این موارد شامل:
- مواد غذایی: پنیرهای کهنه، گوشت‌های دودی، مغزهای شور
- افزودنی‌ها: آسپارتام، مونوسدیم گلوتامات (MSG)
- نوشیدنی‌ها: الکل، کافئین یا ترک مصرف آن‌ها
علاوه بر این، سردرد می‌تواند ناشی از برخی بیماری‌های زمینه‌ای مرتبط با مغز نیز باشد، مانند:
- فشار خون بالا (پرفشاری خون)
- سکته مغزی
- عفونت‌های مغزی
- تومور یا آسیب مغزی
درمان
اگر دچار خشکی چشم هستید، درمان آن می‌تواند به پیشگیری از سردرد نیز کمک کند. روش‌های درمانی خشکی چشم عبارت‌اند از:
- اشک مصنوعی: قطره‌های چشمی، ژل‌ها و پمادهایی که با نسخه یا بدون نسخه در دسترس هستند، به مرطوب نگه داشتن سطح چشم کمک می‌کنند. داروهایی مانند رستاسیس (سیکلوسپورین) و زاییدرا (لیفیتگرست) به تحریک تولید اشک کمک می‌کنند.
- درمان‌های خانگی: کاهش التهاب پلک با استفاده از کمپرس گرم، ماساژ پلک‌ها یا تمیزکننده‌های مخصوص پلک توصیه می‌شود. مصرف مکمل امگا-۳ (مانند روغن ماهی) نیز ممکن است مفید باشد.
- پلاگ اشکی: پلاگ‌های سیلیکونی کوچکی که در مجرای اشکی قرار می‌گیرند تا از تخلیه سریع اشک جلوگیری کنند. این روش توسط بینایی‌سنج یا چشم‌پزشک تجویز می‌شود.
- جراحی: در موارد نادر که ساختار چشم مانع تولید اشک می‌شود، ممکن است نیاز به جراحی اصلاحی باشد.
درمان میگرن در زنان و کودکان
سردردها، به‌ویژه میگرن‌ها، در زنان شایع‌تر از مردان هستند. برخی از زنان به دلیل نوسانات هورمونی در طول چرخه ماهانه دچار میگرن می‌شوند. در این موارد، درمان‌های هورمونی می‌تواند گزینه مناسبی برای مدیریت علائم باشد.
کودکان نیز ممکن است دچار میگرن شوند. آن‌ها معمولاً سردردهای خفیف را تجربه می‌کنند که با گذر زمان به میگرن‌های کامل تبدیل می‌شوند. علائم میگرن در کودکان ممکن است همراه با درد شکم و تحریک‌پذیری باشد. درمان میگرن در کودکان معمولاً بر بهبود عادات خواب، تغذیه و فعالیت بدنی تمرکز دارد.
اگر مطمئن نیستید که کودک شما چه نوع سردردی دارد، می‌توانید از او بخواهید تصویر یا نقاشی‌ای از نحوه احساس درد ترسیم کند. این کار ممکن است به ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی کمک کند تا سردرد را بهتر تشخیص داده و درمان کند.
پیشگیری از خشکی چشم
ممکن است بتوانید با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی خود، از بروز خشکی چشم پیشگیری کنید. اقدامات پیشنهادی شامل موارد زیر است:
- استفاده از دستگاه بخور برای افزایش رطوبت هوای خانه یا محل کار
- نوشیدن مقادیر کافی آب و سایر مایعات شفاف
- گرفتن استراحت‌های منظم هنگام استفاده از صفحه‌نمایش‌ها و پلک زدن مکرر
- استفاده از عینک آفتابی مخصوصاً از نوع محافظ اطراف چشم
- اجتناب از قرار گرفتن در معرض باد یا جریان مستقیم هوا از سیستم تهویه
- دوری از دود سیگار
- خواب کافی و با کیفیت
پیشگیری از محرک‌های شناخته‌شده سردرد نیز می‌تواند مفید باشد. برخی روش‌های پیشگیری از خشکی چشم ممکن است به کاهش بروز سردرد نیز کمک کنند. اگر دچار سردرد شدید، درمان‌های زیر ممکن است مؤثر باشند:
- داروهای ضد درد بدون نسخه مانند استامینوفن (Tylenol)، ایبوپروفن (Advil) یا آسپرین (Bayer)
- داروهای تجویزی مانند تریپتان‌ها، ارگوتامین‌ها، داروهای ضد افسردگی یا شل‌کننده‌های عضلانی
- تکنیک‌های آرام‌سازی و مدیریت استرس مانند مدیتیشن، ماساژ، طب سوزنی
- کمپرس گرم یا سرد
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
خشکی چشم و سردرد هر دو مشکلات رایجی هستند و معمولاً جای نگرانی ندارند. با این حال، اگر علائم خشکی چشم یا سردرد به‌طور مکرر شما را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند، حتماً به پزشک اطلاع دهید. درمان می‌تواند به بهبود علائم و ارتقاء کیفیت زندگی کمک کند.
برخی نشانه‌ها ممکن است به یک بیماری جدی‌تر اشاره داشته باشند. در صورت مشاهده علائم زیر با اورژانس تماس بگیرید یا فوراً به پزشک مراجعه کنید:
- خشکی چشم همراه با خشکی دهان، درد مفاصل، تورم یا سفتی
- خشکی چشم همراه با زخم، ترشح یا پوسته‌پوسته شدن در ناحیه چشم
- خشکی چشم همراه با برآمدگی چشم‌ها یا افتادگی پلک
- درد شدید یا ناگهانی در سردرد
- سردرد همراه با اختلال در گفتار، بینایی یا راه رفتن
- سردرد همراه با استفراغ
- سردرد همراه با سفتی گردن و تب بالا
مرور سریع
خشکی چشم زمانی رخ می‌دهد که کمبود اشک باعث تحریک، قرمزی، تاری دید و حساسیت به نور شود. این وضعیت و سردرد ممکن است از طریق فرایندهای التهابی مشترک و افزایش حساسیت عصبی با هم مرتبط باشند.
استفاده از قطره چشم و پلاگ اشکی به درمان خشکی چشم کمک می‌کند، در حالی که داروها و روش‌های کاهش استرس می‌توانند سردرد را تسکین دهند.
در صورتی که خشکی چشم یا سردرد در زندگی روزمره‌تان اختلال ایجاد کرده یا با علائم شدید همراه است، حتماً با پزشک مشورت کنید.