ایمنی خواب بعد از ضربه مغزی
عوامل مختلفی وجود دارد که در تعیین امکان خوابیدن پس از ضربه مغزی باید در نظر گرفته شوند، از جمله هوشیاری فرد، توانایی راه‌رفتن بدون مشکل تعادل، نبود مردمک‌های بزرگ‌شده و نداشتن علائم شدید.
استراحت برای بهبود مغز ضروری است، با این حال ضربه مغزی می‌تواند الگوی خواب را مختل کند و مراقبت بیشتری برای تسریع روند ترمیم مغزی نیاز دارد.
آیا می‌توان بلافاصله بعد از آسیب به خواب رفت؟
در گذشته، بسیاری از پزشکان توصیه می‌کردند که بعد از ضربه مغزی نباید خوابید، چراکه نگران بودند آسیب مغزی در حین خواب تشدید شود و به عوارض شدید منجر گردد.
اما تحقیقات علمی هیچ شواهدی مبنی بر اینکه خوابیدن پس از ضربه مغزی باعث کما یا مرگ می‌شود، نشان نداده‌اند.¹
امروزه متخصصان پزشکی معتقدند که خوابیدن بعد از ضربه به سر در صورتی ایمن است که فرد شرایط خاصی را داشته باشد.
اگر شما (یا فرزندتان) دارای شرایط زیر باشید، می‌توانید بلافاصله بعد از ضربه بخوابید:²
- توانایی صحبت کردن یا برقراری مکالمه دارید
- می‌توانید بدون مشکل راه بروید و دچار سرگیجه یا اختلال تعادل نیستید
- مردمک‌ها بزرگ نشده‌اند
- اندازه مردمک‌ها یکسان است
- علائم شدید یا رو به وخامت ندارید
- اگر علائمی دارید، پزشک خوابیدن را برایتان مجاز اعلام کرده باشد
بزرگسالانی که علائم خفیف دارند، باید طی ۲۴ تا ۴۸ ساعت از یک ارزیابی پزشکی برخوردار شوند.
برای کودکان مشکوک به ضربه مغزی، ویزیت فوری توسط یک پزشک متخصص اطفال یا مراجعه به مرکز اورژانس ضروری است.
Verywell / Mayya Agapova
فراتر از ضربه مستقیم به سر
ضربه مغزی تنها زمانی رخ نمی‌دهد که مستقیماً به سر برخورد شود؛ بلکه هر ضربه‌ای که باعث تکان شدید سر به جلو و عقب شود نیز می‌تواند منجر به آن شود.
حتی یک ضربه خفیف هم ممکن است باعث کوفتگی مغز، آسیب به اعصاب یا کاهش سطح مواد شیمیایی مغزی مانند انتقال‌دهنده‌های عصبی شود.³
آیا نیاز است هنگام خواب بیدار شوید؟
نگرانی‌ها درباره‌ی خوابیدن بعد از ضربه مغزی ناشی از این تصور بودند که علائم بدترشدن آسیب مغزی در خواب قابل مشاهده نیستند.
اما این بدان معنا نیست که فرد باید بیدار نگه داشته شود، بلکه نیاز به مراقبت و نظارت هوشیارانه در حین خواب دارد.
در ادامه سه توصیه اصلی مطرح می‌شود:
- نظارت در حین خواب: اگر شما یا فرزندتان شرایط لازم را دارید، خوابیدن بدون بیدار شدن مجاز است، به شرطی که فردی مانند والدین، شریک زندگی یا دوست در کنار شما باشد و هر چند ساعت بررسی کند که به‌آرامی می‌خوابید و تنفس‌تان طبیعی است.
- بیدار شدن هر دو تا سه ساعت: برخی از پزشکان ممکن است توصیه کنند که هر چند ساعت برای ارزیابی مختصر بیدار شوید. فردی که شما را بیدار می‌کند باید اندازه مردمک‌ها را بررسی کرده، از شدت‌نیافتن علائم مطمئن شود و سوال ساده‌ای مانند “می‌دانی کجایی؟” یا “یادت میاد چی شد؟” بپرسد.
- مراجعه به اورژانس: اگر بیدار شدن با دشواری انجام شود یا سردرد شدید و علائم هشداردهنده دیگر وجود داشته باشد، فرد مراقب باید شما را فوراً به اورژانس ببرد.
چگونه متوجه شوید که نیاز به مراقبت فوری دارید؟
ضربه مغزی دو دسته علامت ایجاد می‌کند: علائم هشداردهنده (که نیاز به مراقبت فوری دارند) و علائمی که معمولاً بعد از ضربه به سر رخ می‌دهند.
علائم هشداردهنده
این علائم نشان‌دهنده‌ی احتمال ورم یا خونریزی مغزی هستند و نیاز به اقدام فوری پزشکی دارند.
اگر شما یا فرزندتان هر یک از موارد زیر را تجربه کردید، با ۹۱۱ تماس بگیرید یا به اورژانس مراجعه کنید:⁴⁵
- سردرد شدید یا در حال بدتر شدن
- استفراغ مکرر
- لکنت زبان یا مشکل در صحبت‌کردن
- خروج مایع شفاف از بینی یا گوش‌ها
- خونریزی از گوش‌ها
- کاهش هوشیاری، بیهوشی یا غش‌کردن
- دشواری در بیدار شدن
- گیجی یا مشکلات حافظه در حال افزایش
- مردمک‌های نامساوی
- تشنج
- درد یا حساسیت در ناحیه گردن
- تاری دید، دوبینی یا از دست دادن بینایی
- رفتار پرخاشگرانه یا بی‌قراری
- ضعف، سوزن‌سوزن‌شدن یا بی‌حسی در یک طرف بدن
در نوزادان و کودکان خردسال، گریه‌ی مداوم و امتناع از شیر خوردن یا غذا خوردن نیز جزء علائم هشدار هستند.
علائم شایع ضربه مغزی
علائم ضربه مغزی ممکن است بلافاصله ظاهر شوند یا تا چند روز بعد دیده نشوند، به همین دلیل نظارت مداوم بسیار مهم است.
این احتمال بروز تأخیری علائم دلیل دیگری است که تأکید می‌کند ارزیابی پزشکی برای هر فرد مشکوک به ضربه مغزی ضروری است.
علائم شایع شامل موارد زیر هستند:⁴
- فراموشی یا اختلال حافظه
- سردرد
- تهوع یا استفراغ
- گیجی
- سرگیجه
- خواب‌آلودگی یا خستگی
- حساسیت به نور یا صدا
- تحریک‌پذیری یا تغییرات خلقی
در نوزادان و کودکان تا سن ۴ سالگی، علائم زیر ممکن است دیده شوند:⁴
- گریه بیشتر از حد معمول
- استفراغ بلافاصله بعد از ضربه
- حالت گیج و منگ
- ناپایداری یا لنگ‌لنگان راه رفتن
- تغییر در رفتار مثل افزایش بدخلقی یا تحریک‌پذیری
- تمایل بیش‌ازحد به در آغوش بودن
چطور استراحت کنیم اگر ضربه مغزی خواب را مختل کند؟
استراحت مهم‌ترین درمان برای ضربه مغزی است، چرا که کاهش تحریک و پرهیز از فعالیت‌های شدید به مغز اجازه می‌دهد آسیب‌ها را ترمیم کند.
در چند روز اول پس از آسیب، بسیاری از افراد احساس خستگی شدید دارند، که نشانه‌ای طبیعی از نیاز بدن به آرامش مغزی است.
متأسفانه، حدود ۴۰٪ تا ۶۵٪ افراد پس از ضربه مغزی دچار اختلال خواب می‌شوند.⁶
ممکن است در به‌خواب‌رفتن دچار مشکل شوید یا مرتب در خواب بیدار شوید (بی‌خوابی). در برخی موارد، خوابیدن ممکن است ممکن باشد اما فقط در بازه زمانی کوتاه‌تری نسبت به قبل.
مانند سایر علائم ضربه مغزی، مشکلات خواب می‌توانند بلافاصله یا با تأخیر شروع شوند، اما در هر حال، بی‌خوابی روند بهبود مغز را کند می‌کند.
راهکارهایی برای بهبود خواب پس از ضربه مغزی⁶⁷
- هر روز در یک زمان مشخص بخوابید و بیدار شوید.
- پیش از خواب یک روتین آرام‌بخش مانند حمام آب گرم یا کم‌کردن نور محیط داشته باشید (بهبود بهداشت خواب).
- هر شب حداقل هشت ساعت برای خواب اختصاص دهید.
- از مصرف کافئین، الکل و نیکوتین اجتناب کنید.
- از خوردن وعده‌های سنگین در چند ساعت قبل از خواب بپرهیزید.
- در طول روز در صورت نیاز استراحت کنید، ولی خواب نیم‌روزی را به کمتر از ۲۰ دقیقه محدود کرده و در ساعات انتهایی روز از آن خودداری کنید.⁷
- اتاق خواب را آرام، تاریک و با دمای مناسب نگه دارید (وسایل الکترونیکی را خاموش کنید تا نور صفحه کاهش یابد).
- هر روز کمی در معرض نور خورشید قرار بگیرید تا ساعت بیولوژیک بدن (ریتم شبانه‌روزی) تنظیم شود.
- فعالیت بدنی منظم داشته باشید، ولی فقط به پیاده‌روی یا فعالیت‌هایی که پزشک تأیید کرده محدود شوید. از هر فعالیتی که احتمال ضربه به سر را افزایش می‌دهد خودداری کنید.
اگر با وجود رعایت این نکات، مشکلات خواب بهبود نیافت، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
نکات کلیدی
خوابیدن پس از ضربه مغزی ایمن و توصیه‌شده است، به‌شرطی که فرد بتواند صحبت کند، بدون مشکل راه برود، مردمک‌های هم‌اندازه داشته باشد و علائم شدید نداشته باشد.
استراحت برای بهبود مغز حیاتی است، ولی ضربه مغزی اغلب باعث اختلال خواب می‌شود؛ اگر این مشکلات با بهداشت خواب بهبود نیافت، باید با پزشک مشورت شود.
همه افراد پس از ضربه به سر باید از نظر احتمال ضربه مغزی بررسی شوند و علائم هشداردهنده را برای مراجعه به اورژانس بشناسند.