☕ فقط یک وعده از نوشیدنی شیرین‌شده با اریتریتول ممکن است به سلامت مغز و رگ‌های خونی آسیب برساند؛ این نتیجه‌ی یک مطالعه‌ی جدید در سطح سلولی است.
مطالعات اخیر نشان می‌دهند که سطح بالاتر اریتریتول در خون — که یک شیرین‌کننده‌ی پرکاربرد است — با افزایش خطر مشکلات سلامت عروقی، از جمله لخته شدن خون، بیماری قلبی و سکته، ارتباط دارد.
🔬 در واقع، پژوهش‌های اخیر این فرضیه را تقویت می‌کنند که بالا بودن سطح این ترکیب شیرین‌کننده ممکن است مکانیسم‌هایی را فعال کند که در نهایت منجر به بروز این بیماری‌ها می‌شوند، مثلاً از طریق افزایش تمایل بدن به تشکیل لخته.
اکنون، یک مطالعه‌ی جدید در سطح سلولی شواهد بیشتری فراهم کرده است که مقدار اریتریتول موجود در فقط یک وعده‌ی نوشیدنی می‌تواند بر سلامت مغز و رگ‌های خونی تأثیر منفی بگذارد.
🧪 این مطالعه نشان می‌دهد که اریتریتول باعث افزایش استرس اکسیداتیو و کاهش تولید نیتریک‌اکسید در سلول‌های رگ‌های خونی مغز می‌شود؛ فرآیندهایی که برای جریان خون سالم ضروری‌اند.
کارشناسان توصیه می‌کنند که مصرف اریتریتول محدود یا اجتناب شود و به جای آن از شیرین‌کننده‌های بدون کالری ایمن‌تر مانند استویا و عصاره میوه مانک استفاده شود.
🍃 این ترکیبات گیاهی معمولاً اثرات مخرب مشابهی بر سیستم عروقی ندارند و می‌توانند گزینه‌هایی مطمئن‌تر باشند.
اریتریتول یک الکل قندی است که به‌طور گسترده‌ای به عنوان شیرین‌کننده‌ی بدون کالری در محصولات بدون قند، مانند میان‌وعده‌های سازگار با رژیم کتوژنیک، نوشیدنی‌های انرژی‌زا و آدامس‌های بدون قند استفاده می‌شود.
📦 علت محبوبیت این ماده آن است که طعمی شبیه قند دارد اما تقریباً هیچ کالری‌ای وارد بدن نمی‌کند.
از سال ۲۰۰۱، این ماده به عنوان یک افزودنی غذایی در ایالات متحده تأیید شده و به عنوان جایگزین سالم قند برای افرادی که تلاش می‌کنند وزن خود را کاهش دهند یا سطح قند خون خود را کنترل کنند، تبلیغ می‌شود.
📋 سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) آن را «عموماً ایمن» (GRAS) اعلام کرده است، ولی شواهد جدیدتر باعث ایجاد تردیدهایی در این ارزیابی شده‌اند.
با وجود محبوبیت آن، نگرانی‌های فزاینده‌ای درباره‌ی ایمنی اریتریتول و عوارض جانبی احتمالی آن برای سلامت انسان مطرح شده است.
⚠️ برخی شواهد نشان می‌دهند که این ماده ممکن است در افراد مستعد، باعث بروز پیامدهای نامطلوبی شود که پیش‌تر کمتر مورد توجه قرار گرفته بودند.
تحقیقات اخیر ارتباطی را میان سطح بالای اریتریتول در خون و افزایش خطر حمله قلبی یا سکته پیشنهاد می‌کنند. این ارتباط ممکن است تا حدی ناشی از افزایش تشکیل لخته‌های خونی باشد.
🧬 لخته شدن بیش‌ازحد خون می‌تواند عروق را مسدود کرده و منجر به سکته‌های مغزی یا قلبی شود.
اکنون، یک مطالعه‌ی سلولی جدید نیز نشان می‌دهد که مقدار اریتریتول موجود در فقط یک وعده‌ی نوشیدنی می‌تواند سلامت مغز و رگ‌های خونی را تحت تأثیر منفی قرار دهد.
🧫 این مطالعه بر آن است تا اثرات مستقیم اریتریتول را بر عملکرد سلولی عروق بررسی کند، نه صرفاً ارتباط‌های آماری.
یافته‌ها حاکی از آن‌اند که اریتریتول موجب افزایش استرس اکسیداتیو و کاهش تولید نیتریک‌اکسید در سلول‌های عروقی مغز می‌شود؛ وضعیتی که ممکن است جریان خون را مختل کرده و خطر وقایعی مانند سکته را افزایش دهد.
💥 نیتریک‌اکسید نقش حیاتی در اتساع عروق دارد؛ کاهش آن می‌تواند منجر به انقباض غیرطبیعی رگ‌ها و کاهش خون‌رسانی شود.
خلاصه‌ی این مطالعه در نشست فیزیولوژی آمریکا ۲۰۲۵ (APS2025) در تاریخ ۲۴ تا ۲۷ آوریل ۲۰۲۵ در بالتیمور، مریلند ارائه شد.
🗓 این گردهمایی سالانه محلی برای ارائه‌ی یافته‌های نوین در فیزیولوژی انسانی است.
«ما انتظار داریم این مطالعه در ماه‌های آینده در مجله‌ی فیزیولوژی کاربردی منتشر شود»، اوبرن بری (Auburn Berry)، کارشناس ارشد و نویسنده اول این پژوهش و دانشجوی تحصیلات تکمیلی در رشته‌ی فیزیولوژی تلفیقی در دانشگاه کلرادو بولدر، به Medical News Today گفت.
🧑🔬 خانم بری در حال پژوهش بر ارتباط میان تغذیه و عملکرد سیستم عروقی است.
تأثیر اریتریتول بر سلول‌های رگ مغز انسان
پژوهشگران در آزمایشگاه زیست‌شناسی عروقی تلفیقی (Integrative Vascular Biology Laboratory) در دانشگاه کلرادو بولدر بررسی کردند که چگونه اریتریتول بر استرس اکسیداتیو و تولید نیتریک‌اکسید در سلول‌های رگ‌های خونی مغز انسان تأثیر می‌گذارد.
🔍 تمرکز این بررسی بر بررسی مکانیسم‌های سلولی‌ای بود که احتمالاً در ایجاد خطرات عروقی نقش دارند.
در این مطالعه آزمایشگاهی، آن‌ها سلول‌های رگ‌های خونی مغز انسان را در معرض محلولی از اریتریتول قرار دادند که تقریباً همان مقدار موجود در یک قوطی نوشیدنی مصنوعاً شیرین‌شده بود (حدود ۳۰ گرم).
🥤 این دوز معادل مصرف واقعی در زندگی روزمره است، نه دوزهای غیرعادی که در برخی مطالعات استفاده می‌شود.
سلول‌ها به مدت ۳ ساعت در این محلول باقی ماندند.
⏱ این زمان برای بررسی تأثیرات اولیه و حاد کافی در نظر گرفته شد، هرچند که مطالعات بلندمدت نیز ضروری است.
آن‌ها دریافتند که قرار گرفتن سلول‌ها در معرض مقدار اریتریتول موجود در فقط یک وعده نوشیدنی، موجب سطوح بسیار بالاتری از استرس اکسیداتیو نسبت به سلول‌هایی شد که درمان نشده بودند.
📈 استرس اکسیداتیو زمانی رخ می‌دهد که تعادل بین تولید رادیکال‌های آزاد و دفاع آنتی‌اکسیدانی سلول به‌هم می‌خورد و به بافت‌ها آسیب می‌زند.
به‌طور مشخص، سلول‌های در معرض اریتریتول، تقریباً ۱۰۰٪ بیشتر از سلول‌های کنترل، گونه‌های فعال اکسیژن (ROS) تولید کردند؛ این‌ها نوعی رادیکال آزاد هستند.
💣 رادیکال‌های آزاد مانند ROS می‌توانند ساختارهای سلولی مانند DNA، پروتئین‌ها و لیپیدها را تخریب کنند.
سطح دو آنزیم آنتی‌اکسیدانی کلیدی نیز در سلول‌های تیمار‌شده با اریتریتول افزایش یافت، که نشان می‌دهد سلول‌ها در حال واکنش به استرس اکسیداتیو اضافی بوده‌اند.
🛡 این آنزیم‌ها بخشی از دفاع طبیعی بدن در برابر آسیب‌های اکسیداتیو هستند، مانند سوپراکسید دیسموتاز و گلوتاتیون پراکسیداز.
علاوه بر این، سلول‌های تیمار‌شده با اریتریتول، نیتریک‌اکسید کمتری تولید کردند.
🧪 نیتریک‌اکسید ماده‌ای حیاتی برای عملکرد صحیح رگ‌های خونی است و کاهش آن می‌تواند منجر به کاهش انعطاف‌پذیری عروق و اختلال در جریان خون شود.
نویسندگان این مطالعه اشاره کردند که افزایش استرس اکسیداتیو و کاهش سطح نیتریک‌اکسید ممکن است در افزایش خطر بیماری‌های عروقی و رویدادهایی مانند سکته که با اریتریتول در ارتباط است، نقش داشته باشد.
🧠 این عوامل می‌توانند در کنار هم موجب آسیب‌های جدی به عروق مغزی و سیستم عصبی شوند.
چگونه اریتریتول ممکن است به سلامت مغز و رگ‌های خونی آسیب بزند
به گفته‌ی کارشناسان، اریتریتول ممکن است با مداخله مستقیم در فرآیندهای سلولی، تأثیر منفی بر سلامت مغز و رگ‌های خونی بگذارد.
🔄 یعنی به‌جای اثر غیرمستقیم یا جانبی، مستقیماً عملکرد سلول‌ها را مختل می‌کند.
بری به MNT گفت که اریتریتول تولید نیتریک‌اکسید را مختل می‌کند، مولکولی که برای شل‌شدن و گشاد شدن رگ‌های خونی (اتساع عروقی) در مواقع نیاز به جریان خون مناسب، ضروری است.
💧 این فرآیند برای تنظیم فشار خون، انتقال اکسیژن و تغذیه بافت‌ها حیاتی است.
دکتر توماس ام. هالند (Thomas M. Holland)، پزشک-دانشمند و استادیار مؤسسه پیری سالم دانشگاه راش (RUSH Institute for Healthy Aging, RUSH University, College of Health Sciences) که در این مطالعه مشارکت نداشته است، گفت که اریتریتول این کار را «با مداخله در یک مرحله کلیدی فعال‌سازی در سلول‌ها انجام می‌دهد، که آن‌ها را در تولید نیتریک‌اکسید ناکارآمدتر می‌کند».
⚙️ این مرحله احتمالاً به مسیر آنزیمی eNOS مربوط می‌شود که مسئول سنتز نیتریک‌اکسید است.
این کاهش نیتریک‌اکسید می‌تواند عملکرد رگ‌های خونی را مختل کرده، گردش خون را به‌هم بزند و بالقوه باعث آسیب عصبی‌عروقی شود.
🧬 اختلال در عملکرد سلول‌های اندوتلیال (لایه داخلی رگ‌ها) نخستین گام در بسیاری از بیماری‌های قلبی-عروقی است.
هالند اظهار داشت که این کاهش نیتریک‌اکسید همچنین می‌تواند به استرس اکسیداتیو دامن بزند، اما «محرک اصلی استرس اکسیداتیو در این مورد احتمالاً اثر مستقیم اریتریتول بر تعادل اکسیداتیو سلول‌هاست».
⚠️ این موضوع اهمیت دارد چون اثرات بالقوه‌ی اریتریتول از دو مسیر مختلف—کاهش نیتریک‌اکسید و افزایش ROS—به‌طور همزمان اعمال می‌شود.
«اریتریتول باعث جهش در مولکول‌های مضری به‌نام گونه‌های فعال اکسیژن (ROS) می‌شود، که منجر به آسیب سلولی می‌گردند. نگرانی خاص وقتی است که این ROSها به بافت عصبی آسیب بزنند، که می‌تواند باعث افزایش نرخ زوال شناختی شود. به‌طور مشابه، این ROSها می‌توانند به اندام‌های مختلف آسیب بزنند و موجب طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها شوند. بدن تلاش می‌کند با افزایش دفاع آنتی‌اکسیدانی داخلی خود از خود دفاع کند، اما استرس بالا همچنان باقی می‌ماند.»
— دکتر توماس ام. هالند، MD، MS
هر دو کارشناس یادآور شدند که این اثرات سلولی — کاهش تولید نیتریک‌اکسید و افزایش استرس اکسیداتیو — با وقایع اولیه در بیماری‌های عروقی، از جمله ترومبوز (لخته شدن خون) و سکته، مطابقت دارند.
🩸 این یافته‌ها با مدل‌های بیماری‌های مزمن نیز همخوانی دارند.
هالند اشاره کرد که گرچه این یافته‌ها مبتنی بر مطالعات آزمایشگاهی هستند و ممکن است به‌طور کامل فیزیولوژی انسان را بازتاب ندهند، اما با مشاهدات بالینی قبلی که اریتریتول را با افزایش خطر سکته و وقایع قلبی‌عروقی مرتبط دانسته‌اند، هماهنگ‌اند.
🔗 این تطابق بین داده‌های آزمایشگاهی و بالینی اهمیت یافته‌ها را افزایش می‌دهد.
جمع‌بندی کارشناسان: مصرف معتدل شیرین‌کننده‌ها
هالند اظهار داشت که «این مطالعه بینش‌های ارزشمندی درباره‌ی خطرات بالقوه‌ی اریتریتول برای سلامت رگ‌های خونی مغز ارائه می‌دهد، به‌ویژه برای افرادی که به دنبال بهبود یا محافظت از عملکرد عروقی و شناختی خود هستند.»
🧠 یعنی این یافته‌ها برای کسانی که سابقه بیماری‌های قلبی-عروقی یا زوال شناختی دارند یا نگران آن‌ها هستند، اهمیت خاصی دارد.
او هشدار داد که «یافته‌ها، درک رایج از اریتریتول به‌عنوان یک جایگزین بی‌ضرر برای شکر را به چالش می‌کشند و بر ضرورت اعتدال در مصرف آن، به‌ویژه در میان افرادی که عوامل خطر برای بیماری‌های عروقی دارند، تأکید می‌کنند.»
⚖️ این یعنی حتی اگر کسی از شیرین‌کننده‌ها برای کنترل وزن یا قند خون استفاده می‌کند، باید در مصرف اریتریتول احتیاط کند.
بری نیز با این دیدگاه موافق بود و گفت افرادی که نگران سلامت قلب یا مغز خود هستند باید مصرف اریتریتول را محدود کنند.
💓 مخصوصاً کسانی که سابقه خانوادگی سکته، لخته خون یا بیماری قلبی دارند باید با دقت بیشتری به برچسب محصولات توجه کنند.
او هشدار داد که «مصرف منظم اریتریتول ممکن است به سلامت و عملکرد رگ‌های خونی آسیب بزند.»
🚨 یعنی آسیب‌ها تنها مربوط به مصرف بسیار زیاد نیستند؛ حتی مصرف روزانه در دوزهای رایج ممکن است مشکل‌ساز باشد.
او گفت: «مهم‌ترین نکته در مطالعه‌ی ما این است که شیرین‌کننده‌های بدون کالری، در این مورد اریتریتول، می‌توانند اثرات منفی بر سلامت داشته باشند.»
📌 این نکته بسیار حیاتی است زیرا بسیاری از مصرف‌کنندگان تصور می‌کنند که چون یک ماده کالری ندارد، پس بی‌ضرر است.
او تأکید کرد که «بر اساس مطالعات سلولی ما و مطالعات بالینی اخیر، مردم باید نسبت به مقدار اریتریتولی که روزانه مصرف می‌کنند آگاه باشند.»
🔍 یعنی آگاهی و پایش مصرف روزانه بسیار مهم است، حتی اگر فکر می‌کنید از شیرینی‌جات دوری می‌کنید، چون اریتریتول در بسیاری از خوراکی‌های فرآوری‌شده، آدامس‌ها، نوشیدنی‌ها و مکمل‌ها پنهان است.
گزینه‌های جایگزین سالم‌تر به‌جای اریتریتول
به‌جای استفاده از اریتریتول و سایر شیرین‌کننده‌های مصنوعی، هالند توصیه کرد از گزینه‌های طبیعی‌تری مانند عسل یا شیرین‌کننده‌های مبتنی بر میوه مانند شیره‌ی خرما استفاده شود.
🍯 این گزینه‌ها اگرچه بر قند خون تأثیر دارند، اما در مقدار کم ممکن است خواص آنتی‌اکسیدانی نیز داشته باشند.
او یادآوری کرد که این شیرین‌کننده‌های طبیعی اگر به‌صورت متعادل استفاده شوند، می‌توانند آنتی‌اکسیدان‌هایی فراهم کنند، هرچند همچنان باید در مصرف آن‌ها نیز جانب احتیاط را رعایت کرد، چون بر سطح گلوکز خون تأثیر می‌گذارند.
📊 برای بیماران دیابتی یا افرادی با مقاومت به انسولین، مصرف کنترل‌شده‌ی آن‌ها همچنان ضروری است.
در مورد شیرین‌کننده‌های بدون کالری، او گفت: «استویا و عصاره‌ی میوه‌ی راهب (مونک فروت) گزینه‌های فوق‌العاده‌ای هستند و در حال حاضر به‌نظر می‌رسد گزینه‌های ایمن‌تری باشند، زیرا شواهدی مبنی بر اثرات نامطلوب آن‌ها بر استرس اکسیداتیو یا سلامت رگ‌ها وجود ندارد.»
🌿 این دو گزینه‌ی غیرمغذی (non-nutritive) از منابع گیاهی تهیه می‌شوند و در مطالعات فعلی اثرات مضر مشاهده نشده است.
با این حال، او نتیجه گرفت که «کاهش کلی وابستگی به شیرین‌کننده‌ها و تمرکز بر مواد غذایی کامل، به‌احتمال زیاد مؤثرترین مسیر برای سلامت بلندمدت مغز و عروق خونی است.»
🥗 یعنی بهتر است به‌جای جست‌وجوی جایگزین برای شیرینی، ذائقه‌ی خود را به سمت مواد طبیعی و کم‌قند تغییر دهیم.