تغذیه و رژیم درمانی در سنگ کلیه

در این مقاله به نقش تغذیه و رژیم درمانی در سنگ کلیه از جنبه های زیر می پردازیم.

سرفصل های این مقاله شامل:

اهمیت حجم مایع و ادرار در سنگ های کلیوی l اثرات مایعات گوناگون بر سنگ کلیوی l پروتئین حیوانی  l اگزالات l پتاسیم  l منیزیم  l فسفات  l سدیم  l سیترات  l فروکتوز  l ویتامین ها l امگا ۳  l  

تغذیه و رژیم درمانی در سنگ کلیه

تغذیه ورژیم درمانی در خطر عود سنگهای ادراری (کلیوی) بطور خلاصه با افزایش کلسیم و اگزالات ادراری، افزایش و با افزایش سیترات و حجم ادرار، کاهش می یابد.
در صورت افزایش کلسیم و اگزالات ادراری، خطر تشکیل سنگ کلیه وجود دارد (۱).

از آنجا که ترکیب ادرار بر اساس تغییرات محیطی و رژیم غذایی به صورت روزانه تغییر می یابد، دو نمونه ادرار ۲۴ ساعته و مبتنی بر یک رژیم غذایی معمول، یکی در طول هفته و دیگری در پایان هفته لازم می باشد.

سپس درمان تغذیه ای پزشکی ویژه (MNT) نیز بر اساس ارزیابی های متابولیکی جامع صورت می گیرد، مشاوره تغذیه ای و پایش متابولیکی می توانند به طور کلی مؤثر واقع شوند.

با عبور و حرکت سنگ بیمار، باید معین ساخت که سنگ جدید است یا اینکه از قبل وجود داشته است و بر همین اساس دستورات درمانی لازم اتخاذ می شوند.

تأثیرات درمان تغذیه ای و رژیم درمانی در سنگ کلیه باید به واسطه ی ارزیابی نمونه های ادراری ۲۴ ساعته بعدی مورد پایش قرار گیرند. به واسطه همین ارزیابی‌ها، متخصص تغذیه و بیمار اثر تغییرات رژیمی را مورد سنجش قرار می‌دهند.

پس از آغاز درمان تغذیه ای، هدف پیشگیری از بروز سنگ‌های جدید و جلوگیری از بزرگتر شدن سنگ‌هایی است که قبلاً وجود داشته است.

اهمیت حجم مایع و ادرار در سنگ های کلیوی

به مراتب، معمول ترین ناهنجاری ذکر شده در ارزیابی متابولیکی افراد مبتلا به کلیه سنگ ساز همان حجم ادرار کم است و اصلاح آن به وسیله مصرف مقادیر زیاد مایع باید شامل تمام انواع سنگهای کلیوی شود.

بنابراین اولین و مهمترین توصیه تغذیه ای و رژیم درمانی به هدف حفظ و نگهداری مواد محلول ادراری در وضعیت تحت اشباع و برای جلوگیری از هسته گذاری است. این مهم با افزایش حجم ادرار و کاهش بار مواد محلول عملی می‌شود.

باید متذکر شد که هدف صرفاً مصرف مایعات نیست، بلکه مطلوب واقع شدن مقدار جریان ادرار است. جریان ادراری بالا کریستال‌های تشکیل شده را شستشو می دهد، به طوری که جهت پیشگیری از عود سنگها حجم ادراری ۲ تا ۲.۵ لیتر در روز ضروری است.

مقدار مایع مصرفی باید بر اساس مقادیر متفاوت مایع اتلاف شونده غیر کلیوی که بر سرعت جریان ادرار تاثیر می کند تغییر پیدا کند.

غلظت ریسک فاکتورهای ادراری و نه مقدار خالص دفعی اهمیت دارد، زیرا غلظت ریسک فاکتورهای ادراری در صورت کم بودن حجم ادرار بالاتر خواهد بود.

از اینرو هدف باید حفظ و استمرار غلظت مناسب مواد حل شونده در هر لیتر از ادرار باشد. دستیابی به جریان ادراری ۲ تا ۲.۵ لیتر در روز مستلزم مصرف مایعات در هر وعده غذایی، مابین وعده‌های غذایی در زمان استراحت و برخاستن از بستر برای تخلیه ادرار می‌باشد.

برای بی اثر کردن چرخه ادرار بسیار غلیظ صبحگاهی، مصرف آب در زمان خواب اهمیت دارد. نیمی از۲.۵ لیتر مایعی که باید روزانه مصرف شود را آب تشکیل می‌دهد.

بیشتر بخوانید
تست هورمون آنتی دیورتیک ADH

البته ممکن است برای جبران هر مقدار از مایع اتلاف شده از طریق سیستم گوارش، تعریق زیاد ناشی از فعالیت یا ورزش شدید و یا ناشی از هوای به شدت گرم یا محیط گرم، مصرف مایعات تا حجم بیشتر از ۳ لیتر نیز ضرورت داشته باشد. 

فقدان دانش و آگاهی در زمینه منافع مایع یا عدم یادآوری نوشیدن مایع، دوست نداشتن مزه آب، عدم احساس تشنگی، در دسترس قرار نداشتن آب، نیاز به دفع مکرر ادرار و عدم تمایل به ترک محل کار از موانع حصول موفقیت مصرف مایع به شمار می روند.

رفتار یا عملکرد دریافت مایع را می توان از طریق گوشزد کردن موانع مرتبط با فرد بیمار به طور خاص، اصلاح و بهتر نمود.

اثرات مایعات گوناگون بر سنگ کلیوی

همه مایعات هم به طور یکسان و برابر در جهت کاهش خطر سنگ های کلیوی نافع و سودمند نیستند.

شیره قره قاط ادرار را اسیدی می سازد که در درمان سنگهای استروویتی سودمند است.

شیره کشمش مویز یا black currant به خاطر اثر قلیایی اش بر ادرار، سیترات و اگزالات ادراری را افزایش می‌دهد که ممکن است از عود سنگ‌های اسیداوریکی پیشگیری به عمل آورد.

چای، قهوه، قهوه بدون کافئین (decaffeinated)، آبجو و شراب نیز با کاهش خطر تشکیل سنگ ارتباط دارند. قهوه و چای موجب یک اثر ادرار آوری متوسط می شوند که ناشی از کافئین موجود در آنهاست.

در حالیکه در قهوه فاقد کافئین، پیشنهاد شده است که مکانیسم های دیگری همچون فیتوکمیکال ها با خصوصیات آنتی اکسیدانی دخالت داشته باشند.

همچنین الکل نیز به خاطر ایجاد اثر ادرار آوری کمک کننده است. آب پرتقال دارای سیترات می باشد که یک بار قلیایی را ایجاد می نماید (۲).

محتوای اگزالات چای جوشیده سیاه یا سبز ۱۵۰۰ تا ۳۰۰ میکرو مول بر لیتر می باشد.

 از آنجا که محتوای اگزالات چای سیاه زیاد می باشد، در صورت مصرف، باید مقادیری شیر را به آن اضافه کرد. به نظر می رسد که کلسیم شیر در روده به اگزالات متصل شده و کلسیم اگزالات را تشکیل می دهد. کلسیم اگزالات جذب پذیری کمی دارد و از اینرو با مصرف شیر جذب اگزالات کاهش می یابد.

محتوای اگزالات چای گیاهی (Herbal) پایین تر و در حدود۳۱ تا ۷۵ میکرومول بر لیتر اگزالات است که جایگزین قابل قبولی محسوب می شود.

اثر پروتئین حیوانی رژیم غذایی بر سنگ های کلیوی

مطالعات اپیدمیولوژیک نشان می‌دهند که بین اصلاح استاندارد زندگی، مصرف بالای پروتئین حیوانی و افزایش شیوع سنگهای کلیوی ارتباط و همبستگی وجود دارد.

گوشت قرمز، ماهی، تخم پرندگان (ماکیان)، پنیر و غلات عوامل اصلی دخیل در تولید اسید هستند. یک نمره یامقیاس LAKE (ارزیابی بار اسیدی عرضه شونده به کلیه) می تواند ابزاری آسان و سودمند برای ارزیابی PRAL ( پتانسیل بار اسیدی کلیه) ناشی از رژیم غذایی باشد.

کاهش بار اسیدی کلیه و سنگ کلیه

به منظور دستیابی به کاهش یا تقلیل مقیاس LAKE با هدف پیشگیری از سنگهای کلیوی، تغییراتی را می توان رژیم غذایی اتخاذ نمود.

 میوه‌ها، عصاره‌ها، سبزیجات، سیب زمینی ها و دانه ها دارای کمیت PRAL منفی هستند.

رژیم غذایی دارای کلسیم کافی، پروتئین حیوانی کم و کم سدیم (کمتر از چهار گرم) بیشتر از رژیم کم اگزالاتی دفع اگزالات را کاهش می‌دهند.

بیشتر بخوانید
سرکه سیب برای عفونت های ادراری

اگزالات رژیم غذایی و سنگ کلیه

از آنجا که در ادرار مقدار اگزالات بسیار کمتر از کلسیم (۵ به ۱) می‌باشد، تغییر در غلظت اگزالات اثر بیشتری نسبت به تغییر در غلظت کلسیم ادراری دارد.

با اینحال، جذب اگزالات که شامل ۳٪ تا۸٪ از اگزالات موجود در غذاست به وسیله مقدار کلسیم رژیم غذایی تحت تأثیر قرار می گیرد.

کلسیم رژیم غذایی جذب اگزالات را کاهش می‌دهد و به نظر می رسد که تأثیر آن براگزالات ادراری بیشتر از مقدار اگزالات رژیم غذایی است. به نظرمی رسد که تأثیر اگزالات رژیم غذایی بر اگزالات ادراری اندک باشد.

در بسیاری از افراد دارای کلیه سنگ ساز، ممکن است که محدود کردن اگزالات رژیم غذایی مداخله ای نسبتاً نامؤثر برای کاهش دفع اگزالات ادراری باشد (۳).

در صورت مصرف مقادیر بسیار پایین و کمتر از ۲۰۰ میلی گرم در روز کلسیم جذب اگزالات افزایش می یابد و این در حالی است که با مصرف کلسیم بیشتر (۱۲۰۰ میلی گرم)، جذب اگزالات کاهش پیدا می کند.

سن نیز به طور مستقل و معکوس با مقدار اگزالات ادراری ارتباط دارد.

در افراد سنگ سازی که مقادیر زیادی از غذاهای سرشار از اگزالات دریافت می کنند و آنهایی که بیشتر از۳۰ میلی گرم در روزاگزالات دفع می کنند، مشاوره رژیمی با هدف کاهش جذب اگزالات راهکار نتیجه بخش و سودمندی است.

بسته به شواهد موجود، محدودیت شدید مصرف اگزالات ضرورتی ندارد.

با اینحال، اجتناب از دریافت اگزالات زیاد رژیم غذایی معقول و منطقی است و باید با توصیه جهت افزایش کلسیم دریافتی همراه شود (۴).

به بیمار توصیه می شود که در هر وعده غذایی کلسیم را اضافه کند تا به اگزالات متصل شود. کلسیم مورد نیاز روزانه را می توان از طریق حداقل سه وعده غذایی و در صورت امکان دفعات بیشتر خوردن تأمین کرد.

 کلسیم روزانه را می توان مابین حداقل ۳ وعده غذایی و یا در صورت امکان دفعات بیشتر خوردن تقسیم کرد برای اتصال به ۱۰۰ میلی گرم اگزالات نیاز به ۱۵۰ میلی گرم کلسیم وجود دارد.

بیماران باید در هر وعده غذایی ۱۵۰ میلی گرم کلسیم را دریافت کنند که این معادل کلسیم موجود در نصف فنجان شیر، بستنی و ماست است.

پتاسیم رژیم غذایی و سنگ کلیه

در افراد مبتلا به کلیه سنگ ساز اغلب میزان پتاسیم دریافتی کمتر از حد طبیعی است ولی مقادیر سدیم بالایی را مصرف می کنند که منجر به افزایش زیان آور نسبت سدیم به پتاسیم می شود.

 مصرف پتاسیم ارتباط معکوسی با خطر تشکیل سنگ کلیه دارد. تخمین وضعیت دریافت سبزیجات و میوه جات نیز باید در ارزیابی متابولیکی بیمار لحاظ شود. بیماران دارای کلیه سنگ ساز باید تشویق شوند که میزان پتاسیم رژیم غذایی خود را با مصرف وعده های زیاد میوه ها و سبزیجات کم اگزالات در طی روز افزایش دهند.

غذاهای حاوی مقادیر پتاسیم بالا سرشار از قلیا هستند که دفع سیترات ادراری را تحریک می نمایند.

منیزیوم رژیم غذایی و سنگ کلیه

 منیزیم یک بازدارنده با وزن مولکولی بسیار پایین است که با اگزالات کمپلکس های محلول را تشکیل می‌دهد.

همانند کلسیم، منیزیم نیز از جذب اگزالات ممانعت به عمل می آورد و ممکن است که در بیماران مبتلا به افزایش اگزالات ادرار نقش داشته باشد.

بیشتر بخوانید
داروهای گیاهی و بدون نسخه برای مثانه بیش فعال

فسفات رژیم غذایی و سنگ کلیه

 مقادیر بیش از حد فسفات نیز ریسک فاکتوری دخیل در بروز سنگ‌های فسفات کلسیمی است، اما این ریسک فاکتور در مقایسه با PH ادراری که شاخصی از مقدار فسفات موجود به شکل فسفات هیدروژن است از اهمیت کمتری برخوردار است، احتمال بروز سنگ‌های فسفات کلسیمی در زنان حامله و در سه ماهه دوم و سوم حاملگی وجود دارد.

سدیم رژیم غذایی و سنگ کلیه

مقدار سدیم کلراید مصرفی روزانه در رژیم غذایی مدرن به سطوح بالاتر از ۱۰ گرم در روز رسیده است. از آنجایی که باز جذب سدیم و کلسیم در کلیه از محلهای مشترکی صورت می گیرد، مقدار سدیم ادراری و کلسیم مستقیماً با هم ارتباط و همبستگی دارند.

خطر بروز سنگ کلیه در بیماران مبتلا به فشار خون بالا به صورت قابل توجهی بیشتر از افراد دارای فشار خون طبیعی است.

در بیماران داری کلیه سنگ ساز و مبتلا به افزایش کلسیم ادرار، رویکرد ترکیبی رژیم غذایی کم سدیم و آب درمانی، میزان سدیم، کلسیم و اگزالات ادراری بیشتر از تنظیم آب درمانی به تنهایی کاهش می‌دهد (۵).

سدیم ادراری با کلسیم و حجم ادراری، ارتباطی مثبت و با روند اشباع شدن کلسیم اگزالات ادراری ارتباطی منفی دارد. حجم افزایش یافته ادراری ممکن است که یک اثر محافظتی را اعمال نماید.

در بیماران مبتلا به هیپرکلسیوری، سدیم مصرفی باید کمتر از ۲۳۰۰ میلی گرم در روز باشد.

 یک رژیم غذایی مبتنی بر رویکردهای تغذیه ای برای کاهش فشار خون (رژیم غذایی DASH) خطر تشکیل سنگهای کلیوی را کاهش می‌دهد (۶).

چنان چه در رژیم غذایی مقدار محصولات لبنی کم چرب، میوه ها، سبزیجات و آجیل ها به طور متوسط بالا و مقدار پروتئین های حیوانی کم باشد، نمرات DASH بالاتر با مصرف بالاتر کلسیم، منیزیم، اگزالات و ویتامین C و مصرف پایین تر سدیم ارتباط دارند.

سیترات رژیم غذایی و سنگ کلیه

سیترات با تشکیل کمپلکسی با کلسیم ادراری از بروز سنگهای کلسیمی ممانعت به عمل می آورد. بنابراین کلسیم کمی جهت اتصال به اگزالات ادراری در دسترس قرار می گیرند که این وضعیت نیز از تشکیل سنگهای اگزالات کلسیمی یا فسفات کلسیمی جلوگیری می کند.

مصرف زیاد گوشت قرمز با کاهش سطوح سیترات ادراری ارتباط دارد.

نوشابه های گازدار رژیمی مختلف حاوی مقادیری از سیترات و مالئات (پیش سازهای بیکربنات)هستند که سیترات ادراری را افزایش می دهند.

اما بسیاری از نوشابه های ورزشی دارای مقادیر بسیار زیادی از فروکتوز هستند و سیترات ادراری را نیز افزایش نمی دهند.

آب خربزه دارای سیترات و مالئات است و ارزش PRAL آن نیز منفی تر از آب پرتقال می باشد (۷).

عصاره تازه گوجه فرنگی نیز دارای سیترات و مالئات است و همچنین مقدار سدیم و اگزالات آن هم پایین می باشد.

 در تغذیه و رژیم درمانی افراد سنگ ساز مبتلا به کاهش سیترات ادرای ، درمان طولانی مدت با آب لیمو، لیمو و لیموناد منجر به افزایش سطح سیترات ادراری و کاهش سرعت تشکیل سنگ می گردد.

آب معدنی محتوی منیزیم و بی کربنات، PH ادرار را افزایش و از تشکیل سنگ ممانعت به عمل می آورد.

فروکتوز رژیم غذایی و سنگ کلیه

در طی سی سال گذشته مصرف فروکتوز به دلیل افزایش گسترده استفاده از عصاره و شربت ذرت فروکتوز در غذاها تقریبا ۲۰۰۰٪ افزایش پیدا کرده است.

بیشتر بخوانید
گلومرولونفریت - علائم و علل

فروکتوز ممکن است دفع ادراری کلسیم و اگزالات را افزایش دهد.

فروکتوز ممکن است تنها کربوهیدرات شناخته شده ای باشد که تولید اسید اوریک و دفع ادراری آن را افزایش دهد.

 همچنین فروکتوز ممکن است مقاومت به انسولین را افزایش دهد که این وضعیت هم باPH ادراری پایین همراه است.

مصرف فروکتوز به طور مثبت با خطر تشکیل تمام انواع های کلیوی در ارتباط است. (۸).

جهت افزایش دریافت پتاسیم، افزایش مصرف میوجات توصیه می شود اما از آنجا که میوه حاوی فروکتوز می باشد باید بر مصرف سبزیجات تأکید بیشتری شود .

ویتامین ها و سنگ کلیه

مکمل یاری با ۱۰۰۰ میلی گرم ویتامین C در روز با افزایش دو برابری خطر بروز سنگ کلیه در مردان ارتباط داشته است (۹).

در مطالعه دیگری که مشتمل بر زنان بوده است، مصرف ویتامین C با خطر تشکیل سنگ در مردان و نه در زنان ارتباط داشته است. همین نتیجه نیز برای مصرف مکمل ویتامین C مشاهده شد، ولی در زمینه ویتامین C دریافتی از غذاها، در مردان و هم در زنان این موضوع صدق نمی کرد (۱۰).

بنابراین افراد مبتلا به بیماری سنگ اگزالات کلسیم و دارای سطوح بالای اگزالات ادراری باید از مکمل یاری با مقادیر بیشتر از ۹۰ میلی گرم در روز ویتامین C اجتناب نمایند.

ویتامین B6 به شکل پیریدوکسال فسفات کوفاکتوری ضروری در متابولیسم اگزالات است و از این رو باید از مقادیر مرزی B6 پرهیز کرد. در بعضی از بیماران سازنده ی سنگ های اگزالات کلسیمی ممکن است که مکمل یاری با ۲ تا ۱۰ میلی گرم ویتامین B6 در روز، سطح اگزالات ادراری را کاهش دهد.

نقش ویتامین D در بیماری سنگ کلیه مورد اختلاف نظر است. بر اساس داده های NHANESIII که مبتنی بر غلظت سرمی ویتامین دی می باشد، غلظت بالای ویتامین D با شیوع بیماری سنگ کلیوی در مشارکت کنندگان ارتباط نداشته است (۱۱).

اسیدهای چرب امگا ۳ و سنگ کلیه

سطوح افزایش یافته آراشیدونیک اسید در غشاهای سلول ممکن است که کلسیم و اگزالات ادرار را تشدید نماید.

مصرف اسیدهای چرب امگا۳ از قبیل ایکوزاپنتانوئیک اسید (EPA) و دو کوزاهگزانوئیک اسید (DHA) ممکن است که محتوای آراشیدونیک اسید غشاهای سلولی و دفع ادراری کلسیم و اگزالات را کاهش دهد.

EPA یک بازدارنده متابولیسم آراشیدونیک اسید است که منجر به کاهش سنتر پروستاگلاندین E2 ( PGE2 ) می شود، ماده ای شناخته شده که دفع ادراری کلسیم را تشدید می کند.

در مطالعات مشاهده ای EPA و DHA مشتق از مکمل یاری با روغن ماهی، خطر تشکیل سنگهای کلیوی را کاهش نداده است و مصرف اسید چرب آراشیدونیک اسید و اسید لینولئیک نیز منجر به افزایش خطر پیشرفت سنگهای کلیوی نشده است.

مصرف روغن ماهی (اسید چرب امگا ۳ در مقادیر ۱۲۰۰ میلی گرم در روز) به همراه مشاوره رژیمی در درمان افراد دارای کلیه سنگ ساز منجر به کاهش قابل ملاحظه دفع کلسیم و اگزالات و افزایش سیترات ادراری شده است.

نشان داده شده است که EPA در مقادیر ۱۸۰۰ میلی گرم در روز، باعث کاهش قابل ملاحضه سنگ می‌شود (۱۲).

دیدگاهتان را بنویسید

متخصص تغذیه و رژیم درمانی (PhD). ارائه دهنده رژیم های تخصصی آنلاین با خدمات ویژه