نحوه تشخیص کولیت اولسراتیو
برای تشخیص کولیت اولسراتیو (UC)، پزشک متخصص ابتدا درباره سوابق سلامتی شما گفت‌وگو خواهد کرد، معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و چندین نوع تست پزشکی را تجویز می‌کند.[1] این روند با درنظر گرفتن عواملی مانند زمان‌بندی پزشک، دسترسی به آزمایش‌ها و وضعیت عمومی شما ممکن است نیاز به زمان داشته باشد تا به تشخیص دقیق برسد.[2]
این اقدامات به‌عنوان پایه‌ای برای تشخیص قطعی بیماری کاربرد دارند و بررسی دقیق و کامل آن‌ها برای تمایز UC از سایر بیماری‌های گوارشی حیاتی است. همچنین از آنجا که علائم UC با بسیاری از بیماری‌های دیگر مشابهت دارد، روند تشخیص باید با دقت و حوصله انجام گیرد.
چگونه پزشکان کولیت اولسراتیو را تشخیص می‌دهند؟
تنها روش قطعی برای تشخیص UC، نمونه‌برداری از بافت روده در حین کولونوسکوپی است که به آن بیوپسی گفته می‌شود.[3] با این حال، آزمایش‌های دیگری نیز انجام می‌شود تا شدت بیماری، میزان درگیری روده بزرگ، احتمال بروز عوارض، و حتی تمایز آن از بیماری‌هایی مانند سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) یا بیماری کرون مشخص شود.[1]
iStock
این روش ترکیبی به پزشک کمک می‌کند تا نه‌تنها وجود بیماری را تأیید کند، بلکه نقشه‌ای جامع از تأثیر آن بر بدن بیمار به دست آورد. در این مسیر، ترکیب داده‌های آزمایشگاهی و بالینی ضروری است تا تصویری دقیق از وضعیت روده به دست آید.
سوابق سلامتی
در ابتدا، پزشک از شما درباره علائمتان، مدت زمانی که این علائم وجود داشته‌اند و عواملی که آن‌ها را بهتر یا بدتر می‌کنند سوال خواهد کرد. همچنین سابقه پزشکی کلی شما شامل بیماری‌های گذشته و فعلی، داروهای مصرفی، و سابقه خانوادگی را بررسی خواهد کرد، چرا که UC ممکن است ریشه ژنتیکی داشته باشد.[1]
دریافت این اطلاعات به پزشک کمک می‌کند تا الگوی علائم شما را بهتر بشناسد و بین UC و سایر بیماری‌های گوارشی تمایز قائل شود. همچنین، شناخت وضعیت دارویی و ارثی بیمار در تدوین مسیر درمانی مؤثر نقش مهمی ایفا می‌کند.
معاینه فیزیکی
در جلسه معاینه، پزشک فشار خون، ضربان قلب و دمای بدن شما را اندازه‌گیری خواهد کرد.[1] برای ارزیابی سلامت روده، ممکن است با استفاده از گوشی پزشکی صدای حرکات روده را گوش دهد یا با لمس شکم، نواحی دردناک یا توده‌های احتمالی را بررسی کند؛ همچنین ممکن است معاینه مقعدی برای تشخیص التهاب یا خون در مدفوع انجام شود.[4]
این ارزیابی فیزیکی اطلاعات اولیه‌ای درباره عملکرد دستگاه گوارش ارائه می‌دهد که در کنار تست‌های دیگر برای تأیید تشخیص حیاتی است. تشخیص زودهنگام التهاب یا نشانه‌های غیرمعمول می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند.
آزمایش‌های خون و مدفوع
آزمایش‌های خون و مدفوع می‌توانند علل دیگر علائم شما را رد کنند و همچنین به شناسایی عفونت‌ها، التهاب یا خون‌ریزی کمک کنند.[3][4]
- آزمایش خون: این آزمایش می‌تواند آنمی (کم‌خونی)، التهاب و عفونت را بررسی کند. همچنین کمبود مواد مغذی مانند آهن، فولات، ویتامین B12 و ویتامین D را نشان می‌دهد که ممکن است نشانه جذب ناکافی در روده باشد.
- آزمایش مدفوع: این آزمایش می‌تواند وجود عفونت‌ها را رد کند و با بررسی سطح التهاب، در تأیید تشخیص UC نقش داشته باشد.
این آزمایش‌ها به‌ویژه برای افتراق UC از سایر بیماری‌هایی نظیر عفونت‌های باکتریایی یا انگلی حیاتی‌اند. کمبود ویتامین‌ها نیز می‌تواند هشداری نسبت به آسیب گسترده‌تر به دیواره روده باشد.
آندوسکوپی و بیوپسی
آندوسکوپی (از جمله کولونوسکوپی) تحت آرام‌بخشی انجام می‌شود و به پزشک اجازه می‌دهد تا داخل روده را با دوربینی نصب‌شده روی لوله‌ای انعطاف‌پذیر مشاهده کند.[1] این لوله از راه مقعد وارد می‌شود و پزشک می‌تواند علائم التهاب یا خون‌ریزی را در طول کولون بررسی کند.
در حین این روش، معمولاً نمونه‌برداری از دیواره روده انجام می‌شود تا در آزمایشگاه بررسی شود. دو نوع اصلی آندوسکوپی برای تشخیص UC وجود دارد:[3]
- کولونوسکوپی: این روش امکان بررسی کامل کولون را فراهم می‌کند.
- سیگموئیدوسکوپی انعطاف‌پذیر: در این روش تنها بخش پایینی کولون و راست‌روده بررسی می‌شود و زمانی استفاده می‌شود که التهاب شدید مانع از انجام کولونوسکوپی کامل باشد.
بیوپسی به پزشک اجازه می‌دهد ساختار سلولی دیواره روده را تحلیل کند و نشانه‌های مشخص UC مانند نفوذ سلول‌های التهابی یا زخم‌ها را شناسایی کند. انتخاب نوع آندوسکوپی به شدت بیماری بستگی دارد.
تصویربرداری
اگرچه آزمایش‌های تصویربرداری نمی‌توانند به‌تنهایی UC را تشخیص دهند، اما می‌توانند شدت بیماری و عوارض احتمالی آن را مشخص کنند.[3][4]
- اشعه ایکس (X-ray): می‌تواند انسداد روده، اتساع روده (گشادشدگی) یا سوراخ شدن دیواره روده را نشان دهد.
- سی‌تی‌اسکن (CT scan): تصویربرداری از ناحیه شکم یا لگن می‌تواند سطوح التهاب و عوارضی مانند تنگی‌های روده را نشان دهد.
- ام‌آر‌آی (MRI): با استفاده از میدان مغناطیسی، تصاویری سه‌بعدی از روده تهیه می‌شود که می‌تواند پارگی‌های کوچک، زخم‌ها، التهاب و خون‌ریزی را آشکار کند.
- انتروگرافی (Enterography): این روش پیشرفته‌تر از CT یا MRI است که با نوشیدن مایع حاجب پیش از تصویربرداری، تفکیک بهتر اندام‌ها را ممکن می‌سازد.
تصویربرداری‌های پیشرفته در مواقعی ضروری هستند که احتمال عارضه‌ای مانند تنگی روده یا سوراخ شدن آن وجود دارد. همچنین برای پایش پیشرفت بیماری و پاسخ به درمان نیز استفاده می‌شوند.
رد سایر بیماری‌ها
پیش از تأیید نهایی UC، پزشک باید سایر بیماری‌هایی را که علائمی مشابه ایجاد می‌کنند، رد کند.[5] این بیماری‌ها شامل موارد زیر هستند:[6]
- بیماری کرون
- کولیت عفونی ناشی از باکتری یا ویروس
- کولیت ناشی از پرتودرمانی
- سل
- سرطان روده بزرگ
افتراق UC از این بیماری‌ها با توجه به شباهت علائم (مانند درد شکم، اسهال، خون در مدفوع) ضروری است. بی‌توجهی به تشخیص افتراقی می‌تواند منجر به درمان اشتباه و تشدید علائم شود.
جمع‌بندی
تشخیص قطعی کولیت اولسراتیو تنها با نمونه‌برداری از بافت روده در حین آندوسکوپی (مانند کولونوسکوپی یا سیگموئیدوسکوپی انعطاف‌پذیر) ممکن است. سایر آزمایش‌ها مانند آزمایش خون، مدفوع و تصویربرداری به رد سایر بیماری‌ها، تأیید وجود UC و ارزیابی شدت آن کمک می‌کنند.
اگر فکر می‌کنید ممکن است به کولیت اولسراتیو مبتلا باشید، حتماً با پزشک مشورت کنید تا در صورت لزوم آزمایش‌های تشخیصی لازم انجام شود. تشخیص زودهنگام می‌تواند روند درمان را بهبود بخشد و از بروز عوارض جدی جلوگیری کند.