آپنه خواب وضعیتی است که در آن تنفس فرد در طول خواب به‌طور مکرر قطع و دوباره آغاز می‌شود، به‌طوری‌که ممکن است این اتفاق تا ۴۰۰ بار در شب تکرار شود و هر وقفه تنفسی بیش از ۱۰ ثانیه طول بکشد. این اختلال به‌شدت کیفیت خواب را مختل می‌کند و می‌تواند پیامدهای جدی برای سلامت جسمی و روانی داشته باشد.
دو نوع اصلی از آپنه خواب وجود دارد: آپنه انسدادی خواب (OSA) زمانی رخ می‌دهد که بافت‌های نرم گلو شل شده و مسیر جریان هوا را به‌طور موقت مسدود می‌کنند. در مقابل، آپنه مرکزی خواب زمانی رخ می‌دهد که مغز نتواند سیگنال‌های لازم برای فعال‌سازی عضلات تنفسی را ارسال کند، که موجب قطع تنفس می‌شود.
آپنه خواب می‌تواند باعث کاهش کیفیت خواب شود و این وضعیت ممکن است منجر به خواب‌آلودگی روزانه، اختلال در حافظه، و افزایش خطر بیماری‌های مزمن شود که یکی از آن‌ها افزایش وزن است. در عین حال، اضافه وزن نیز می‌تواند خطر ابتلا به آپنه خواب انسدادی را افزایش داده یا شدت علائم آن را بیشتر کند، بنابراین بین این دو وضعیت رابطه‌ای دوطرفه وجود دارد.
ارتباط بین آپنه خواب و اضافه وزن
حدود ۹۰ درصد افرادی که مبتلا به آپنه انسدادی خواب هستند، اضافه وزن یا چاقی دارند. این آمار نشان می‌دهد که رابطه قوی‌ای بین آپنه خواب و وزن بیش‌ازحد وجود دارد، به‌طوری‌که هرکدام می‌توانند موجب تشدید دیگری شوند.
افزایش وزن می‌تواند به آپنه خواب منجر شود
اضافه وزن یکی از رایج‌ترین علل آپنه انسدادی خواب است و هرچه وزن فرد بیشتر باشد، احتمال ابتلا به این نوع از آپنه نیز بالاتر می‌رود. افزایش تنها ۱۰ درصدی در وزن بدن می‌تواند خطر ابتلا به آپنه انسدادی خواب را تا ۶ برابر بیشتر کند، که نشان می‌دهد حتی تغییرات نسبتاً کوچک در وزن می‌توانند تأثیر بزرگی بر سلامت تنفسی در خواب داشته باشند.
با افزایش وزن بدن، شدت علائم آپنه خواب نیز معمولاً بیشتر می‌شود، زیرا چربی‌های اضافی به‌ویژه در ناحیه گردن می‌توانند فشار بیشتری بر مجرای تنفسی وارد کنند.
آپنه خواب ممکن است به افزایش وزن منجر شود
آپنه خواب نه‌تنها نتیجه اضافه وزن است، بلکه خود نیز می‌تواند باعث افزایش وزن شود. خواب بی‌کیفیت یا ناپیوسته عملکرد هورمون‌هایی را که گرسنگی و سیری را تنظیم می‌کنند، مختل می‌سازد. به‌ویژه، در اثر کم‌خوابی، میزان هورمون گرلین (هورمون افزایش‌دهنده اشتها) افزایش یافته و در مقابل، میزان هورمون لپتین (که موجب احساس سیری می‌شود) کاهش می‌یابد.
تحقیقات نشان داده‌اند که کم‌خوابی با عوامل دیگری نیز همراه است که به افزایش وزن منجر می‌شوند، از جمله:
- افزایش میل به مصرف غذاهای شیرین یا پرکالری
- خواب‌آلودگی یا خستگی در طول روز که انجام فعالیت فیزیکی را دشوار می‌کند و باعث کاهش مصرف انرژی می‌شود
- کاهش سرعت متابولیسم بدن و بروز اختلالات متابولیکی
تغییرات وزنی در اثر درمان CPAP
کنترل آپنه خواب و وزن اضافی بدون درمان و تغییر سبک زندگی بسیار دشوار است. یکی از درمان‌های اصلی و مؤثر برای آپنه انسدادی خواب، دستگاه فشار مثبت مداوم راه‌های هوایی یا CPAP است.
اگرچه بسیاری از افراد تصور می‌کنند که درمان آپنه با CPAP به دلیل بهبود کیفیت خواب و افزایش انرژی به کاهش وزن منجر می‌شود، اما شواهد علمی نشان می‌دهند که این تصور همیشه درست نیست. در واقع، برخی مطالعات نشان داده‌اند که استفاده از CPAP ممکن است در برخی افراد به افزایش اندک وزن منجر شود.
در یکی از مطالعات، مشخص شد هرچه مدت‌زمان استفاده از CPAP بیشتر باشد، احتمال افزایش وزن نیز بیشتر خواهد بود. محققان چندین فرضیه درباره علت این افزایش وزن مطرح کرده‌اند. برخی می‌گویند CPAP ممکن است سرعت متابولیسم بدن را کاهش دهد، در حالی که برخی دیگر افزایش وزن را به احتباس مایعات ناشی از استفاده از دستگاه نسبت می‌دهند.
در مواردی، افزایش وزن ناشی از CPAP ممکن است مربوط به افزایش توده عضلانی (جرم بدون چربی) باشد نه چربی. به‌عبارت‌دیگر، این افزایش وزن الزاماً منفی نیست و ممکن است نشانگر بهبود در وضعیت کلی بدن باشد.
اگرچه CPAP موجب بهبود تنفس و کیفیت خواب می‌شود، اما افرادی که از آن استفاده می‌کنند و خواهان کاهش یا تثبیت وزن خود هستند، باید به اصلاح سبک زندگی نیز توجه کنند. فعالیت بدنی منظم و تغذیه متعادل می‌توانند روند کاهش وزن را حمایت کرده و از افزایش وزن پیشگیری کنند.
خطرات سلامتی ناشی از آپنه خواب و اضافه وزن
ترکیب آپنه خواب و اضافه وزن می‌تواند خطر ابتلا به بسیاری از بیماری‌های جدی را به‌طور قابل‌توجهی افزایش دهد. زمانی که این دو وضعیت هم‌زمان در بدن وجود داشته باشند، اثرات آن‌ها بر سلامت به‌مراتب شدیدتر و مخرب‌تر خواهد بود.
آپنه خواب باعث کاهش سطح اکسیژن خون در طول خواب می‌شود. در واکنش به این کاهش، بدن مجبور است تلاش بیشتری برای حفظ تنفس و رساندن خون غنی از اکسیژن به اندام‌ها و بافت‌ها انجام دهد. این فعالیت اضافه می‌تواند به بروز التهاب گسترده و آسیب به رگ‌های خونی، اندام‌های حیاتی و سایر سیستم‌های بدن منجر شود.
آپنه خواب درمان‌نشده با افزایش خطر ابتلا به چندین بیماری مزمن همراه است، از جمله:
- فشار خون بالا (هیپرتانسیون)
- حمله قلبی، نارسایی قلبی یا سکته مغزی
- دیابت نوع ۲
- بیماری مزمن کلیه
- بیماری رفلاکس معده به مری (GERD)
- برخی سرطان‌ها مانند سرطان پانکراس، کلیه و پوست
- اختلالات چشمی مانند گلوکوم (آب‌سیاه) و خشکی چشم
- زوال عقل (دمانس)
- افسردگی
از طرف دیگر، داشتن وزن اضافی نیز با بسیاری از همین مشکلات سلامت در ارتباط است. بنابراین، وقتی آپنه خواب و اضافه وزن با هم وجود دارند، فشار مضاعفی بر سیستم‌های مختلف بدن وارد می‌کنند. به همین دلیل، شناسایی این رابطه و انجام اقداماتی برای کنترل هر دو وضعیت بسیار اهمیت دارد.
آیا کاهش وزن می‌تواند آپنه خواب را درمان کند؟
کاهش وزن می‌تواند به کاهش علائم آپنه خواب کمک کند و در برخی موارد، حتی ممکن است این وضعیت را به‌طور کامل برطرف کند. مطالعات نشان داده‌اند که کاهش تنها ۱۰ تا ۱۵ درصد از وزن بدن می‌تواند شدت آپنه خواب را تا ۵۰ درصد کاهش دهد. برخی افراد با کاهش وزن متوجه شده‌اند که آپنه خواب آن‌ها کاملاً از بین رفته، به‌ویژه اگر وزن اضافی علت اصلی بروز بیماری بوده باشد.
با این حال، کاهش وزن همیشه به درمان قطعی آپنه خواب منجر نمی‌شود. عوامل ژنتیکی، سن، ساختار آناتومیک راه‌های هوایی و وجود بیماری‌های زمینه‌ای دیگر نیز در ایجاد این اختلال نقش دارند. بنابراین، حتی در صورت کاهش وزن، ممکن است برخی افراد همچنان به علائم آپنه خواب دچار باشند.
با این حال، کاهش وزن برای مدیریت بهتر آپنه خواب اهمیت زیادی دارد. کاهش وزن می‌تواند به کاهش شدت علائم، بهبود کیفیت خواب و ارتقاء کلی سلامت بدن کمک کند.
پیشگیری
مدیریت وزن می‌تواند به بهبود سلامت کلی بدن و کاهش علائم آپنه خواب کمک کند. تغییر سبک زندگی نقش بسیار مهمی در پیشگیری از افزایش وزن یا حمایت از کاهش آن دارد. در ادامه، به چند عادت مهم برای پیشگیری و کنترل این دو وضعیت اشاره می‌شود:
دریافت درمان مناسب برای آپنه خواب
استفاده از دستگاه CPAP یا سایر روش‌های درمانی تجویزشده می‌تواند کیفیت خواب را بهبود بخشد، خستگی روزانه را کاهش دهد، و به تنظیم هورمون‌هایی که احساس گرسنگی و سیری را کنترل می‌کنند کمک کند.
کنترل کالری دریافتی
برای کاهش وزن، معمولاً باید کالری بیشتری نسبت به آنچه دریافت می‌کنید، بسوزانید. پیگیری عادات غذایی و محدود کردن میان‌وعده‌های پرکالری می‌تواند به حفظ تعادل کالری کمک کند. تمرکز بر غذاهای کامل و مغذی که احساس سیری طولانی‌تری ایجاد می‌کنند نیز مفید است.
فعال ماندن
فعالیت فیزیکی منظم نه‌تنها به کاهش وزن کمک می‌کند، بلکه سطح انرژی را نیز افزایش می‌دهد. زمانی که خسته هستید، انجام حرکات ملایم مانند پیاده‌روی، کشش یا یوگا می‌تواند مؤثر باشد.
بهبود عادات خواب
داشتن بهداشت خواب خوب، به خواب بهتر کمک می‌کند و می‌تواند مدیریت وزن را آسان‌تر سازد. تلاش کنید هر روز در ساعت مشخصی بخوابید و بیدار شوید. همچنین، اجتناب از مصرف کافئین، الکل و استفاده از صفحه‌نمایش‌ها پیش از خواب می‌تواند کیفیت خواب را بهبود دهد.
مدیریت استرس
استرس می‌تواند منجر به پرخوری احساسی شود و همچنین خواب را مختل کند. استفاده از تکنیک‌های آرام‌سازی مانند تنفس عمیق، مدیتیشن، نوشتن در دفترچه روزانه، یا وقت گذراندن در طبیعت می‌تواند به کاهش سطح استرس و حمایت از سلامت عمومی کمک کند.
اگر نمی‌دانید از کجا باید شروع کنید، مشورت با یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی مفید خواهد بود. یک متخصص خواب می‌تواند درمان مناسب برای آپنه خواب را تجویز کند و یک متخصص تغذیه نیز می‌تواند در طراحی برنامه غذایی متناسب با اهداف وزنی شما یاری‌رسان باشد.
مرور سریع
بین آپنه خواب و افزایش وزن ارتباط نزدیکی وجود دارد. چاقی می‌تواند خطر ابتلا به آپنه خواب را افزایش دهد و آپنه خواب نیز ممکن است حفظ وزن سالم را دشوارتر سازد. درمان آپنه خواب از طریق CPAP و اتخاذ عادات سبک زندگی سالم مانند فعالیت بدنی منظم و رژیم غذایی متعادل می‌تواند به کنترل وزن بدن، کاهش علائم آپنه و ارتقاء سلامت عمومی کمک کند.
پرسش‌های رایج
چرا برخی از افراد پس از شروع درمان با CPAP دچار افزایش وزن می‌شوند؟
برخی افراد پس از آغاز استفاده از CPAP دچار افزایش وزن می‌شوند. مطالعات نشان می‌دهند که این موضوع ممکن است به تغییرات در متابولیسم، احتباس مایعات یا کاهش مصرف انرژی در زمان خواب مرتبط باشد. در حالی که CPAP به بهبود تنفس و کیفیت خواب کمک می‌کند، به‌تنهایی منجر به کاهش وزن نمی‌شود. برای دستیابی به وزن سالم، باید تغذیه مناسب و فعالیت بدنی منظم را نیز در نظر گرفت.
آیا آپنه خواب می‌تواند باعث کاهش وزن شود؟
به‌طور معمول، آپنه خواب باعث کاهش وزن نمی‌شود. در اغلب موارد، این اختلال به افزایش وزن منجر می‌شود، زیرا باعث اختلال در هورمون‌های تنظیم‌کننده اشتها و کاهش سطح انرژی می‌شود. هرچند به‌ندرت ممکن است آپنه خواب به‌صورت غیرمستقیم باعث کاهش وزن شود، به‌ویژه اگر منجر به افسردگی یا خستگی شدید شود که اشتهای فرد را کاهش دهد.
“شکم CPAP” چیست؟
اصطلاح “شکم CPAP” اصطلاحی غیررسمی است که برخی افراد برای توصیف نفخ شکمی در هنگام استفاده از دستگاه CPAP به‌کار می‌برند. حدود ۱۶ درصد از کاربران CPAP ممکن است دچار این حالت شوند. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که فرد در خواب هوا را از دستگاه قورت می‌دهد؛ حالتی که به آن “بلع هوا” یا aerophagia می‌گویند. این حالت ممکن است در اثر فشار هوای زیاد دستگاه یا تناسب نامناسب ماسک نیز رخ دهد.
نکته مهم اینکه نفخ شکمی موقتی است و افزایش وزن محسوب نمی‌شود. با تنظیم فشار دستگاه، تغییر نوع ماسک، یا اصلاح وضعیت خواب می‌توان این مشکل را بهبود بخشید.