میکروپلاستیک‌ها به‌طور کامل قابل اجتناب نیستند، اما برخی تغییرات تغذیه‌ای ممکن است تأثیر این ذرات بر سلامت انسان را کاهش دهند.
بر اساس پژوهش‌های علمی، گرچه می‌توان میزان مواجهه با این ذرات را کاهش داد، اما عملاً زندگی بدون میکروپلاستیک ممکن نیست، و همین مسئله ضرورت یافتن راه‌های مقابله با آسیب‌های آن‌ها را افزایش می‌دهد.
میکروپلاستیک‌ها همه‌جا هستند—حتی در درون اندام‌های بدن انسان
دانشمندان به‌تازگی شروع به بررسی تأثیرات میکروپلاستیک‌ها بر سلامت انسان کرده‌اند و به دنبال راه‌هایی برای کاهش آسیب‌های آن‌ها هستند.
برخی مطالعات نشان می‌دهند که مصرف برخی غذاها می‌تواند به مقاوم‌سازی بدن در برابر اثرات میکروپلاستیک‌ها کمک کند، که این موضوع افق‌های جدیدی در تغذیه درمانی باز کرده است.
طبق نتایج تحقیقات، انسان‌ها به‌طور میانگین سالانه معادل ۵۰ کیسه پلاستیکی میکروپلاستیک وارد بدن خود می‌کنند.1
این مقدار از راه‌هایی مانند مصرف غذا، نوشیدنی و تنفس وارد بدن می‌شود، که نشان می‌دهد این ذرات تا چه حد در محیط زیست و زنجیره غذایی نفوذ کرده‌اند.
گرچه راه‌هایی برای کاهش میزان استنشاق یا بلع این ذرات وجود دارد، اما اجتناب کامل از آن‌ها تقریباً غیرممکن است.
از این رو، این پرسش مطرح می‌شود که آیا می‌توان کاری برای دفع یا کاهش اثرات میکروپلاستیک‌ها انجام داد یا خیر، که همین پرسش محور اصلی پژوهش‌های جدید است.
میکروپلاستیک‌ها چگونه بر سلامت انسان تأثیر می‌گذارند؟
«در علوم مرتبط با سلامت محیط‌زیست، به‌ندرت شواهد قطعی داریم»، این جمله را متیو کمپن، دکترای تخصصی و مدیر مرکز متال‌های زیستی و دارویی نیومکزیکو و استاد داروسازی دانشگاه نیومکزیکو، بیان کرده است.
او می‌افزاید که مانند آزبست یا دود سیگار، برای رسیدن به پاسخ‌های قطعی در مورد اثرات میکروپلاستیک‌ها بر سلامت، مسیر طولانی در پیش است.
با این حال، مطالعات انسانی و حیوانی ارتباط‌هایی میان میکروپلاستیک‌ها و آثار منفی بر سلامت نشان داده‌اند.2
این ذرات ریز تقریباً در تمام بخش‌های بدن انسان شناسایی شده‌اند، که نگرانی‌های جدی در مورد تأثیرات بلندمدت آن‌ها ایجاد می‌کند.
دلیل اصلی خطرآفرینی میکروپلاستیک‌ها این است که نه‌تنها خود ذرات وارد بافت‌های بدن می‌شوند، بلکه حامل مواد شیمیایی نیز هستند.
این مواد می‌توانند فعالیت‌های سلولی را مختل کرده یا باعث پاسخ‌های التهابی شوند، که این اثرات در درازمدت بر سلامت عمومی تأثیر می‌گذارند.
طبق گزارشی منتشرشده در سال گذشته، دست‌کم ۴۲۰۰ مورد از ۱۶۰۰۰ ماده شیمیایی استفاده‌شده در تولید پلاستیک برای سلامت انسان و محیط زیست نگران‌کننده هستند.3
این ترکیبات شامل مواد شناخته‌شده‌ای مانند فتالات‌ها و BPA هستند که در بدن انسان قابل اندازه‌گیری‌اند و با اختلالات هورمونی و متابولیکی مرتبط هستند.
بنابراین، تأثیر میکروپلاستیک‌ها بر بدن به عوامل زیر بستگی دارد:
- ویژگی‌های فردی از جمله سابقه سلامتی
- اندازه ذرات پلاستیکی
- نوع پلاستیک استفاده‌شده
- مقدار تجمع‌یافته در بدن
«میزان دوز ماده تعیین‌کننده مسمومیت آن است—هر چیزی در دوز بالا می‌تواند سمی باشد»، این جمله را کمپن بیان کرده است.
به عبارتی، حتی مواد به ظاهر بی‌خطر، در صورت مواجهه زیاد، می‌توانند مشکلات سلامت جدی ایجاد کنند.
میکروپلاستیک‌ها ممکن است منجر به التهاب، اختلال در میکروبیوم روده و هورمون‌ها شوند
التهاب پاسخ طبیعی بدن به استرس، آسیب‌های بافتی و عوامل بیماری‌زا است—و احتمالاً، طبق برخی مطالعات، به میکروپلاستیک‌ها نیز واکنش نشان می‌دهد.4,5
پاسخ التهابی مزمن می‌تواند موجب آسیب به بافت‌ها شود و در بروز بیماری‌های مختلف نقش داشته باشد.
اما التهاب بیش‌ازحد می‌تواند به مشکلی جدی تبدیل شود—زیرا با بیش از ۱۰۰ بیماری، از جمله آلزایمر و سرطان، ارتباط دارد، به گفته ایمان زارعی، پژوهشگر پسادکتری در مؤسسه بهداشت عمومی و تغذیه بالینی دانشگاه فنلاند شرقی.6,7
پژوهش‌ها نشان می‌دهند که وجود التهاب مزمن در بدن می‌تواند محیطی مساعد برای بروز بیماری‌های پیچیده ایجاد کند.
در مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۴، افرادی که در پلاک‌های شریان گردنی خود میکروپلاستیک یا نانوپلاستیک بیشتری داشتند، تقریباً پنج برابر بیشتر در معرض حمله قلبی یا سکته قرار داشتند.
دلیل دقیق این ارتباط هنوز مشخص نیست، اما کارشناسان احتمال می‌دهند التهاب بیش‌ازحد یکی از عوامل کلیدی بوده باشد.
سلامت روده نیز در معرض تهدید است. در سال ۲۰۲۲، پژوهشگران مدلی از میکروبیوم روده انسان را بررسی کردند و دریافتند که نوعی پلاستیک رایج در بسته‌بندی مواد غذایی می‌تواند باعث رشد باکتری‌های التهابی شود و فرآیند گوارش سالم را مختل کند.9,10
همچنین، زارعی توضیح داد که برخی از مواد شیمیایی موجود بر سطح میکروپلاستیک‌ها ممکن است با هورمون‌ها تداخل ایجاد کنند و از عملکرد صحیح آن‌ها در تنظیم خواب، اشتها و ارتباطات سیگنالی در بدن جلوگیری نمایند.
آیا می‌توان میکروپلاستیک‌ها را از بدن دفع کرد؟
خوشبختانه، هر ذره پلاستیکی که وارد بدن می‌شود الزاماً برای همیشه در آن باقی نمی‌ماند.
بیشتر ذرات میکروپلاستیک از طریق خوردن و آشامیدن وارد بدن می‌شوند، و بسیاری از آن‌ها—به‌ویژه ذرات بزرگ‌تر مانند تکه‌های پلاستیکی از تخته‌های برش—تقریباً به‌طور کامل از طریق کولون دفع می‌شوند.
کمپن می‌گوید: «دلایل منطقی وجود دارد که باور کنیم مقدار زیادی از این ذرات از طریق مدفوع از بدن خارج می‌شود.»
این موضوع امیدبخش است، زیرا نشان می‌دهد بخشی از بار میکروپلاستیک‌ها موقتی و قابل دفع است.
مواد شیمیایی ناشی از میکروپلاستیک‌ها نیز «برای مدت زیادی در بدن نمی‌مانند، بنابراین اگر در معرض آن‌ها قرار نگیرید، سطح آن‌ها در بدن کاهش می‌یابد»، به گفته وودراف.
با این حال، وودراف تأکید دارد که به دلیل گسترش همه‌جانبه پلاستیک، جایگزینی سریع این مواد در بدن اتفاق می‌افتد.
از سوی دیگر، ذرات کوچک‌تر احتمال بیشتری دارند که در بدن باقی بمانند.
پژوهشگران دریافته‌اند که نانوذرات گاهی اوقات توسط سلول‌ها جذب شده و پوششی پروتئینی ایجاد می‌کنند که به آن‌ها اجازه می‌دهد به‌راحتی در بدن حرکت کنند.11
آیا می‌توان اثرات میکروپلاستیک‌ها در بدن را خنثی کرد؟
از آن‌جا که پرهیز از میکروپلاستیک‌ها بسیار دشوار است، پژوهشگران به‌دنبال راه‌هایی برای کاهش آثار منفی آن‌ها بر بدن هستند.
در حال حاضر، «نمی‌توانیم به‌طور دقیق چیزی را معرفی کنیم که درمان قطعی میکروپلاستیک باشد»، به گفته زارعی.
آنتی‌اکسیدان‌ها ممکن است مؤثر باشند
زارعی و تیمی از پژوهشگران در فوریه مطالعه‌ای منتشر کردند که نشان می‌داد آنتی‌اکسیدان‌ها ممکن است از طریق کاهش التهاب، آثار میکروپلاستیک‌ها را مهار کنند.12
به‌ویژه، آن‌ها دریافتند که ترکیبی گیاهی به‌نام آنتوسیانین—که به‌طور طبیعی در غذاهای بنفش و آبی مانند انواع توت‌ها یا انگورها یافت می‌شود—ممکن است بتواند کاهش تستوسترون و استروژن، کیفیت پایین اسپرم و دیگر آسیب‌های مرتبط با باروری را کاهش دهد.
هرچند تحقیقات در این زمینه متنوع و گاه متناقض است، اما آنتوسیانین با تنظیم بهتر قند خون، بهبود سلامت قلب و کاهش خطر آلزایمر نیز مرتبط شده است.13,14,15
تغذیه سالم
اگرچه رژیم غذایی نمی‌تواند راه‌حلی کامل باشد، اما متخصصان معتقدند زمانی که بدن در وضعیت سلامتی مناسبی قرار دارد، بهتر می‌تواند با اثرات احتمالی میکروپلاستیک‌ها مقابله کند.
این یعنی حفظ وزن سالم و پیشگیری از چاقی که با بسیاری از بیماری‌های مزمن در ارتباط است.16
وودراف توضیح می‌دهد که عادت‌های غذایی سالم به بدن کمک می‌کنند در برابر انواع عوامل آسیب‌زا، از جمله میکروپلاستیک‌ها، مقاومت بیشتری نشان دهد.
او پیشنهاد می‌کند رژیمی سرشار از موارد زیر مصرف شود:
- میوه‌ها و سبزیجات تازه
- گوشت فرآوری‌نشده
- حبوبات و ماهی
رژیم‌های غذایی مملو از سبزیجات، آجیل و غلات کامل فیبر بیشتری دارند، که برای میکروبیوم روده مفید است.17
افزون‌براین، الگوهای تغذیه‌ای سالم مانند رژیم مدیترانه‌ای با کاهش نرخ دیابت نوع ۲، تعادل بهتر هورمونی و کاهش التهاب مرتبط هستند.
وودراف همچنین اشاره کرد که شواهد علمی درباره سایر آلاینده‌ها مانند سرب نشان داده‌اند که رژیم غذایی متعادل از نظر تغذیه‌ای می‌تواند بخشی از آسیب‌ها را کاهش دهد.18