اگرچه معمولاً تصور می‌شود که نابینایی به معنای از دست‌دادن کامل بینایی است، اما در واقع این وضعیت دارای طیف گسترده‌ای از درجات کاهش بینایی است که بسته به شدت، نوع و مدت زمان از دست دادن بینایی، تجربه فرد نابینا متفاوت خواهد بود.
در علم بینایی‌سنجی، نابینایی به‌عنوان اختلالی تعریف می‌شود که باعث کاهش عملکرد بینایی تا حدی می‌شود که انجام فعالیت‌های روزمره بدون کمک دیگران یا ابزارهای کمکی بسیار دشوار یا غیرممکن باشد.
نابینایی کامل
نابینایی کامل به حالتی اطلاق می‌شود که فرد هیچ چیزی نمی‌بیند و هیچ درکی از نور ندارد. برخلاف تصور عمومی، نابینایان مطلق “سیاهی” نمی‌بینند، بلکه هیچ تجربه بصری‌ای، حتی تاریکی، ندارند.
این نوع نابینایی در اصطلاح پزشکی “عدم درک نور” یا “NLP” نامیده می‌شود که تنها حدود ۱۵٪ از افراد مبتلا به اختلالات چشمی را شامل می‌شود.¹²³
LightFieldStudios / Getty Images
نابینایی همراه با درک نور
در این سطح از نابینایی، فرد تنها می‌تواند تشخیص دهد که منبعی از نور وجود دارد، اما قادر به تشخیص رنگ یا الگوهای نوری نیست. به عنوان مثال، فرد می‌تواند بفهمد که چراغ اتاق روشن است یا خیر، یا نور خورشید، فلش دوربین یا مانیتور رایانه را احساس کند.²
اگرچه این توانایی بسیار محدود است، اما در زندگی روزمره می‌تواند کمک بزرگی به جهت‌یابی و تفکیک موقعیت‌های نوری مختلف کند، به‌ویژه در فضاهای داخلی.
نابینایی قانونی
در ایالات متحده، نابینایی قانونی به معنی برآورده کردن یکی از دو معیار زیر در آزمایش بینایی است:⁴
- داشتن حدت بینایی مرکزی ۲۰/۲۰۰ یا کمتر در چشم بهتر با عینک یا لنز تماسی.
- داشتن دید تونلی یا محدودشدن میدان دید به زاویه‌ای کمتر از ۲۰ درجه در چشم بهتر.
این تعریف بیشتر کاربرد حقوقی دارد و برای بهره‌مندی از برنامه‌های حمایتی دولتی، معافیت‌های مالیاتی و تجهیزات ویژه کم‌بینایی استفاده می‌شود.⁴
رنگ‌ها
رنگ‌هایی که افراد نابینا می‌بینند به شرایط فردی آن‌ها بستگی دارد. افرادی که از بدو تولد نابینا هستند یا در سنین پایین بینایی خود را از دست داده‌اند، تجربه‌ای از رنگ‌ها در معنای بصری آن ندارند.
با این حال، تحقیقات نشان می‌دهد که آن‌ها می‌توانند رنگ‌ها را به‌صورت مفاهیم انتزاعی درک کنند، درست مانند افراد بینا که مفاهیمی مانند عدالت یا آزادی را بدون تجربه حسی مستقیم تصور می‌کنند.⁵
همچنین این افراد می‌آموزند که رنگ یکی از ویژگی‌های اشیا یا محیط است که با دیگر ویژگی‌های حسی مانند صدا یا بافت تفاوت دارد و این تمایز مفهومی از طریق آموزش و تجربه حسی غیر بصری شکل می‌گیرد.⁵⁶
شکل‌ها و عمق
افراد نابینا با بهره‌گیری از حواس دیگر مانند لامسه، شنوایی و آگاهی فضایی، توانایی درک شکل‌ها و عمق اجسام را به‌دست می‌آورند. این فرآیند تحت عنوان “جایگزینی حسی” شناخته می‌شود که به آن‌ها اجازه می‌دهد اطلاعات بصری را از طریق حواس دیگر تجربه کنند.
یکی از روش‌های اصلی درک شکل برای نابینایان، استفاده از لامسه است که به آن‌ها امکان می‌دهد ابعاد، ساختار و ویژگی‌های سطحی اشیا را تشخیص دهند.⁷
تحقیقات همچنین نشان می‌دهد که افراد نابینا نسبت به پژواک صوتی محیط حساس‌تر هستند که این امر به آن‌ها کمک می‌کند با استفاده از بازتاب صدا، فاصله، عمق و ساختار اشیا را درک کنند.⁸
آن‌ها از این روش برای دریافت اطلاعات فضایی درباره اشیای اطراف استفاده می‌کنند و با تفسیر پژواک‌های تولیدشده، نقشه ذهنی دقیقی از محیط خود ایجاد می‌کنند.⁸
تجربه‌های دیگر بصری
تجربه‌های بصری افراد نابینا به زمان و نحوه از دست دادن بینایی آن‌ها بستگی دارد.
برخی افراد ممکن است بینایی باقی‌مانده داشته باشند که امکان تشخیص نور یا حرکت را فراهم می‌کند، در حالی‌که برخی دیگر از خاطرات بصری گذشته یا حتی توهمات دیداری رنج می‌برند.⁹
- بینایی باقی‌مانده: افرادی که به دلیل بیماری یا آسیب در دوران بزرگسالی نابینا شده‌اند، ممکن است هنوز برخی درک‌های بصری محدود مانند نور یا حرکت را داشته باشند.⁹
- حافظه بصری: توانایی ذخیره و بازیابی اطلاعات تصویری است که از طریق سیستم بینایی به‌دست آمده و می‌تواند به افراد نابینا کمک کند محیط‌ها و اشیایی را که در گذشته دیده‌اند، در ذهن بازسازی کنند.¹⁰
- توهمات دیداری: سندرم چارلز بونه در افراد مسن که بینایی خود را تا حد زیادی از دست داده‌اند رایج است و باعث دیدن اشکال، افراد یا اشیای خیالی می‌شود.¹¹
در ذهن افراد نابینا چه دیده می‌شود؟
احساس ذهنی دیدن در نابینایان بسته به شرایط فردی آن‌ها متفاوت است. اکثر افراد نابینا می‌توانند تفاوت بین تاریکی و روشنایی را احساس کنند.
حدود ۸۵٪ از کسانی که نابینای قانونی محسوب می‌شوند، مقداری بینایی باقی‌مانده یا توانایی درک نور دارند، هرچند این موضوع از فردی به فرد دیگر بسیار متفاوت است.²
نابینایی و رؤیا دیدن
پژوهش‌ها نشان می‌دهد که محتوای حسی رؤیاهای افراد نابینا به زمان از دست دادن بینایی بستگی دارد. افرادی که از بدو تولد نابینا هستند، رؤیاهایی با تمرکز بر صدا و لمس تجربه می‌کنند.¹²
در مقابل، افرادی که بین سنین ۵ تا ۷ سال نابینا شده‌اند، همچنان می‌توانند رؤیاهایی با محتوای تصویری و رنگی مانند افراد بینا داشته باشند.¹³
حتی کسانی که پس از این سن نابینا شده‌اند نیز ممکن است به مرور زمان شفافیت و وضوح رؤیاهای بصری خود را از دست بدهند، اگرچه ممکن است همچنان تصاویری را در خواب ببینند.¹³
ابزارها و فناوری‌های کمکی برای نابینایان
فناوری و ابزارهای کمکی، استقلال و دسترسی به اطلاعات را برای افراد نابینا فراهم می‌کند. برخی از این ابزارها عبارت‌اند از:
- نرم‌افزارهای خواندن صفحه: این برنامه‌ها متن، دکمه‌ها و تصاویر را به گفتار تبدیل می‌کنند.¹⁴
- نرم‌افزارهای دیکته: این نرم‌افزارها گفتار را به متن تبدیل کرده و به نابینایان اجازه تایپ با استفاده از صدا را می‌دهند.¹⁴
- سیستم‌های تشخیص نویسه نوری (OCR): اسناد چاپی را اسکن و به متن دیجیتالی تبدیل می‌کنند که قابل خواندن با چاپگر بریل یا نرم‌افزارهای صوتی است.¹⁴
- چاپگرهای بریل: با استفاده از مکانیزم‌های الکترومغناطیسی، اطلاعات را به صورت بریل روی کاغذ چاپ می‌کنند.¹⁵
- نمایشگرهای بریل لمسی: دستگاه‌های قابل حملی هستند که ترکیب پین‌ها را برای نمایش کاراکترهای بریل بالا و پایین می‌برند.¹⁴
- جایگزینی حسی: وسایلی مانند عصای سفید، اطلاعات محیطی را از طریق حس لامسه به فرد منتقل می‌کنند.¹⁶
- بزرگ‌نمایی‌کننده‌ها: برای افرادی که درک نوری محدود دارند، می‌توانند مفید باشند.¹⁵
نکات کلیدی
آنچه یک فرد نابینا از نور، رنگ و شکل درک می‌کند، به زمان، علت و شدت از دست دادن بینایی بستگی دارد.
افرادی که از تولد نابینا بوده‌اند، رؤیاهای غیر بصری دارند، اما کسانی که پس از سن پنج سالگی نابینا شده‌اند، ممکن است همچنان رؤیاهایی با تصاویر و رنگ‌ها تجربه کنند.
ابزارها و فناوری‌های کمکی می‌توانند به جبران نوع خاصی از نابینایی کمک کرده و استقلال افراد را افزایش دهند.