تحقیقات جدید نشان می‌دهند میکروپلاستیک‌های محیطی می‌توانند در بافت‌های مختلف بدن تجمع یابند. به‌عنوان مثال، میکروپلاستیک در خون، ریه، جفت، شیر مادر و حتی مغز انسان شناسایی شده است. یک مطالعه اخیر (طیف‌سنجی Py-GC/MS) نشان داد که متوسط غلظت میکروپلاستیک در نمونه‌های مغزی انسان به‌طور چشمگیری بالاتر از بافت‌های دیگر بود (میانگین ~۳٬۳۴۵ تا ۴٬۹۱۷ میکروگرم بر گرم).
همچنین مطالعه‌ای در دانشگاه نیومکزیکو گزارش کرد که مغز افراد مبتلا به زوال عقل حاوی حدود ۱۰ برابر میکروپلاستیک بیشتر از مغز افراد سالم است. این یافته‌ها هشدار می‌دهند که «مغز یکی از آلوده‌ترین بافت‌ها به میکروپلاستیک است». نتایج این مطالعات همچنین نشان می‌دهد که از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۴، میزان کلی پلاستیک در مغز انسان بیش از ۵۰٪ افزایش یافته است.
در سطح سلولی و حیوانی، تأثیرات میکروپلاستیک عمدتاً با التهاب مزمن و استرس اکسیداتیو همراه بوده است. مطالعات درون‌کشتگاهی و حیوانی نشان داده‌اند که ورود ذرات پلاستیکی به بدن باعث فعال شدن مسیرهای ایمنی ذاتی، افزایش تولید رادیکال‌های آزاد (ROS) و اختلال در متابولیسم چربی‌ها می‌شود.
برای نمونه، در کشت سلول‌های گلیوبلاستوم مغز و سلول‌های پوششی روده، قرارگیری در معرض پلی‌استایرن و پلی‌اتیلن موجب افزایش چشمگیر تولید پروتئین‌های التهابی (مانند IL-6 و IL-8) و نشانگرهای استرس اکسیداتیو شد. در آزمون‌های موش نیز مصرف خوراکی پلاستیک‌ها سبب تغییرات التهابی در کبد و کلیه، افزایش فعالیت آنزیم استیل‌کولین استراز و اختلال در میکروبیوم روده گردید. همچنین شواهد محدود نشان داده‌اند که میکروپلاستیک‌ها در مغز موش انباشته شده و باعث فعال شدن میکروگلیا و آسیب نورونی می‌شوند.
تأثیرات میکروپلاستیک بر سلامت انسان: گزارش جامع (۲۰۲۳–۲۰۲۵)
میکروپلاستیک‌ها همچنین تأثیرات قابل توجهی بر سیستم ایمنی و غدد درون‌ریز دارند. تحقیقات حاکی از آن است که این ذرات توانایی تغییر روند تولید و انتقال هورمون‌ها را دارند و می‌توانند باعث اختلال غدد درون‌ریز شوند؛ پیامدهایی مانند اختلالات متابولیک، مشکلات رشد و حتی نازایی یا سقط جنین را به‌دنبال دارند. برای مثال، میکروپلاستیک قادر است به ترکیبات سمی دیگر مانند بیس‌فنول A متصل شده و آنها را به بدن منتقل کند که خود عامل ایجاد بیماری‌های غددی و تولید مثل است. در یک مطالعه مشخص، میکروپلاستیک در جفت شش زن باردار با طیف‌سنجی رامان شناسایی شد.
افزون بر این، قرار گرفتن مداوم در معرض میکروپلاستیک در مدل‌های حیوانی با التهاب مزمن و به‌هم‌خوردن هموستاز دستگاه ایمنی همراه بود. به‌طور کلی، بسیاری از تحقیقات آزمایشگاهی و حیوانی «تأثیرات زیان‌باری» از میکروپلاستیک را نشان داده‌اند که خطر بروز بیماری‌های التهابی و ایمنی را افزایش می‌دهد. با این حال، هنوز مطالعات اپیدمیولوژیک جامع در انسان محدود است و نیاز به پژوهش‌های بیشتر در این زمینه احساس می‌شود.
در حوزه سلامت تولیدمثل و باروری، شواهد رو به افزایشی وجود دارد. مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۴ گزارش کرد که میکروپلاستیک در بافت بیضه هم انسان و هم سگ شناسایی شده است؛ به‌طوری که در هر ۲۳ نمونه بیضه انسانی و ۴۷ نمونه بیضه سگ، ۱۲ نوع مختلف پلیمر پلاستیکی یافت شد. میانگین غلظت کل میکروپلاستیک در بافت بیضه سگ‌ها حدود ۱۲۲.۶۳ میکروگرم بر گرم و در انسان‌ها حدود ۳۲۸.۴۴ میکروگرم بر گرم بوده است. در این مطالعه، وجود برخی پلیمرها (مثلاً PVC و PET) با کاهش وزن نسبی بیضه‌ها و کاهش تعداد اسپرم در سگ‌ها همبستگی منفی داشت؛ که نشان‌دهنده پتانسیل اثر بر باروری مردانه است.
همچنین مطالعات پیشین وجود میکروپلاستیک در بافت جفت را تایید کرده‌اند که می‌تواند سلامت جنین را تهدید کند. بدین ترتیب، یافته‌ها نشان می‌دهند میکروپلاستیک در سیستم تولیدمثل انسانی نفوذ کرده و می‌تواند پیامدهای منفی بر باروری و سلامت نسل‌های آینده داشته باشد.
راهکارهای کاهش مواجهه با میکروپلاستیک‌ها
برای کاهش جذب میکروپلاستیک در زندگی روزمره، پژوهشگران و سازمان‌های محیط‌زیست چندین راهبرد عملی پیشنهاد داده‌اند. از جمله:
- استفاده از ظروف غیرپلاستیکی: ظروف شیشه‌ای، سرامیکی یا فلزی را جایگزین ظروف پلاستیکی کنید. از گرم کردن غذا در ظروف پلاستیکی خودداری کنید؛ زیرا حرارت‌دهی به شدت موجب آزادسازی ذرات پلاستیکی در غذا می‌شود. به‌عنوان مثال، نباید غذا را در ظروف یک‌بارمصرف یا پلاستیکی روی اجاق یا در مایکروفر گرم کرد.
- انتخاب آب آشامیدنی مناسب: به جای آب‌معدنی بطری‌شده پلاستیکی از آب لوله‌کشی فیلترشده استفاده کنید. تحقیقات نشان می‌دهد که تعداد زیادی از نمونه‌های آب بسته‌بندی‌شده حاوی میکروپلاستیک‌اند (در یک بررسی ۹۳٪ از نمونه‌های بطری آب آشامیدنی این ذرات را داشتند). بنابراین، استفاده از پارچ‌ها یا بطری‌های شیشه‌ای/فلزی قابل‌استفاده مجدد و فیلترشده (مثل سیستم‌های تصفیه خانگی) می‌تواند مواجهه را کاهش دهد. همچنین از نگهداری بطری‌های پلاستیکی در معرض نور خورشید یا حرارت خودداری کنید تا از تخریب زودهنگام پلاستیک جلوگیری شود.
- انتخاب مواد غذایی: از خرید میوه، سبزی یا سایر مواد غذایی بسته‌بندی‌شده در پلاستیک پرهیز کنید. به‌ویژه از ظروف یک‌بارمصرف پلاستیکی برای غذاهای داغ استفاده نکنید. نمک دریا و سایر ادویه‌های آماده ممکن است مقادیر قابل‌توجهی میکروپلاستیک داشته باشند؛ مطالعات اخیر نشان داده‌اند اکثر نمک‌های دریایی حاوی ذرات پلاستیکی ریز هستند. بهتر است از نمک‌های فرآوری‌شده یا سایر منابع غیرپلاستیکی استفاده کنید. در آشپزخانه از تخته برش‌های شیشه‌ای، چوبی یا فلزی به جای تخته‌های پلاستیکی استفاده کنید (تحقیقات نشان داده کار با تخته پلاستیکی می‌تواند ده‌ها میلی‌گرم ذرات ریز در هر برش تولید کند).
- انتخاب پوشاک و شست‌وشو: الیاف طبیعی مانند پنبه یا پشم را بیشتر انتخاب کنید و در حد امکان از لباس‌های پلی‌استر و نایلون پرهیز کنید. در هنگام شست‌وشوی لباس‌های مصنوعی، نکاتی مانند شستن با بار کامل، استفاده از دور کوتاه و آب سرد را رعایت کنید تا اصطکاک کمتر و ریزپُریدگی فیبر کاهش یابد. نصب فیلترهای مخصوص روی خروجی ماشین لباس‌شویی می‌تواند تا ۸۷٪ از الیاف ریز پلاستیکی را در آب پساب به‌دام بیندازد.
- نظافت منزل: گردوغبار حاوی ذرات پلاستیکی ریز است که از مبلمان، فرش و لباس‌های منسوج رها می‌شوند. مرتب جاروبرقی کشیدن و گردگیری (و حتی ربات‌های جاروبرقی با کارکرد زمان‌بندی‌شده) کمک می‌کند این ذرات از هوا و سطوح حذف شوند. بررسی‌ها نشان می‌دهد تمیزکاری منظم – به‌ویژه روی کف‌های سخت با شست‌وشوی مرطوب یا جاروبرقی – می‌تواند بار پلاستیکی محیط داخل منزل را به‌طرز قابل‌توجهی کاهش دهد.
- مصرف لوازم آرایشی: از کرم‌ها و لوسیون‌هایی که در ترکیب خود از پلیمرهای خردشونده (مانند میکروبییدهای پلی‌اتیلنی) استفاده کرده‌اند پرهیز کنید. در بسیاری از کشورها تولیدکنندگان مجاز به استفاده از میکروبیدهای پلاستیکی در محصولات شوینده و آرایشی نیستند، اما بهتر است ترکیبات محصول را بررسی و در صورت امکان نوع ارگانیک یا گیاهی را انتخاب نمایید.
منابع و آمار جدید میکروپلاستیک در محیط
مطالعات اخیر میزان گستردگی آلودگی میکروپلاستیک در منابع مختلف را نشان داده است. یافته‌ها حاکی از آن است که عملاً تقریباً همه‌ی نمونه‌های غذا و نوشیدنی مورد بررسی به نوعی آلوده به ذرات پلاستیکی هستند. برای نمونه، در یک مطالعه ۲۰۲۵ بر روی نمونه‌های غذاهای دریایی، در ۹۸.۹٪ از ماهی و صدف‌های بررسی‌شده ذرات میکروپلاستیک یافت شد.
همچنین بیش از ۹۳٪ از نمونه‌های آب آشامیدنی بطری‌شده در یک تحقیق حاوی میکروپلاستیک بودند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد بسته‌بندی‌های پلاستیکی غذا، تجهیزات پخت و ظروف یک‌بارمصرف می‌توانند منبع ریزریزش ذرات باشند؛ مطالعات مختلف ورود میکروپلاستیک به نمک، شکر، کنسرو ماهی، نوشابه‌های آماده و چای سرد را گزارش کرده‌اند. میکروپلاستیک حتی در نمک دریا به‌وفور یافت می‌شود و دانشمندان هشدار داده‌اند که نمک دریایی می‌تواند منبعی از افزودن پلاستیک به غذای ما باشد.
در جدول زیر برخی از منابع رایج میکروپلاستیک و داده‌های مربوط به آلودگی آنها آمده است:
| منبع/محصول | یافته‌های مهم |
|---|---|
| غذاهای دریایی | در مطالعه‌ای در اورگن (۲۰۲۵)، ۹۸٫۹٪ نمونه‌های غذاهای دریایی دارای ذرات میکروپلاستیک بودند. |
| آب بسته‌بندی (بطری) | بررسی‌ها نشان داد ۹۳٪ از بطری‌های آب آشامیدنی پلاستیکی حاوی میکروپلاستیک‌اند. پیچاندن درپوش یک بطری پلاستیکی می‌تواند تا ۵۰۰ ذره ریز آزاد کند. |
| نمک دریایی | مطالعات مختلف نشان داده‌اند اکثر نمک‌های دریایی حاوی ذرات پلاستیکی هستند. استفاده از نمک فرآوری‌شده یا منابع غیرپلاستیکی توصیه می‌شود. |
| ظروف پلاستیکی غذا | نگهداری غذای داغ یا مایکروویو کردن در ظروف پلاستیکی منجر به آزادسازی مقادیر زیادی ذرات می‌شود. استفاده از ظروف شیشه‌ای/فلزی توصیه می‌گردد. |
| بسته‌بندی مواد غذایی | میکروپلاستیک در نمک، شکر، کنسرو و نوشیدنی‌ها یافت شده است و آزمایش‌ها نشان داده پلاستیک می‌تواند از بسته‌بندی‌ها وارد غذا شود. |
| هوای داخل خانه | ذرات ریز پلاستیک (به‌خصوص از قالی، لباس و مبلمان) در گردوغبار خانگی جمع می‌شوند؛ جاروکشی و گردگیری منظم بار این ذرات را به طور مؤثری کاهش می‌دهد. |
| لباس (شست‌وشو) | فرایند شست‌وشوی لباس‌های مصنوعی منبع قابل‌توجهی از ریزالیاف پلاستیکی است؛ نصب فیلتر در خروجی ماشین لباس‌شویی می‌تواند تا ۸۷٪ از این الیاف را جدا کند. |
منابع: گزارش‌ها و مقالات علمی معتبر مانند مقالات Yonsei Med. J. و Nature Medicine (پژوهش‌های تخصصی) و همچنین خبرگزاری‌های علمی محیط‌زیستی و سازمان‌های پژوهشی (WHO، EPA و نشریات محیط‌زیستی) مبنای این داده‌ها هستند.
با توجه به افزایش روزافزون تولید و تخریب پلاستیک در سال‌های اخیر، این آمارها اهمیت فوری اتخاذ اقدامات پیشگیرانه را نشان می‌دهند. برنامه‌های پژوهشی و سیاست‌های نوین در سطح بین‌المللی (مثلاً تدوین استانداردهای جدید EPA و WHO برای سنجش میکروپلاستیک) در دست پیگیری است تا اثرات بلندمدت این آلاینده‌ها بر سلامت انسان کاهش یابد. این گزارش تلاش کرده است جدیدترین یافته‌های علمی (از جمله مقالات سال‌های ۲۰۲۳–۲۰۲۵) را در قالبی منظم و مستند ارائه دهد تا خوانندگان بتوانند با درک عمیق‌تری از خطرات و راه‌های کاهش مواجهه با میکروپلاستیک‌ها تصمیم‌گیری کنند.