سم‌زدایی پا یک روش طب جایگزین است که هدف آن خارج‌کردن سموم از بدن از طریق خیساندن پاها در آب حاوی دستگاه یونیزه‌کننده به مدت حدود ۳۰ دقیقه می‌باشد. برخی افراد از پدهای سم‌زدا یا نسخه‌های خانگی مانند جوش‌شیرین و سرکه استفاده می‌کنند، اما هیچ مدرک علمی قوی‌ای برای تأیید این ادعا که این درمان‌ها سموم را از بدن حذف کرده و فواید سلامتی به همراه دارند، وجود ندارد.¹²
این روش با ادعای تأثیر بر سیستم عصبی و افزایش دفع سموم، مورد توجه قرار گرفته اما همچنان در حوزه طب علمی بحث‌برانگیز باقی مانده است. بسیاری از افراد بدون شواهد علمی معتبر، به نتایج فردی یا تجربی تکیه می‌کنند که نمی‌توان آن‌ها را به‌عنوان معیار علمی معتبر در نظر گرفت.
نظریه‌های پشت سم‌زدایی پا
تئوری اصلی پشت سم‌زدایی پا این است که این روش می‌تواند با بیرون‌کشیدن سموم از بدن از طریق پاها، سلامت کلی و تندرستی فرد را بهبود بخشد. رویکردهای اصلی این روش شامل موارد زیر است:³
- حمام یونیک پا که با استفاده از آب نمک و دستگاهی که جریان الکتریکی ضعیفی را ایجاد می‌کند، یون‌ها را تولید کرده و گمان می‌رود بر سیستم عصبی تأثیر گذاشته و دفع سموم را تسهیل کند.
- پدها یا برچسب‌ها که معمولاً در شب روی پا قرار می‌گیرند و حاوی کریستال‌های تورمالین هستند که ظاهراً اشعه مادون‌قرمز آزاد کرده و یون تولید می‌کنند.⁴
- نسخه‌های خانگی که شامل خیساندن پا در محلول‌هایی با نمک اپسوم، جوش‌شیرین یا سرکه می‌باشند.
تغییر رنگ آب به‌عنوان نشانه‌ای از عملکرد سم‌زدایی تبلیغ می‌شود؛ به‌طوری‌که آب در حمام یونیک تا پایان فرآیند ممکن است به رنگ قهوه‌ای، زرد مایل به سبز یا همراه با لکه‌هایی از رنگ قرمز، سیاه و غیره درآید. برخی متخصصان بر این باورند که این تغییر رنگ بیشتر به دلیل خوردگی الکترودها است، نه به دلیل دفع سم.
در مورد پدها نیز ادعا می‌شود که در صورت عملکرد صحیح، تیره می‌شوند؛ اما واقعیت این است که این پدها حاوی سرکه چوب هستند که حتی در تماس با آب شیر هم تغییر رنگ می‌دهند.³
طرفداران سم‌زدایی پا معتقدند تغییر رنگ‌ها ناشی از سموم دفع‌شده از بدن است. آن‌ها ادعا می‌کنند این رنگ‌ها با ارگان‌های خاصی در ارتباط هستند و می‌گویند که ۷۰٪ از موادی که در آب حمام پا ظاهر می‌شود از خود بدن منشاء می‌گیرد.⁵
نظر علم در مورد سم‌زدایی پا
اکثر گزارش‌ها درباره فواید سم‌زدایی پا بر پایه تجربه‌های فردی هستند و پشتوانه علمی ندارند. با این حال، برخی مطالعات نتایج متناقضی درباره فواید این روش ارائه داده‌اند:
مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۵ نشان داد که حمام پا با نمک اپسوم ممکن است اثرات سموم عصبی ناشی از شیمی‌درمانی را کاهش دهد، که می‌تواند در بهبود آسیب‌های عصبی سخت‌درمان مؤثر باشد.⁶
گزارشی در سال ۲۰۲۴ نشان داد که سم‌زدایی با حمام یونیک پا می‌تواند سطح pH ادرار را در افراد دارای مشکلات زمینه‌ای بهبود بخشد، اما این تأثیر در دانشجویان سالم مشاهده نشد.⁷
مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۲ نشان داد که استفاده از حمام یونیک پا در گروهی از معلمان، هیچ مزیت سلامتی معناداری به همراه نداشت.⁸
برخی دیگر از مطالعات مدعی شده‌اند که سم‌زدایی پا ممکن است در بهبود یا درمان موارد زیر مفید باشد:⁸
- عملکرد سیستم ایمنی
- خستگی
- آلرژی‌های غذایی
- آسم
- آرتریت
- سرطان
- اختلالات خواب
- عملکرد کبد
- عملکرد کلیه
- سلامت روده بزرگ
علاوه بر این، طرفداران این روش معتقدند که سم‌زدایی پا فواید کلی دیگری نیز دارد، از جمله کاهش استرس و مدیریت وزن. اگرچه استفاده از این روش‌ها خطر جدی خاصی به همراه ندارد، شواهد کافی برای توصیه آن در درمان مشکلات پزشکی وجود ندارد.³
بسیاری از افراد پس از سم‌زدایی پا احساس آرامش، تمرکز و سبکی می‌کنند.⁵ با این حال، این گزارش‌ها بیشتر بر اساس تجربه‌های شخصی هستند و دلیل قانع‌کننده‌ای برای ارتباط این احساسات با سم‌زدایی واقعی وجود ندارد؛ بلکه احتمالاً این حس آرامش ناشی از طبیعت آرامش‌بخش این درمان، به‌ویژه در محیط‌های اسپا است.
معنای تغییر رنگ در سم‌زدایی پا
در طول یک حمام یونیزه‌کننده پا، رنگ آب از شفاف به رنگ‌های دیگر مانند قهوه‌ای تغییر می‌کند. طرفداران این روش ادعا می‌کنند که این تغییر رنگ به‌دلیل خارج‌شدن سموم از بدن و ورود آن‌ها به آب است، اما هیچ‌یک از این ادعاها از نظر علمی اثبات نشده‌اند.
گفته می‌شود که هر رنگ نشان‌دهنده نوع خاصی از سموم خارج‌شده است. برای مثال، آب قهوه‌ای نشانه سموم کبدی است، در حالی‌که لکه‌های سیاه نشانه وجود فلزات سنگین مانند سرب هستند.⁵
به‌عنوان مثال:⁵
- زرد مایل به سبز: کلیه‌ها، مثانه، مجاری ادراری، ناحیه پروستات زنان – اختلالات زنان یا پروستات
- نارنجی: مفاصل، سرخرگ‌ها – آرتریت، روماتیسم، نقرس، نوروپاتی، التهاب پلور
- قهوه‌ای: کبد، ریه‌ها، دخانیات، بقایای سلولی – سیگار کشیدن، دود دست دوم، آلودگی هوا
- ذرات سفید مانند پنیر: قارچ، دستگاه گوارش، واژن – بی‌خوابی، میگرن، عفونت کاندیدا
- سبز تیره تا سیاه: کیسه صفرا، کبد – سنگ صفرا، رفلاکس اسید، ضعف سیستم ایمنی، تهوع
- لکه‌های قرمز: مواد تشکیل‌دهنده لخته‌های خونی – انسداد عروقی، کبودی، فشار خون بالا، سردی اندام‌ها
- کف سفید: سیستم لنفاوی، گره‌های لنفاوی – اختلالات قاعدگی، گره‌های لنفاوی حساس، آلرژی پوستی
- لکه‌های سیاه: فلزات سنگین – فیبرومیالژیا، مه مغزی، خستگی مزمن، مشکلات حافظه
نکته مهم این است که هیچ‌کدام از این تغییرات رنگی از نظر علمی به‌عنوان نشانه‌ای از سم‌زدایی ثابت نشده‌اند. اغلب این تغییرات به دلیل زنگ‌زدگی الکترودهای فلزی در دستگاه یونیزه‌کننده هنگام عبور جریان از آب ایجاد می‌شوند.⁵
خطرات مرتبط با سم‌زدایی پا
برای استفاده از سم‌زدایی پا محدودیت خاصی وجود ندارد، اما توصیه می‌شود که بین هر جلسه یک تا سه روز فاصله باشد.⁹ مدت هر جلسه معمولاً بین ۳۰ تا ۴۵ دقیقه است.
با این حال، همه افراد نباید از این روش استفاده کنند. در موارد زیر بهتر است از سم‌زدایی پا خودداری شود:⁵
- داشتن ضربان‌ساز قلب یا هر نوع وسیله الکترونیکی در بدن
- بارداری یا شیردهی
- استفاده از داروهای تنظیم‌کننده ضربان قلب
- مصرف داروهای رقیق‌کننده خون
- سابقه پیوند عضو
- استفاده از داروهایی که در صورت قطع، منجر به تشنج، روان‌پریشی یا علائم شدید دیگر می‌شوند
- داشتن زخم‌های باز روی پا که ممکن است با نمک یا مواد دیگر تحریک شوند
همچنین، در موارد زیر پیش از استفاده از سم‌زدایی پا باید با پزشک مشورت شود:⁵
- مصرف داروهای تنظیم‌کننده فشار خون
- داشتن قند خون پایین
- قرار داشتن تحت دیالیز
- استفاده از انسولین
- نارسایی قلبی احتقانی
- داشتن مفصل فلزی کاشته‌شده در بدن
از آنجا که تأثیرات این روش به‌خوبی اثبات نشده‌اند، مشورت با یک متخصص سلامت پیش از آغاز چنین درمان‌هایی ضروری است.
گزینه‌های سم‌زدایی پا
اگر قصد دارید سم‌زدایی پا را امتحان کنید، گزینه‌های زیر در دسترس هستند:³
- پدها یا برچسب‌های یک‌بارمصرف
- حمام پا در مراکز اسپا
- دستگاه‌های الکترونیکی برای سم‌زدایی
جایگزین‌های خانگی برای سم‌زدایی پا
برخی از رایج‌ترین دستورهای طبیعی برای سم‌زدایی خانگی پا عبارت‌اند از:
- نمک اپسوم: خیساندن پاها در آب گرم حاوی نمک اپسوم به مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه می‌تواند حس آرامش ایجاد کند. اگرچه شواهدی برای حذف سموم وجود ندارد، اما ممکن است در کاهش درد نوروپاتی دیابتی و خستگی ناشی از شیمی‌درمانی مؤثر باشد.¹⁰¹¹
- سرکه سیب: برای تهیه حمام پا با سرکه سیب، یک فنجان سرکه را در آب گرم رقیق کرده و پاها را به مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه در آن قرار دهید. برخی شواهد تجربی از فواید آن حمایت می‌کنند، اما تحقیقات علمی نشان داده‌اند که ممکن است باعث تحریک پوست شود و مزیت سلامت مشخصی نداشته باشد.¹²
- جوش‌شیرین و نمک دریا: مخلوطی از نمک دریا و جوش‌شیرین را در حمام پا ریخته و پاها را تا ۳۰ دقیقه در آن نگه دارید. تحقیقات محدودی نشان می‌دهد که حمام با نمک دریا ممکن است به هیدراته‌کردن پوست، بهبود عملکرد سد دفاعی آن و کاهش التهاب در بیماری‌هایی مانند درماتیت آتوپیک کمک کند.¹³
در حالی‌که سم‌زدایی پا ممکن است سموم را واقعاً از بدن خارج نکند، اما تجربه‌ای آرامش‌بخش و لذت‌بخش برای بیشتر افراد محسوب می‌شود. این روش به‌طور کلی برای اغلب افراد بی‌خطر است و حتی اگر ادعاهای مرتبط با آن واقعی نباشد، می‌تواند بخشی از برنامه مراقبت از خود باشد.
واقعیت این است که بدن شما به سم‌زدایی خارجی نیازی ندارد، زیرا کبد و سایر اندام‌ها به‌طور طبیعی و مؤثر وظیفه حذف سموم را انجام می‌دهند.¹⁴ اگر درباره عملکرد اندام‌های دفع سموم نگران هستید، با پزشک خود مشورت کرده و درباره هرگونه گزینه سم‌زدایی مورد نظر گفت‌وگو کنید.
نکات کلیدی
- سم‌زدایی پا به‌عنوان روشی برای دستیابی به فواید سلامتی تبلیغ می‌شود، اما شواهد محدودی درباره تأثیر واقعی آن بر دفع سموم وجود دارد.
- بدن انسان به‌طور طبیعی سموم را از طریق کبد، کلیه‌ها و سایر ارگان‌ها دفع می‌کند، بنابراین استفاده از سم‌زدایی پا ضروری نیست. با این حال، حمام خانگی با نمک اپسوم می‌تواند ایمن باشد و در کاهش استرس یا درد مؤثر واقع شود.