داروهای GLP-1 با افزایش خطر نوع «مرطوب» دژنراسیون ماکولا در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ مرتبط هستند
مطالعهای جدید نشان داده است که داروهای GLP-1، مانند اوزمپیک، ممکن است خطر ابتلا به دژنراسیون ماکولا وابسته به سن از نوع مرطوب را در بیماران دیابت نوع ۲ افزایش دهند. این یافته نگرانکننده بهویژه در مورد داروهایی که حاوی سِماگلوتاید هستند صادق است، زیرا ارتباط قویتری با افزایش خطر دیده شده است.
پژوهشگران دریافتند که هر چه مدت زمان مصرف این داروها بیشتر باشد، احتمال بروز این بیماری چشمی نیز افزایش مییابد. این موضوع اهمیت زیادی دارد زیرا این داروها اخیراً بهطور گسترده برای کاهش وزن نیز تجویز میشوند.
افزایش چشمگیر استفاده از داروهای GLP-1 و نگرانیهای چشمی
در سالهای اخیر، داروهای GLP-1 مانند اوزمپیک و وِگووی بهعنوان درمانهای مؤثر برای کاهش وزن محبوبیت زیادی یافتهاند. با این حال، متخصصان چشم هشدار میدهند که خطرات احتمالی این داروها برای سلامت بینایی هنوز بهخوبی درک نشدهاند.
بر اساس یافتههای پژوهشی جدید، این داروها با افزایش معنادار خطر ابتلا به نوع نئوواسکولار یا مرطوب دژنراسیون ماکولا وابسته به سن مرتبط هستند. نوع مرطوب این بیماری، اگرچه شیوع کمتری دارد، اما بسیار تهاجمیتر است و یکی از دلایل اصلی از دستدادن دائمی بینایی در سالمندان ایالات متحده به شمار میرود.

Westend61/Getty Images
مطالعهای از دانشگاه تورنتو: خطر دو برابر میشود
مطالعهای که توسط پژوهشگران دانشگاه تورنتو انجام شده، نشان میدهد افرادی که به دیابت نوع ۲ مبتلا هستند و داروهای GLP-1 دریافت میکنند، بیش از دو برابر دیگران در معرض خطر ابتلا به دژنراسیون مرطوب ماکولا قرار دارند. علاوهبر این، هرچه مدت درمان با این داروها بیشتر باشد، احتمال بروز بیماری نیز بیشتر میشود.
یافتهها که در تاریخ ۵ ژوئن در نشریه JAMA Ophthalmology منتشر شدهاند، نشان میدهند که پزشکان و بیماران باید از این خطر احتمالی آگاه باشند، حتی اگر احتمال مطلق بروز این بیماری همچنان پایین باقی بماند. درک این موضوع میتواند به انتخاب آگاهانهتر داروها کمک کند.
مزایا در برابر ابهامات ایمنی چشمی
داروهای GLP-1 که تحت نامهای تجاری مانند اوزمپیک و وِگووی عرضه میشوند، بهخاطر اثرات چشمگیر در کاهش وزن، کنترل قند خون و کاهش خطر بیماری قلبی-عروقی بسیار مورد توجه قرار گرفتهاند. با این حال، متخصصان چشمپزشکی میگویند که تأثیر این داروها بر سلامت بینایی هنوز بهطور کامل مشخص نشده است.
تحقیقات قبلی نیز ارتباطهایی میان این داروها و سایر بیماریهای چشمی از جمله رتینوپاتی دیابتی و نوروپاتی ایسکمیک غیرشریانی جلوی عصب بینایی (NAION) نشان دادهاند. این موضوع بر اهمیت بررسی دقیقتر اثرات چشمی این داروها تأکید دارد.
اثر دوزپاسخ و احتمال رابطهی بیولوژیکی
هرچند که این یافتهها بهتنهایی نمیتوانند رابطهای علتومعلولی را اثبات کنند، اما متخصصان معتقدند که نشانههایی از وجود یک رابطه زیستی وجود دارد. دکتر اندرو میهالاک، یکی از نویسندگان این مطالعه از دانشکده پزشکی تمرتی دانشگاه تورنتو میگوید: «اثر دوزپاسخ که مشاهده کردیم – یعنی هرچه مدت مصرف GLP-1 بیشتر بود، خطر نیز بالاتر میرفت – احتمال وجود یک اثر واقعی بیولوژیکی را تقویت میکند.»
وی ادامه میدهد: «وقتی با رابطهای تدریجی مانند این روبهرو میشویم، میتوان فرض کرد که مصرف طولانیمدت میتواند نقش علی در افزایش خطر ایفا کند، البته نیاز است که در مطالعات آینده این موضوع تأیید شود.»
مصرف طولانیمدت GLP-1 ممکن است خطر دژنراسیون مرطوب را سه برابر کند
پژوهشگران دانشگاه تورنتو با استفاده از سوابق پزشکی در ایالت اونتاریوی کانادا، نزدیک به ۱۴۰ هزار فرد مبتلا به دیابت نوع ۲ را برای یافتن ارتباطی میان مصرف GLP-1 و بروز AMD مرطوب بررسی کردند. این مطالعه گذشتهنگر دادههای مربوط به سالهای ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳ را مورد بررسی قرار داد و روند بیماری را در یک دوره سهساله پیگیری کرد.
در حدود یکسوم شرکتکنندگان – یعنی تقریباً ۴۶ هزار نفر – بهمدت دستکم شش ماه داروی GLP-1 دریافت کرده بودند. سایر افراد در این بازه دارویی دریافت نکرده بودند، که امکان مقایسه بین گروهها را فراهم ساخت.
در ۹۷.۵ درصد موارد، داروی مورد استفاده سماگلوتاید بود که ماده مؤثر در اوزمپیک و وِگووی بهشمار میآید. میانگین سنی شرکتکنندگان ۶۶ سال بود و نسبت زنان در این گروه برابر با ۴۶.۶ درصد بود که نشاندهنده توزیع نسبتاً مساوی جنسیتی است.
افزایش خطر با مدت مصرف
بهطور میانگین، احتمال ابتلا به AMD مرطوب در میان کسانی که GLP-1 دریافت کرده بودند، بیش از دو برابر سایرین بود. با این حال، این عدد کلی تمام ابعاد ماجرا را نشان نمیدهد.
افرادی که مدت بیشتری دارو دریافت کرده بودند، خطر بیشتری را تجربه کردند. جالب آنکه کسانی که فقط بهمدت ۶ تا ۱۸ ماه از این دارو استفاده کرده بودند، حتی خطرشان اندکی پایینتر از گروه بدون دارو بود. اما در بازه ۱۸ تا ۳۰ ماه، خطر بروز AMD مرطوب بیش از دو برابر شد و در کسانی که دارو را بیش از ۳۰ ماه مصرف کرده بودند، این خطر بیش از سه برابر افزایش یافت.
دکتر رئوت شور، نویسنده اول مقاله و متخصص چشم در دانشگاه تورنتو میگوید: «این یافتهها واقعاً شگفتآور بود، بهویژه با توجه به شور و شوقی که نسبت به این داروها برای مزایای قلبی و متابولیک وجود دارد. این موضوع لزوم بررسی بیشتر ایمنی چشمی این داروها را بهخوبی نشان میدهد.»
اگرچه خطر افزایش یافته، اما هنوز پایین است
با وجود افزایش در خطر نسبی، میزان خطر مطلق برای ابتلا به AMD مرطوب همچنان پایین است: فقط ۰.۲٪ در میان مصرفکنندگان GLP-1 و ۰.۱٪ در میان کسانی که دارو مصرف نکردهاند. این تفاوت نسبی ممکن است در سطح جمعیت اهمیت داشته باشد، ولی در فرد، میزان بروز بیماری همچنان پایین است.
آیا داروهای GLP-1 برای سلامت چشم مضر هستند؟
گرچه نتایج این مطالعه قطعیت ندارد، اما نگرانیهای تازهای درباره خطرات بالقوه داروهای GLP-1 برای سلامت چشمها مطرح کرده است. مطالعات پیشین نیز ارتباطهایی میان این داروها و دیگر بیماریهای چشمی در افراد دیابتی نشان دادهاند.
در یک کارآزمایی بالینی مرحله سوم که در سال ۲۰۱۶ انجام شد، مشخص شد که بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ که سماگلوتاید مصرف میکردند، در مقایسه با گروه دارونما، در معرض خطر بالاتر عوارض رتینوپاتی دیابتی بودند. نتایج این مطالعه در مجله معتبر New England Journal of Medicine منتشر شد.
شواهد متناقض از سایر مطالعات
با این حال، پژوهشهای دیگر نتایج متفاوتی ارائه دادهاند. در یک مطالعه گذشتهنگر در سال ۲۰۲۴، تقریباً ۷۰۰ بیمار مبتلا به دیابت نوع ۲ که GLP-1 مصرف میکردند مورد بررسی قرار گرفتند و هیچ ارتباطی میان این داروها و تشدید رتینوپاتی مشاهده نشد.
در مطالعهای دیگر در همان سال، مشخص شد که مصرف سماگلوتاید با افزایش خطر بروز NAION در بیماران دیابتی همراه است، در حالی که گروه کنترل چنین افزایشی نداشت. NAION یک بیماری خطرناک است که بهطور ناگهانی و معمولاً فقط در یک چشم باعث نابینایی میشود و ناشی از کاهش خونرسانی به عصب بینایی است.
مکانیسم احتمالی: افت ناگهانی قند خون و هیپوکسی شبکیه
مکانیسم دقیق اینکه چگونه داروهای GLP-1 ممکن است به AMD مرطوب منجر شوند هنوز مشخص نیست، اما یکی از فرضیات غالب این است که کاهش سریع قند خون باعث کمبود اکسیژن در شبکیه میشود.
دکتر لیندا لم، چشمپزشک در مرکز پزشکی کِک دانشگاه USC که در این تحقیق نقشی نداشته، میگوید: «زمانیکه شبکیه در شرایط کماکسیژنی قرار میگیرد، همانطور که GLP-1ها باعث آن میشوند، این شرایط آستانه تحریکپذیری شبکیه را افزایش داده و رشد غیرطبیعی عروق خونی را تسریع میکند.»
رشد غیرطبیعی عروق در چشم، مشخصه اصلی AMD مرطوب است. بههمین دلیل، در بیماران خاص مانند سالمندان مبتلا به دیابت، باید خطر این داروها را جدی گرفت.
توصیه به معاینات منظم چشمی برای همه، بهویژه دیابتیها
دکتر لم تأکید میکند که انجام معاینات سالانه چشم برای همه مردم مهم است، اما این موضوع در بیماران دیابتی اهمیت دوچندانی دارد. شناسایی زودهنگام بیماریهای چشمی میتواند از نابینایی جلوگیری کند و روند درمان را مؤثرتر سازد.
افرادی که به دیابت نوع ۲ مبتلا هستند، بهویژه کسانی که از داروهای GLP-1 استفاده میکنند، باید نسبت به علائم هشداردهندهی کاهش بینایی آگاه باشند و در صورت بروز علائم زیر، فوراً با پزشک مشورت کنند:
- تاری یا اعوجاج در مرکز بینایی
- دیدن اجسام بهصورت موجدار یا خمیده (متامورفوپسی)
- ظهور نقاط کور جدید
- دشواری در انجام فعالیتهایی مانند مطالعه یا رانندگی
- مشکل در تشخیص چهرههای آشنا