بیماری کبد چرب ناشی از اختلال عملکرد متابولیک

متابولیک دیس‌فانکشن-مرتبط با استئاتوهپاتیت (MASH)

بیماری استئاتوهپاتیت ناشی از اختلال عملکرد متابولیک یا همان MASH، به دنبال تجمع بیش از حد سلول‌های چربی در کبد ایجاد می‌شود. این بیماری پیش‌تر با عنوان کبد چرب غیرالکلی یا NASH شناخته می‌شد. تجمع چربی بیش از اندازه در بافت کبد باعث ایجاد یک التهاب مزمن می‌گردد که در صورت عدم درمان، می‌تواند به آسیب‌های پیشرونده و شدید کبدی منجر شود. MASH اغلب با شرایطی مانند اضافه‌وزن یا چاقی، بالا بودن چربی خون و قند خون بالا در ارتباط است.

نمای کلی

MASH چیست؟

MASH یکی از بیماری‌های جدی کبدی محسوب می‌شود که در اثر تجمع چربی در کبد و ایجاد التهاب در آن پدید می‌آید. این وضعیت می‌تواند به تدریج باعث تخریب بافت کبد شده و در صورت عدم درمان به عوارضی همچون سیروز (نارسایی پیشرفته کبد)، نارسایی کبدی و حتی سرطان کبد منجر گردد.

MASH بخشی از یک دسته‌بندی بزرگ‌تر از بیماری‌های کبدی است که با عنوان بیماری کبد چرب مرتبط با اختلالات متابولیک (MASLD) شناخته می‌شود. این بیماری‌ها عمدتاً به دلیل اختلال در عملکرد طبیعی متابولیسم بدن به وجود می‌آیند.

عواملی مانند چاقی، دیابت نوع ۲، افزایش کلسترول یا تری‌گلیسرید خون می‌توانند خطر ابتلا به MASH را به‌طور قابل‌توجهی افزایش دهند. بنابراین اگر یکی از این شرایط را دارید، بهتر است با پزشک خود در مورد انجام آزمایش‌هایی برای بررسی عملکرد کبد و احتمال ابتلا به MASH مشورت کنید.

علائم و علل

علائم MASH چیست؟

در بسیاری از موارد، MASH تا زمانی که به مرحله پیشرفته نرسیده باشد، علائم مشخصی از خود نشان نمی‌دهد. این بیماری معمولاً به‌آرامی و طی سال‌ها پیشرفت می‌کند. هنگامی که علائم ظاهر می‌شوند، ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• احساس خستگی مزمن
• درد یا ناراحتی در قسمت بالای شکم، سمت راست
• کاهش وزن بدون علت مشخص
• ضعف عضلانی یا کاهش توده عضلانی
• تورم در ناحیه شکم یا پاها
• زردی پوست یا سفیدی چشم‌ها (یرقان)، که اغلب در مراحل پیشرفته دیده می‌شود

از آنجا که در مراحل اولیه ممکن است هیچ علامت مشخصی وجود نداشته باشد، افرادی که در معرض خطر بالاتر هستند، باید به‌طور منظم معاینات و آزمایش‌های کبدی انجام دهند. این افراد شامل کسانی هستند که اضافه وزن دارند، مبتلا به دیابت هستند یا سطح چربی خون بالایی دارند.

علت ایجاد MASH چیست؟

علت اصلی بروز MASH، تجمع بیش از حد چربی در بافت کبد است که منجر به واکنش‌های التهابی می‌گردد. این وضعیت اغلب به دلیل اختلال در نحوه متابولیزه شدن قند و چربی در بدن ایجاد می‌شود. مهم‌ترین عوامل خطر و زمینه‌ساز عبارت‌اند از:

• اضافه‌وزن یا چاقی
• دیابت نوع ۲
• سطح بالای کلسترول یا تری‌گلیسرید
• فشار خون بالا
• مقاومت به انسولین

لازم به ذکر است که حتی افرادی که وزن طبیعی دارند اما دچار مشکلاتی مانند افزایش کلسترول یا فشار خون هستند نیز ممکن است به MASH مبتلا شوند.

عوارض MASH چیست؟

در صورت عدم درمان، MASH ممکن است به عوارض جدی و حتی تهدیدکننده حیات منجر شود، از جمله:

• فیبروز کبدی: ایجاد بافت اسکار یا زخم در کبد که با گذر زمان بدتر شده و به سیروز منجر می‌شود.
• سیروز: نوعی آسیب غیرقابل بازگشت به بافت کبد که عملکرد طبیعی آن را مختل می‌کند.
• نارسایی کبدی: در موارد شدید، کبد به‌طور ناگهانی از کار می‌افتد و نیاز به درمان اورژانسی یا پیوند کبد دارد.
• سرطان هپاتوسلولار (HCC): احتمال ابتلا به این نوع شایع سرطان کبد در افراد مبتلا به MASH بیشتر است.
• بیماری‌های قلبی-عروقی: به‌دلیل تأثیر MASH بر چربی خون و سیستم قلبی، احتمال سکته قلبی، سکته مغزی و بیماری‌های قلبی افزایش می‌یابد.

تشخیص و آزمایش‌ها

چگونه MASH تشخیص داده می‌شود؟

از آنجایی که MASH اغلب بدون علامت آغاز می‌شود، تشخیص آن نیاز به بررسی‌های جامع دارد. پزشک ابتدا با معاینه فیزیکی و بررسی سابقه بیماری‌های متابولیک (مانند دیابت یا چاقی) شروع می‌کند. سپس آزمایش‌های خون و تصویربرداری تجویز می‌شود و در برخی موارد نمونه‌برداری از کبد (بیوپسی) نیز لازم است.

آزمایش‌های خونی

هدف از این آزمایش‌ها، بررسی علائم التهاب یا آسیب در بافت کبد است. برخی از این آزمایش‌ها عبارت‌اند از:

• شمارش کامل سلول‌های خونی (CBC)
• پنل متابولیک پایه (BMP)
• بررسی پروفایل چربی خون (Lipid Panel)
• هموگلوبین A1C برای ارزیابی قند خون در بلندمدت

تصویربرداری

با کمک ابزارهای تصویربرداری می‌توان ساختار کبد را بررسی و تغییرات احتمالی ناشی از MASH را شناسایی کرد. این تست‌ها عبارت‌اند از:

• سی‌تی‌اسکن (CT scan)
• سونوگرافی (Ultrasound)
• فیبرو اسکن (FibroScan®): نوعی الاستوگرافی برای بررسی سفتی بافت کبد
• الاستوگرافی رزونانس مغناطیسی همراه با اندازه‌گیری چربی (MRE-PDFF): تکنیکی دقیق برای اندازه‌گیری مقدار چربی در کبد

نمونه‌برداری از کبد

در صورت نیاز، پزشک نمونه کوچکی از بافت کبد را برداشته و در زیر میکروسکوپ بررسی می‌کند. وجود چربی، التهاب و بافت اسکار در این نمونه می‌تواند تشخیص نهایی MASH را تأیید کند. بیوپسی کبد دقیق‌ترین روش تشخیصی برای MASH محسوب می‌شود.

در صورت لزوم، آزمایش‌های دیگری برای رد سایر بیماری‌های کبدی نیز انجام می‌شود.

مدیریت و درمان

چگونه MASH درمان می‌شود؟

درمان MASH عمدتاً بر بهبود سلامت متابولیک و جلوگیری از پیشرفت آسیب کبدی متمرکز است. این درمان‌ها ممکن است شامل تغییر سبک زندگی، مصرف دارو یا جراحی‌های چاقی (در موارد خاص) باشند.

تغییر سبک زندگی

اصلاح سبک زندگی نقش کلیدی در مدیریت MASH دارد. این اقدامات شامل:

• تغذیه مناسب: رژیم‌هایی مانند رژیم مدیترانه‌ای یا رژیم کم‌کربوهیدرات بسیار مفید هستند.
• افزایش فعالیت بدنی: توصیه می‌شود افراد حداقل ۱۵۰ تا ۳۰۰ دقیقه در هفته ورزش هوازی با شدت متوسط انجام دهند.
• اجتناب از مصرف الکل: حتی مصرف مقدار کمی الکل می‌تواند فشار بیشتری به کبد وارد کند.

دارو درمانی

برخی داروها می‌توانند علائم MASH را به‌ویژه اسکارهای کبدی کاهش دهند. از جمله:

• رزمتیرون (Rezdiffra®): تنها داروی تأییدشده توسط FDA برای درمان MASH با درجات فیبروز ۲ و ۳ است.
• داروهای آگونیست GLP-1: مانند لیرالوتاید (Victoza®, Saxenda®)، سماگلوتاید (Ozempic®, Wegovy®) و تیرزپاتاید (Mounjaro®, Zepbound®) که التهاب و چربی کبد را کاهش می‌دهند.

همچنین ممکن است پزشک داروهایی مانند پی‌اوگلیتازون (Actoplus Met XR®) برای درمان دیابت یا مکمل‌هایی مانند ویتامین E توصیه کند.

در حال حاضر، مطالعات زیادی برای یافتن داروهای جدید درمان MASH در حال انجام است. اگر علاقه‌مند هستید، می‌توانید با پزشک درباره شرکت در این آزمایش‌ها مشورت کنید.

جراحی چاقی (Bariatric Surgery)

در افراد مبتلا به چاقی شدید و آسیب پیشرفته کبد، جراحی‌هایی مانند اسلیو معده یا بای‌پس معده ممکن است توصیه شود. این جراحی‌ها:

• به کاهش وزن پایدار کمک می‌کنند
• آسیب کبدی ناشی از MASH را بهبود می‌بخشند یا حتی معکوس می‌کنند
• خطر پیشرفت به سیروز، سرطان کبد یا نیاز به پیوند کبد را به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌دهند

چشم‌انداز (پیش‌آگهی)

آیا MASH قابل درمان است؟

MASH همیشه به‌طور کامل قابل درمان نیست، اما تشخیص زودهنگام و شروع درمان به‌موقع می‌تواند روند بیماری را معکوس کرده یا از پیشرفت آن جلوگیری کند.

امید به زندگی در افراد مبتلا به MASH چقدر است؟

پیش‌آگهی به میزان آسیب وارده به کبد بستگی دارد. در مراحل اولیه، افراد می‌توانند با درمان مناسب طول عمر طبیعی داشته باشند. اما در مراحل پیشرفته، خطر بروز عوارضی نظیر نارسایی کبد، سرطان کبد یا مرگ زودرس افزایش می‌یابد. با این حال، حتی در این مراحل نیز درمان می‌تواند روند بیماری را کند کرده و کیفیت زندگی را بهبود بخشد. شروع مراقبت‌های پزشکی هر چه زودتر انجام شود، نتیجه بهتر خواهد بود.

---

زندگی با MASH

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

در صورت بروز علائمی مانند خستگی مداوم، درد در ناحیه بالای شکم یا کاهش وزن بی‌دلیل، باید سریعاً به پزشک مراجعه کنید. این علائم ممکن است نشانه اختلال در عملکرد کبد باشند. اگر به بیماری‌هایی مانند چاقی یا دیابت نوع ۲ مبتلا هستید، پزشک احتمالاً آزمایش‌هایی برای بررسی عملکرد کبد تجویز می‌کند.

یادداشت

دریافت تشخیص MASH ممکن است برای بسیاری از بیماران استرس‌زا و ناامیدکننده باشد. اگر به بیماری‌هایی مانند چاقی، فشار خون بالا یا چربی خون بالا مبتلا هستید، ممکن است احساس گناه یا مسئولیت داشته باشید. اما باید بدانید که هیچ‌یک از این بیماری‌ها، از جمله MASH، تقصیر شخص شما نیست. تیم درمانی شما به‌جای تمرکز بر گذشته، بر روی آنچه اکنون می‌توان برای بهبود شرایط انجام داد تمرکز خواهد کرد. آن‌ها گام‌به‌گام همراه شما خواهند بود تا بهترین برنامه درمانی را برایتان طراحی کنند و به شما در مدیریت این بیماری کمک نمایند.

منبع