یک مطالعه جدید نشان می‌دهد این پروتئین می‌تواند ابزار امیدوارکننده‌ای برای کاهش وزن باشد، اما متخصصان هشدار می‌دهند که برای اطمینان هنوز خیلی زود است.
کلاژن: مکملی پرطرفدار با کاربردی نوین؟
کلاژن یک مکمل پرسر‌و‌صدا در حوزه سلامت است که برای اهداف متعددی مانند کاهش پیری پوست و تسکین درد مفاصل استفاده می‌شود.
اکنون، پژوهش جدیدی نشان داده است که ممکن است این پروتئین به کاهش وزن سالم نیز کمک کند.
این یافته‌ها از مطالعه‌ای ارائه‌شده در کنگره اروپایی چاقی و منتشرشده در مجله Nutrients به‌دست آمده‌اند. در این مطالعه مشخص شد افرادی که روزانه دو عدد بار پروتئینی غنی‌شده با کلاژن مصرف می‌کردند، دو برابر بیشتر از گروه کنترل وزن کم کردند.
این نکته که “بیشتر خوردن، نه کمتر خوردن” بتواند به کاهش وزن کمک کند، ایده‌ای جذاب به نظر می‌رسد.
دکتر سو-نوی اسکوبار، متخصص تغذیه و چاقی، گفت: «اگر واقعاً جواب دهد، به نظر می‌رسد امتحان‌کردنش بی‌ضرر باشد.»
با این حال، مطالعه مورد بحث محدودیت‌های مهمی دارد و به همین دلیل نمی‌توان با قطعیت گفت که مصرف روزانه بار کلاژن واقعاً در کاهش وزن مؤثر است.
در ادامه، نگاهی دقیق‌تر به این پژوهش خواهیم داشت.
کلاژن چیست؟
کلاژن فراوان‌ترین پروتئین در بدن انسان است و ساختارهای اساسی در پوست، استخوان‌ها، عضلات و بافت‌های همبند را فراهم می‌کند.
در مکمل‌ها، کلاژن معمولاً از استخوان‌های پستانداران خشکی‌زی یا ماهی‌ها استخراج می‌شود.
در این مطالعه، بارهای پروتئینی شامل ۱۰ گرم کلاژن گاوی بودند که به‌صورت خاصی فرآوری شده بود تا در معده آب جذب کرده و متورم شود و ماندگاری بیشتری داشته باشد.
محتویات دیگر بارهای پروتئینی
برای خوش‌طعم کردن این بارها، ترکیبات دیگری نیز به آن‌ها افزوده شده بود:
روکش شکلات تلخ با شیرین‌کننده کاکائویی، فیبر رژیمی گیاهی، شربت مالتیتول، تکه‌های سویا، ایزوله پروتئین سویا، خرده‌های بیسکویت کاکائویی، روغن آفتابگردان و شربت سوربیتول.
هر بار تنها ۹۰ کالری داشت و شامل ۸.۸ گرم پروتئین، ۷.۲ گرم کربوهیدرات، ۳.۲ گرم چربی و ۲.۵ گرم فیبر بود.
آیا کلاژن واقعاً می‌تواند به کاهش وزن کمک کند؟
در این مطالعه، پژوهشگران ۶۴ فرد (۳۲ زن و ۳۲ مرد) ۲۰ تا ۶۵ ساله با اضافه وزن یا چاقی را جذب کردند.
طراحی مطالعه
برای ۱۲ هفته، یک گروه روزانه دو عدد از این بارهای پروتئینی را مصرف کردند:
یکی ۴۵ دقیقه پیش از ناهار و دیگری ۴۵ دقیقه پیش از شام، به همراه ۲۵۰ میلی‌لیتر آب.
گروه کنترل نیز در همین زمان‌ها تنها ۲۵۰ میلی‌لیتر آب می‌نوشید، بدون مصرف بار.
نتایج پس از ۱۲ هفته
- کاهش وزن بیشتر: گروه مصرف‌کننده بارهای کلاژن به‌طور میانگین ۶.۶ پوند (حدود ۳ کیلوگرم) وزن کم کردند، درحالی‌که گروه کنترل تنها ۳.۳ پوند (حدود ۱.۵ کیلوگرم) کاهش وزن داشت.
- بهبود در شاخص‌های سلامت: گروه مداخله کاهش قابل‌توجه‌تری در فشار خون، دور کمر و نشانگرهای چربی کبد داشتند.
- حفظ توده عضلانی: با وجود کاهش وزن، عضله چندانی از دست نرفت.
مطابق گفته دکتر فرمین میلاگرو، پژوهشگر دانشگاه ناوارای اسپانیا:
«معمولاً کاهش وزن با از دست رفتن توده عضلانی همراه است، اما نتایج ما نشان می‌دهد مصرف این بارها می‌تواند توده عضلانی را حفظ کند، حتی بدون ورزش اضافی.»
چرا ممکن است بارهای کلاژن چنین اثری داشته باشند؟
پژوهشگران احتمال می‌دهند جذب بالای آب توسط کلاژن باعث متورم شدن آن در معده شود و حس سیری ایجاد کند.
علاوه بر این، میلاگرو دو مکانیسم بالقوه دیگر نیز مطرح می‌کند:
- تأثیر بر میکروبیوم روده:
چون کلاژن هضم‌پذیری سختی دارد، ممکن است به روده بزرگ برسد و در آنجا به عنوان «غذا» برای باکتری‌های مفید روده عمل کند. این امر منجر به تولید اسیدهای چرب زنجیره کوتاه (SCFA) می‌شود که با کاهش التهاب و چاقی ارتباط دارند. - ترموژنز بیشتر:
کلاژن ممکن است نسبت به سایر پروتئین‌ها “ترموژنیک‌تر” باشد، یعنی مصرف آن منجر به سوزاندن کالری بیشتری می‌شود.
محدودیت‌هایی که باید در نظر داشت
در دنیایی که داروهای گران‌قیمت GLP-1 به‌عنوان راهی برای کاهش وزن مطرح‌اند، یک مکمل ارزان ممکن است امیدبخش به نظر برسد—اما این مطالعه لزوماً ثابت نمی‌کند که کلاژن معجزه‌گر است.
ایرادات اصلی مطالعه
- حجم نمونه کم: تنها ۶۴ نفر در پژوهش شرکت داشتند.
- فقدان پیگیری بلندمدت:
به گفته دکتر کایل تامپسون، جراح چاقی:
«این مطالعه تنها ۱۲ هفته طول کشید. بیشتر افراد به دنبال کاهش وزن پایدار و بلندمدت هستند، بنابراین به مطالعات طولانی‌مدت نیاز داریم.»
- تفاوت آماری محدود:
اگرچه تفاوت وزن میان دو گروه معنادار بود، اما تنها حدود یک واحد شاخص توده بدنی (BMI) تفاوت داشت—مقداری که برای اکثر افراد دارای چاقی اندک تلقی می‌شود. - ترکیبات متعدد بار:
از آنجا که بارها شامل پروتئین، فیبر، چربی و شیرین‌کننده بودند، مشخص نیست دقیقاً کدام ماده باعث کاهش وزن شده است.
اسکوبار گفت:
«این سؤال پیش می‌آید که شاید اثر اصلی از بار پروتئینی کم‌کالری و فیبردار حاصل شده باشد—چیزی که قبلاً هم می‌دانیم به کاهش وزن کمک می‌کند—نه از خودِ کلاژن.»
- تأمین مالی توسط تولیدکننده:
این پژوهش توسط شرکت Viscofan تأمین مالی شده بود که تولیدکننده پوسته‌های گوشتی مبتنی بر کلاژن است. هرچند تامپسون می‌گوید این موضوع یافته‌ها را باطل نمی‌کند، اما باید با احتیاط به آن نگاه کرد:
«متأسفانه، حتی در بهترین مطالعات هم، گاهی سوگیری‌ها می‌توانند نتایج را تحت‌تأثیر قرار دهند.»
آیا ارزش دارد کلاژن را برای کاهش وزن امتحان کنیم؟
به گفته دکتر تامپسون، مصرف مکمل کلاژن با دوز ۲۰ گرم در روز در بیشتر افراد خطری ندارد، بنابراین امتحان آن ریسک بالایی ندارد.
با این حال، اسکوبار هشدار می‌دهد که نمی‌توان فرمول دقیق بارهای استفاده‌شده در مطالعه را در خانه بازسازی کرد.
زیرا این بارها به‌طور خاص طراحی شده بودند تا آب بیشتری جذب کنند—ویژگی‌ای که در مکمل‌های رایج پودری یا قرصی موجود در بازار وجود ندارد.
ضمناً کلاژن استفاده‌شده در این پژوهش هنوز در بازار عمومی عرضه نشده، گرچه به خرده‌فروشان در اروپا قابل دسترس است.
نکات احتیاطی در مصرف کلاژن
- پیش از مصرف حتماً با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید.
- از مکمل‌های تأییدشده توسط نهادهای معتبر استفاده کنید.
- دوزهای توصیه‌شده را رعایت کنید.
- اگر به غذاهای دریایی حساسیت دارید، مراقب باشید؛ زیرا بسیاری از مکمل‌های کلاژن از ماهی‌ها تهیه می‌شوند.
جمع‌بندی
اگرچه مطالعه منتشرشده در Nutrients ممکن است موجب مطالعات بیشتر در زمینه ارتباط کلاژن با وزن بدن شود، اما هنوز خیلی زود است که با امید فراوان سراغ قفسه مکمل‌ها برویم.
تامپسون توصیه می‌کند در حال حاضر روی روش‌های اثبات‌شده تمرکز کنیم و ذهنی باز داشته باشیم:
«چاقی بیماری بسیار پیچیده‌ای برای درمان است، و من به بیماران می‌گویم از هر ابزار در دسترس برای کمک استفاده می‌کنیم.»