اختلال عملکرد ادراری غیرعصبی (Non-Neurogenic Voiding Dysfunction)
افراد در هر سنی، از کودکان تا بزرگسالان، که دچار اختلال عملکرد ادراری غیرعصبی هستند، نمی‌توانند مثانه خود را به طور کامل تخلیه کنند. این مشکل باعث می‌شود که فرد ممکن است دچار نشت ادرار شود، بیشتر از حد معمول ادرار کند یا ناگهان احساس نیاز شدید به ادرار پیدا کند.
این اختلال در کودکانی که آموزش توالت رفتن را فرا گرفته‌اند، ممکن است منجر به خیس کردن لباس در طول روز شود. درمان‌های مختلفی از جمله مصرف دارو، آموزش مثانه و تمرینات کف لگن می‌تواند به بهبود این وضعیت کمک کند.
تعریف اختلال عملکرد ادراری غیرعصبی
اختلال عملکرد ادراری غیرعصبی به وضعیتی گفته می‌شود که فرد نمی‌تواند مثانه خود را به طور کامل خالی کند. واژه «غیرعصبی» به این معناست که این اختلال ربطی به مشکلات عصبی ندارد، و «ادراری» و «اختلال عملکرد» به معنای ناتوانی در تخلیه صحیح ادرار است.
این اختلال ممکن است در هر فردی رخ دهد و معمولاً به ضعف عضلات مثانه، انسداد در سیستم ادراری یا عادت‌های نادرستی که به مرور زمان ایجاد شده‌اند، مرتبط است. بیشترین شیوع این مشکل در کودکان آموزش‌دیده ۴ تا ۶ ساله و زنان بالای ۴۰ سال است.
علائم و علل اختلال عملکرد ادراری غیرعصبی
از جمله علائم این اختلال می‌توان به دشواری در شروع ادرار یا فشار آوردن برای دفع آن اشاره کرد. همچنین ممکن است جریان ادرار ضعیف باشد یا به صورت متوقف و شروع مجدد باشد.
برخی افراد باید با استفاده از عضلات شکم یا فشار دادن روی پایین شکم به ادرار کمک کنند و احساس کنند مثانه‌شان هرگز کاملاً خالی نمی‌شود. علائم دیگر شامل یبوست، ادرار مکرر یا کمتر از حد معمول، نشت ادرار یا فوریت ادراری و ادرار شبانه متعدد است.
علائم در کودکان
کودکان ممکن است در طول روز خیس کنند و رفتارهایی مثل ضربدری کردن پاها، نشستن چمباتمه یا فشار دادن دست یا پاشنه پا بین پاها را برای نگه داشتن ادرار انجام دهند.
این رفتارها روش‌هایی است که کودک به طور ناخودآگاه برای جلوگیری از نشت ادرار به کار می‌برد و نشانه‌ای از اختلال عملکرد ادراری است.
علل ایجاد اختلال
ضعف عضلات مثانه، وجود انسداد در سیستم ادراری، مثانه بیش‌فعال یا مثانه کم‌فعال که تحریک برای ادرار کردن ایجاد نمی‌کند، از علل رایج این اختلال هستند.
علاوه بر این، یبوست، عفونت‌های مجاری ادراری و نادیده گرفتن احساس نیاز به ادرار تا پر شدن بیش از حد مثانه نیز می‌توانند باعث ایجاد یا تشدید این مشکل شوند. در مردان، بزرگی خوش‌خیم پروستات و سرطان پروستات نیز از علل مهم به شمار می‌آیند.
اختلال عملکرد ادراری در کودکان
در کودکان، سندرم دفع نامنظم (Dysfunctional Elimination Syndrome) نیز می‌تواند باعث این اختلال شود. این سندرم به وضعیتی گفته می‌شود که عضلات مثانه و اعصاب به طور هماهنگ کار نمی‌کنند.
این عدم هماهنگی منجر به مشکلاتی در تخلیه ادرار و علائم مشابه با اختلال عملکرد ادراری غیرعصبی می‌شود و نیازمند ارزیابی و درمان تخصصی است.
عوارض احتمالی
عدم تخلیه کامل مثانه باعث باقی ماندن ادرار و رشد باکتری‌ها می‌شود که می‌تواند منجر به عفونت مجاری ادراری شود.
همچنین احتمال تشکیل سنگ کلیه یا سنگ مثانه افزایش می‌یابد و در موارد شدید، آسیب به کلیه‌ها ممکن است رخ دهد.
عواقب روانی
مشکل در کنترل ادرار می‌تواند باعث احساس شرم، خجالت و ناامنی در افراد شود.
این شرایط می‌تواند فرد را از فعالیت‌های اجتماعی و روزمره بازدارد و در صورت شدید بودن، باعث اضطراب و افسردگی شود.
تشخیص و آزمایش‌ها
پزشک با بررسی سابقه پزشکی و انجام معاینه فیزیکی که ممکن است شامل معاینه لگن یا معاینه دیجیتال رکتوم (برای ارزیابی پروستات) باشد، می‌تواند این اختلال را تشخیص دهد.
پزشک ممکن است از شما بخواهد که یک دفترچه یادداشت مثانه تهیه کنید و در آن میزان نوشیدن، زمان و مقدار ادرار و نشت ادرار را ثبت کنید تا اطلاعات دقیق‌تری درباره وضعیت شما جمع‌آوری شود.
آزمایش‌های تشخیصی
برخی آزمایش‌ها شامل موارد زیر هستند:
– آزمایش آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA) برای ارزیابی مشکلات پروستات
– آزمایش ادرار برای تشخیص عفونت
– سونوگرافی برای دیدن میزان ادرار باقی‌مانده در مثانه و ارزیابی کلیه‌ها
– تست‌های یورودینامیک برای اندازه‌گیری ظرفیت مثانه و عملکرد عضلات مثانه، مجاری ادراری و لگن
– سیستوسکوپی برای بررسی داخل مجاری ادراری و مثانه با دوربین
در کودکان معمولاً آزمایش‌ها کمتر تهاجمی است و شامل دفترچه مثانه، آزمایش خون، ادرار، سونوگرافی و برخی تست‌های یورودینامیک محدود می‌شود.
مدیریت و درمان
درمان اختلال عملکرد ادراری غیرعصبی بستگی به علت آن دارد و ممکن است شامل موارد زیر باشد:
آموزش مثانه که در آن فرد می‌آموزد مثانه را طوری تمرین دهد که ادرار را برای مدت طولانی‌تری نگه دارد. در این روش، به فرد توصیه می‌شود که در زمان‌های مشخصی به دستشویی برود حتی اگر احساس ادرار ندارد.
تمرینات کف لگن
فیزیوتراپیست‌های متخصص کف لگن به شما یاد می‌دهند که چگونه عضلات کف لگن را شل کرده یا تقویت کنید تا ادرار راحت‌تر خارج شود.
ممکن است برای اطمینان از درستی انجام تمرینات، از بیوفیدبک استفاده شود که شامل قرار دادن سنسور در واژن یا رکتوم است.
دارودرمانی
داروهایی که برای بهبود مشکلات ادراری استفاده می‌شوند شامل:
– آلفا بلاکرها مانند تامسولوسین (Flomax®)
– داروهای ضد اسپاسم مثانه مانند اکسی بوتینین (Ditropan®) و تولترودین (Detrol®)
– سم بوتولینوم (Botox®) که ممکن است به داخل مثانه تزریق شود تا عضلات آن را شل کند و فوریت ادراری را کاهش دهد
تحریک عصبی
تحریک عصبی تیبیاال پوستی (PTNS) روشی است که با استفاده از الکترود در نزدیکی عصب تیبیال در مچ پا، سیگنال‌های الکتریکی ملایمی به عصب ارسال می‌کند تا کنترل مثانه را بهبود دهد.
تحریک عصبی ساکرال نیز شامل کاشت الکترود زیر پوست بالای باسن است که از طریق سیمی به عصب ساکرال وصل شده و با ارسال پالس‌های الکتریکی به عضلات مثانه کمک می‌کند.
خود کاتتریزاسیون و جراحی
در موارد شدید، فرد می‌تواند با آموزش، خود به خود در فواصل منظم کاتتر را وارد مثانه کند تا ادرار خارج شود.
اگر درمان‌های دیگر موفق نبودند، جراحی بزرگ کردن مثانه (سیستوپلاستی) ممکن است توصیه شود تا ظرفیت مثانه افزایش یابد.
درمان‌های خط اول برای مثانه بیش‌فعال غیرعصبی
معمولاً ابتدا توصیه به کاهش مصرف غذاها و نوشیدنی‌هایی که تحریک‌کننده مثانه هستند، مانند چای، قهوه، الکل و غذاهای تند یا اسیدی می‌شود.
همچنین آموزش مثانه بخش مهمی از درمان است و در صورت عدم بهبود، پزشک ممکن است داروهای ضد کولینرژیک، آلفا بلاکر یا آگونیست‌های گیرنده بتا ۳ را تجویز کند.
درمان کودکان
برای کودکان، داروهای آلفا بلاکر و ضد کولینرژیک در درمان مثانه بیش‌فعال مفیدند. برخی کودکان نیز می‌توانند تمرینات کف لگن را یاد بگیرند.
آموزش مثانه برای کودکان شامل تشویق به رفتن به دستشویی در زمان‌های منظم و آموزش وضعیت صحیح نشستن روی توالت است.
زمان مشاهده نتیجه درمان
زمان بهبودی بستگی به نوع درمان دارد. آموزش مثانه و تمرینات کف لگن ممکن است طی چند هفته یا چند ماه اثر کنند.
تحریک عصبی معمولاً طی چند هفته شروع به اثرگذاری می‌کند و داروها معمولاً ظرف چند روز تا چند هفته علائم را کاهش می‌دهند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
به محض اینکه متوجه مشکلات ادراری شدید، مثل عدم توانایی ادرار کردن برای مدت طولانی، تغییرات در ادرار مانند بوی شدید، ادرار کدر یا وجود
خون، باید به پزشک مراجعه کنید.
اگر علائم با درمان‌های اولیه بهتر نشد یا علائم شدید و دردناک شدند، حتماً باید ارزیابی تخصصی انجام شود.
خلاصه و نکات کلیدی
اختلال عملکرد ادراری غیرعصبی یک مشکل شایع است که افراد در هر سنی را می‌تواند درگیر کند.
علائم آن شامل ناتوانی در تخلیه کامل مثانه، جریان ضعیف ادرار، نشت ادرار و فوریت ادراری است.
تشخیص با معاینه دقیق و آزمایش‌های تخصصی انجام می‌شود و درمان شامل آموزش مثانه، تمرینات کف لگن، دارودرمانی، تحریک عصبی و در موارد شدید جراحی است.
در کودکان نیز این اختلال می‌تواند باعث مشکلات رفتاری و اجتماعی شود و باید درمان مناسب دریافت کنند.
—