مسمومیت غذایی زمانی اتفاق می‌افتد که فرد غذا یا آبی آلوده به باکتری‌ها، ویروس‌ها یا انگل‌های بیماری‌زا مصرف کند. این عوامل بیماری‌زا می‌توانند موجب بروز علائم گوارشی مانند دل‌درد، اسهال و استفراغ شوند که در نتیجه، موجب کاهش آب بدن و افت سطح انرژی می‌گردند.
برای بهبود سریع‌تر پس از مسمومیت غذایی، نوشیدن مقدار زیادی مایعات و خوردن غذاهای ساده و مغذی بسیار مفید است. این کار نه‌تنها از کم‌آبی بدن جلوگیری می‌کند بلکه به سیستم ایمنی کمک می‌کند تا سریع‌تر عوامل عفونی را دفع کند1.
گام‌های ابتدایی برای بهبود
پس از مسمومیت غذایی، معمولاً برای مدت کوتاهی اشتها از بین می‌رود و معده نیز حساس‌تر می‌شود، به‌طوری که ممکن است بلافاصله پس از خوردن غذا دچار تهوع یا استفراغ شوید. در چنین شرایطی، نوشیدن جرعه‌جرعه‌ی آب در طول روز اهمیت زیادی دارد تا از دست دادن بیش‌ازحد مایعات جبران شود1.
اگر قادر به نگه‌داشتن غذا در معده نیستید، استراحت دادن به معده و خودداری موقت از خوردن غذا ممکن است حال‌تان را بهتر کند. زمانی که توانایی تحمل غذا بازگشت، مصرف تدریجی و کم‌کم غذا و نوشیدنی‌ها می‌تواند روند بهبودی را سرعت ببخشد.
knape / Getty Images
چه غذاها و نوشیدنی‌هایی بخوریم
در اغلب موارد، افراد بدون نیاز به درمان دارویی از مسمومیت غذایی بهبود می‌یابند. در این دوران، نوشیدن آب کافی و خوردن غذاهایی که به‌راحتی هضم می‌شوند، برای پشتیبانی از روند بهبودی بسیار مؤثر است.
این دسته از غذاها، فشار زیادی به سیستم گوارش وارد نمی‌کنند و می‌توانند التهاب‌های معده و روده را کاهش دهند. از سوی دیگر، دریافت مناسب مایعات مانع از بروز اختلالات الکترولیتی و شوک ناشی از کم‌آبی می‌شود.
مایعات
کم‌آبی بدن شایع‌ترین پیامد مسمومیت غذایی است، زیرا حالت تهوع، استفراغ، اسهال و تب باعث از دست دادن آب و الکترولیت‌ها می‌شوند. برای جبران این کمبود، نوشیدن آب و مایعاتی مانند محلول‌های خوراکی الکترولیتی (ORS) ضروری است1.
ORS را می‌توان از داروخانه تهیه کرد، یا می‌توان آن را در خانه با ترکیب نیم قاشق چای‌خوری (۳ گرم) نمک، نیم قاشق چای‌خوری (۲.۳ گرم) جوش‌شیرین و ۴ قاشق غذاخوری (۵۰ گرم) شکر در یک لیتر آب تهیه نمود1.
سایر مایعاتی که ممکن است تحمل‌پذیر باشند شامل:
- آبگوشت شفاف
- یخ‌دانه
- ژله بدون خامه
- آب‌میوه‌های صاف‌شده بدون پالپ2
رژیم BRAT
رژیم BRAT مخفف موز (Bananas)، برنج (Rice)، سس سیب (Applesauce) و نان تست (Toast) است که برای زمانی پیشنهاد می‌شود که فرد به دلیل استفراغ یا اسهال قادر به تحمل بسیاری از غذاها نیست. این رژیم باید تنها برای مدت کوتاهی دنبال شود تا علائم کاهش یابند.
اکثر متخصصان تغذیه توصیه نمی‌کنند که اگر فرد توانایی خوردن سایر غذاها را دارد، فقط به این چهار نوع غذا محدود شود3,4. هرچند مصرف این غذاها برای کوتاه‌مدت احتمالاً مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما تداوم در این رژیم ممکن است به سوء‌تغذیه و کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی منجر شود4.
غذاهای آسان‌هضم
غذاهایی که آسان هضم می‌شوند، به سیستم گوارش اجازه می‌دهند تا پس از مسمومیت غذایی استراحت کرده و بازسازی شود. این دسته از غذاها معمولاً کم‌فیبر، غیر اسیدی و بدون ادویه هستند5.
برخی از غذاهایی که معمولاً آسان‌تر هضم می‌شوند عبارت‌اند از4,5:
- محصولات لبنی کم‌چرب یا بدون چربی
- تخم‌مرغ
- توفو
- گوشت‌های کم‌چرب
- سبزیجات پخته‌شده
- آبگوشت
- پودینگ
- حریره (Cream of Wheat)
- آب‌میوه‌های رقیق‌شده
چه غذاهایی را باید پرهیز کرد
برخی از غذاها و نوشیدنی‌ها می‌توانند علائم تهوع، استفراغ و اسهال را تشدید کنند و موجب تحریک بیشتر دستگاه گوارش شوند. از جمله خوراکی‌هایی که بعد از مسمومیت غذایی ممکن است تحمل‌پذیر نباشند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد3:
- غذاهای پرچرب: مانند سرخ‌کردنی‌ها و فست‌فود
- غذاهای پرشکر: مانند آب‌میوه‌های شیرین‌شده و آب‌نبات
- غذاهای تند: مانند انواع خورش‌های پرادویه
- لبنیات: به‌ویژه در افراد با عدم تحمل لاکتوز
- نوشیدنی‌های کافئین‌دار: مانند قهوه و نوشابه
- الکل: که هم بدن را کم‌آب می‌کند و هم مخاط معده را تحریک می‌نماید
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
اکثر افراد طی چند روز پس از مسمومیت غذایی بهبود می‌یابند، اما برخی علائم ممکن است نشانه‌ای از وضعیت جدی‌تر باشند. اگر با علائم زیر مواجه شدید، حتماً با پزشک مشورت کنید1:
- وجود خون در مدفوع
- اسهال همراه با کمبود مایعات دریافتی
- تب بالاتر از ۳۸.۳ درجه سانتی‌گراد
- تشنگی، سرگیجه یا سبکی سر
- اسهالی که ظرف پنج روز بهتر نشود یا بدتر گردد
- درد شدید شکمی
عدم درمان به‌موقع می‌تواند عوارضی همچون آسیب به کلیه‌ها، سیستم عصبی، مفاصل یا حتی بافت‌های قلبی ایجاد کند که در موارد نادر ممکن است خطر مرگ داشته باشد.
چگونه از مسمومیت غذایی در آینده جلوگیری کنیم
با رعایت چند نکته‌ی ساده می‌توانید احتمال ابتلا به مسمومیت غذایی را کاهش دهید7:
- شستن منظم دست‌ها: قبل از غذا، بعد از تماس با گوشت خام یا حیوانات، یا استفاده از سرویس بهداشتی
- نوشیدن آب کلردار: اجتناب از آب رودخانه یا چاه تصفیه‌نشده
- رعایت بهداشت غذایی: مانند پرهیز از شیر خام یا کنسرو بادکرده
- شست‌وشو و پخت کامل مواد غذایی: استفاده از دماسنج غذا
- ذخیره‌سازی مناسب: نگهداری در دمای مناسب یخچال یا فریزر
جمع‌بندی سریع
نوشیدن مایعات کافی و مصرف غذاهای سبک و آسان‌هضم می‌تواند به بهبود علائم مسمومیت غذایی کمک کند. اغلب افراد بدون دارو و تنها با استراحت، آب‌رسانی مناسب و خوردن غذاهای قابل‌تحمل بهبود می‌یابند.
در صورتی که علائم در عرض چند روز بهتر نشوند یا بدتر شوند، مراجعه به پزشک ضروری است تا از بروز عوارض شدید جلوگیری شود.