یک مطالعه‌ی جدید نشان داده است که مصرف مکمل فیبر پیش از وعده‌های غذایی ممکن است توانایی کاهش سطح مواد شیمیایی ماندگار (PFAS) را در بدن داشته باشد.
نقش فیبر در دفع مواد شیمیایی ماندگار
مصرف مکمل فیبر پیش از وعده‌های غذایی می‌تواند به دفع مواد شیمیایی ماندگاری که برای سلامت بدن مضر محسوب می‌شوند کمک کند. توانایی فیبر در تشکیل ژل، باعث می‌شود این ترکیب بتواند به مواد شیمیایی ماندگار متصل شده و آن‌ها را از بدن خارج کند.
اگرچه هنوز برای قضاوت قطعی درباره میزان تأثیر فیبر در کاهش سطح این مواد زود است، اما متخصصان معتقدند که در هر صورت مصرف بیشتر فیبر برای سلامت عمومی مفید است. فیبر غذایی به‌طور گسترده‌ای به بهبود گوارش، کاهش کلسترول، کنترل قند خون، و حتی کاهش خطر برخی سرطان‌ها کمک می‌کند، بنابراین افزایش آن در رژیم غذایی منطقی و پرفایده خواهد بود.
بررسی مواد شیمیایی ماندگار (PFAS)
اگر نگران تجمع مواد شیمیایی موسوم به «مواد شیمیایی ماندگار» در بدن خود هستید، شاید یک مکمل فیبر روزانه بتواند به شما در دفع آن‌ها کمک کند. این مواد که به‌نام PFAS شناخته می‌شوند، ترکیبات مصنوعی هستند که در محیط باقی می‌مانند و به‌سختی از بدن انسان دفع می‌شوند.
در مطالعه‌ای که در مارس ۲۰۲۵ در ژورنال Environmental Health منتشر شد، افرادی که پیش از وعده‌های غذایی مکمل فیبر مصرف کردند، سطح این مواد در خونشان کاهش یافت. این مطالعه ادامه‌ای بود بر پژوهشی پیشین روی موش‌ها که نتایج مشابهی را نشان داده بود، و توسط برخی از همین پژوهشگران انجام شده بود.
PFAS چیست؟
PFAS که اغلب به‌عنوان مواد شیمیایی ماندگار شناخته می‌شوند، «گروهی از مواد شیمیایی هستند که در دهه ۱۹۳۰ برای خاصیت نچسب بودن توسعه یافتند»، به گفته بردلی لمپ (Bradley Lampe)، MPH، DABT، سم‌شناس ارشد تحقیقاتی در سازمان NSF. با گذر زمان، این مواد در محصولات مختلفی از جمله ظروف پخت‌وپز، لباس‌ها، کف‌های آتش‌نشانی، مصالح ساختمانی و غیره مورد استفاده قرار گرفتند.
با وجود تلاش‌هایی برای کاهش استفاده از PFAS در محصولات تولیدی ایالات متحده، این مواد همچنان وارد محیط زیست می‌شوند. «از آنجا که این مواد تجزیه نمی‌شوند، ممکن است در منابع آب زیرزمینی یا سطحی که برای آب آشامیدنی استفاده می‌شود، باقی بمانند»، لمپ توضیح می‌دهد. به گفته مؤسسه ملی علوم بهداشت محیطی (NIEHS)، شایع‌ترین مسیرهای تماس با PFAS شامل مصرف آب یا غذای آلوده است.³
پژوهش‌ها نشان داده‌اند که تقریباً تمام مردم ایالات متحده در خون خود PFAS دارند.⁴ (در مطالعه Environmental Health، این مواد در ۱۰۰٪ شرکت‌کنندگان شناسایی شدند.) تماس بیشتر با این مواد ممکن است منجر به مشکلات سلامتی مانند افزایش کلسترول، کاهش اثربخشی واکسن‌ها، تغییر در آنزیم‌های کبدی و حتی برخی سرطان‌ها شود.⁵
به گفته دکتر جنیفر اشلزینگر (Jennifer Schlezinger)، نویسنده اصلی این مطالعه جدید و استاد بهداشت محیط در دانشگاه بوستون، در حال حاضر تنها دو روش شناخته‌شده برای حذف PFAS از بدن وجود دارد:⁶
- اهدای خون
- استفاده از رزین درمانی مانند کولستی‌رامین (cholestyramine) که عمدتاً برای کاهش کلسترول به‌کار می‌رود
چرا بررسی ارتباط بین فیبر و PFAS اهمیت دارد؟
ایده انجام این تحقیق جدید به‌صورت تصادفی به ذهن رسید، دکتر اشلزینگر به مجله Health گفت. «به دلایل شخصی مرتبط با سلامت، به دنبال راهی برای کنترل کلسترول بد بدون استفاده از دارو بودم»، او توضیح داد. «در این جست‌وجو متوجه شدم که فیبرهایی که توانایی تشکیل ژل دارند، می‌توانند دفع اسیدهای صفراوی را افزایش دهند.»
این کشف، فرضیه‌ای را ایجاد کرد که ممکن است فیبرهای غذایی همچنین به بدن در دفع PFAS کمک کنند، چون PFAS و اسیدهای صفراوی از نظر ساختار شیمیایی شباهت دارند. او گفت: «این یک لحظه تلاقی زندگی و علم بود.»
محققان چه یافته‌هایی داشتند؟
پژوهشگران کار خود را با ۷۲ مرد بالغ آغاز کردند که در خون آن‌ها PFAS وجود داشت. از میان آن‌ها، ۴۲ نفر روزانه سه بار پیش از وعده غذایی، یک گرم مکمل بتاگلوکان جو (نوعی فیبر محلول موجود در آندوسپرم دانه جو) مصرف کردند، در حالی که ۳۰ نفر مکمل کنترلی مبتنی بر برنج دریافت نمودند. این فرآیند به مدت چهار هفته ادامه یافت.
در پایان مطالعه، پژوهشگران نمونه‌های خونی شرکت‌کنندگان را دوباره آزمایش کردند. کسانی که مکمل فیبر مبتنی بر جو مصرف کرده بودند، کاهش ۸٪ در سطح اسید پرفلوروکتانوئیک و اسید پرفلوروکتان‌سولفونیک نشان دادند؛ دو ماده شیمیایی که به‌اندازه‌ای خطرناک تلقی شده‌اند که ایالات متحده استفاده آن‌ها را در تماس با مواد غذایی ممنوع کرده است.⁷
با اینکه این یافته‌ها امیدوارکننده هستند، دکتر دون توشارا گالبادگه (Don Thushara Galbadage)، MPH, PhD، استاد علوم بهداشت کاربردی در دانشگاه تگزاس کریستین که در این مطالعه مشارکت نداشت، تأکید کرد که این تحقیق نهایی نیست. «این یک مطالعه پایلوت با محدودیت‌هایی چون تعداد کم نمونه‌ها، مدت زمان کوتاه، و نبود کنترل بر تماس‌های جاری با PFAS بود.»
چرا فیبر می‌تواند به دفع PFAS کمک کند؟
تأثیر احتمالی این نوع فیبر بر PFAS ممکن است به توانایی آن در تشکیل ژل مرتبط باشد. دکتر اشلزینگر توضیح می‌دهد: «فقط برخی فیبرهای محلول می‌توانند ژل تشکیل دهند. بتاگلوکان یکی از آن‌هاست.» او ادامه می‌دهد: «زمانی که این ژل تشکیل می‌شود، می‌تواند PFAS و اسیدهای صفراوی را در خود به دام اندازد. وقتی PFAS درون ژل فیبری گیر می‌افتند، دیگر نمی‌توانند دوباره توسط بدن جذب شوند و در نتیجه از طریق مدفوع با کارایی بیشتری دفع می‌شوند.»
به گفته دکتر گالبادگه، فیبر ممکن است همچنین مسیر بازیافت PFAS بین کبد و روده را مختل کرده و از جذب مجدد آن‌ها جلوگیری کند. این امر به‌ویژه برای ترکیباتی مهم است که چرخه‌ی گردش داخلی-کبدی دارند، چون ورود مکرر آن‌ها به سیستم خونی می‌تواند اثرات زیانباری داشته باشد.
آیا باید برای دفع PFAS فیبر بیشتری مصرف کرد؟
دکتر لمپ اشاره کرد که از آنجا که این نخستین مطالعه در نوع خود است، احتمالاً هنوز برای نتیجه‌گیری قطعی در مورد اینکه افزودن فیبر به رژیم غذایی باعث کاهش حتمی PFAS می‌شود، زود است.
اما دکتر اشلزینگر معتقد است که مصرف مکمل بتاگلوکان جو پیش از وعده‌های غذایی می‌تواند استراتژی کم‌هزینه‌ای برای بهبود سلامت کلی باشد. او گفت: «افزایش دریافت فیبر از طریق مکمل می‌تواند یک وضعیت برد-برد ایجاد کند؛ هم باعث کاهش PFAS در بدن شود و هم کلسترول را پایین بیاورد و سلامت متابولیک را ارتقا دهد.»
با این حال، او تأکید کرد که پیش از آغاز هرگونه مصرف منظم مکمل فیبر، مشورت با پزشک ضروری است. برای برخی افراد، مصرف مکمل‌های فیبری ممکن است منجر به علائم ناراحت‌کننده‌ی گوارشی مانند نفخ و گاز شود.
در این میان، تحقیقات بیشتر می‌توانند پرسش درباره میزان اثربخشی فیبر در کاهش PFAS خون را پاسخ دهند. تیم تحقیقاتی دکتر اشلزینگر در حال پیگیری این پژوهش انسانی با ارزیابی پیش‌بالینی گسترده‌ای روی موش‌هایی است که در معرض PFAS قرار گرفته‌اند. او افزود: «این کار به ما امکان خواهد داد رابطه‌ی علت و معلولی را مشخص کنیم. و نتایج اولیه امیدوارکننده هستند.»