مقدمه
سیروز کبدی (Cirrhosis) مرحله نهایی آسیب مزمن کبدی است که در آن، بافت فیبروزه به‌تدریج جایگزین سلول‌های سالم کبد می‌شود. این تغییر ساختاری عملکرد کبد را در سطوح مختلفی مختل می‌کند، از جمله در متابولیسم هورمون‌ها، سم‌زدایی، ساخت پروتئین‌های پلاسما، و تنظیم جریان صفرا.
در نتیجه این اختلالات، تظاهرات خارج‌کبدی گوناگونی ایجاد می‌شود که از جمله بارزترین و قابل‌مشاهده‌ترین آن‌ها تغییرات پوستی، مویی و ناخنی است. شناخت دقیق این نشانه‌ها، به‌ویژه در مراحل بدون علامت بیماری، می‌تواند به تشخیص زودهنگام، مداخله درمانی به‌موقع، و جلوگیری از عوارض سیستمیک کمک کند.
تظاهرات پوستی در سیروز
۱. آنژیوماهای عنکبوتی (Spider Angiomas)
- شرح بالینی: لکه‌های قرمزرنگ با یک نقطه مرکزی و شاخک‌هایی شعاعی که عمدتاً در صورت، گردن، سینه و بازوها مشاهده می‌شوند.
- مکانیسم: افزایش سطح استروژن در خون، ناشی از ناتوانی کبد در متابولیسم هورمون‌های جنسی، منجر به گشاد شدن مویرگ‌های سطحی پوست می‌شود.
- اپیدمیولوژی: در حدود ۳۳٪ از مبتلایان به سیروز دیده می‌شود؛ در مردان بیشتر از زنان.
۲. اریتما کف دست (Palmar Erythema)
- توصیف: قرمزی دوطرفه در نواحی تنار و هیپوتنار کف دست‌ها. در افراد با پوست تیره ممکن است به صورت تیرگی یا کبودی دیده شود.
- پاتوفیزیولوژی: افزایش سطح استروژن و سایر واسطه‌های وازودیلاتور، باعث افزایش جریان خون مویرگی می‌شود.
- اهمیت بالینی: می‌تواند در سایر شرایط مانند بارداری، آرتریت روماتوئید و پرکاری تیروئید نیز مشاهده شود، لذا تشخیص افتراقی اهمیت دارد.
۳. یرقان (Jaundice)
- علت: تجمع بیلی‌روبین غیرکنژوگه و کنژوگه در بافت‌ها، به دلیل اختلال در برداشت، کنژوگاسیون یا دفع بیلی‌روبین.
- تظاهر بالینی: زرد شدن پوست، اسکلر (صلبیه چشم)، ادرار تیره، مدفوع کم‌رنگ.
- آزمایشات مکمل: افزایش سطح بیلی‌روبین کل و مستقیم/غیرمستقیم در آزمایش خون.
۴. خشکی پوست (Xerosis)
- مکانیسم: اختلال در تولید لیپیدهای سطحی و دهیدراسیون پوست؛ تشدیدشونده با سوءتغذیه و کمبود ویتامین A.
- پیامدها: افزایش خطر ترک خوردگی پوست، خارش، و عفونت‌های ثانویه.
۵. خارش (Pruritus)
- شیوع: تا ۷۰٪ بیماران با سیروز کلستاتیک (مانند PBC).
- پاتوفیزیولوژی: رسوب نمک‌های صفراوی در درم، تحریک گیرنده‌های عصبی، افزایش سطح اندوژن‌های اوپیوئیدی.
- درمان:
- خط اول: کلستیرامین
- موارد مقاوم: نالوکسان، نالتروکسان، ریفاکسیمین
- مداخلات جایگزین: فتوتراپی، پلاسمافرز در موارد شدید
تظاهرات ناخنی در بیماران مبتلا به سیروز
| نوع تغییر | ویژگی بالینی | علت احتمالی |
|---|---|---|
| ناخن‌های تری (Terry’s Nails) | سفید شدن عمده ناخن با نوار صورتی در انتها | کاهش آلبومین سرم |
| لکوونیشیا (Leukonychia) | لکه‌های سفید در بستر ناخن | کمبود پروتئین و آلبومین |
| اونیکورهکسیس | شیارهای طولی، شکنندگی بالا | سوءتغذیه، کمبود آهن |
| اونیکولیز | جدا شدن ناخن از بستر | بیماری سیستمیک پیشرفته |
| چماقی شدن (Clubbing) | انحنای زیاد ناخن‌ها و برجسته شدن بند انتهایی انگشتان | هیپوکسی مزمن یا سیروز پیشرفته (تا ۱۵٪ موارد) |
تغییرات هورمونی و مو
سیروز باعث هیپوگنادیسم عملکردی و افزایش سطح استروژن می‌شود. نتایج این تغییرات شامل:
- ریزش موی پوبیک و آکزیلاری
- کاهش موی صورت در مردان
- ژینکوماستی در مردان
- اختلالات قاعدگی در زنان
- آتروفی بیضه در موارد شدید
پاسخ به پرسش‌های رایج
🔹 خارش در چه مرحله‌ای از سیروز بروز می‌کند؟
خارش معمولاً در مراحل پیشرفته‌تر یا در بیماری‌های کلستاتیک ظاهر می‌شود. با این حال، ممکن است در برخی بیماران حتی پیش از بروز علائم دیگر نمایان شود.
🔹 علائم نشان‌دهنده پیشرفت سیروز چیست؟
- یرقان پیش‌رونده
- خارش مداوم و مقاوم
- آسیت (وجود مایع آزاد در شکم)
- انسفالوپاتی کبدی (اختلالات شناختی و رفتاری)
- ضعف عضلانی، کاهش وزن، کاهش آلبومین
نتیجه‌گیری
تغییرات پوستی و ناخنی می‌توانند علائم اولیه و مهمی از سیروز کبدی باشند. توجه به این علائم در معاینات بالینی و ارتباط آن‌ها با یافته‌های آزمایشگاهی و تصویربرداری، می‌تواند به تشخیص زودهنگام و کاهش پیشرفت بیماری کمک کند.
مدیریت مناسب این تظاهرات نیازمند رویکرد چندبُعدی شامل درمان علت زمینه‌ای، حمایت تغذیه‌ای، کنترل هورمونی و درمان علامتی است.