خشکی چشم: انواع، علائم، علل و درمان

خشکی چشم زمانی رخ می‌دهد که لایه‌های اشکی که قرنیه چشم را می‌پوشانند، تحت تأثیر قرار گیرند. این مشکل می‌تواند ناشی از تولید ناکافی اشک یا تبخیر سریع اشک‌ها باشد. علائم شامل سوزش، خارش و احساس وجود جسم خارجی در چشم است. ممکن است نیاز باشد چندین درمان مختلف را امتحان کنید تا راه‌حلی مناسب برای خود پیدا کنید [1]. این مقاله به بررسی خشکی چشم، علائم و علل، تشخیص، مدیریت و درمان، و چشم‌انداز این بیماری می‌پردازد.

خشکی چشم چیست؟

خشکی چشم شرایطی است که بر فیلم اشکی، سه لایه اشکی که سطح چشم را می‌پوشانند و از آن محافظت می‌کنند، تأثیر می‌گذارد. برای دید واضح و راحت، به یک فیلم اشکی صاف و پایدار نیاز دارید. اختلال در فیلم اشکی می‌تواند علائم ناراحت‌کننده‌ای مانند سوزش، خارش، اشک‌ریزش یا تاری دید ایجاد کند [1].

انواع بیماری خشکی چشم

• خشکی چشم ناشی از کمبود اشک (Aqueous Deficient Dry Eye): زمانی رخ می‌دهد که غدد اشکی (لاکریمال) به اندازه کافی اشک مایع تولید نمی‌کنند. این اشک‌ها لایه میانی و آبکی فیلم اشکی را تشکیل می‌دهند.
• خشکی چشم تبخیری (Evaporative Dry Eye): زمانی است که اشک‌ها به دلیل اختلال در عملکرد غدد میبومین (که روغن تولید می‌کنند) خیلی سریع تبخیر می‌شوند.
• خشکی چشم مختلط (Mixed Dry Eye): برخی افراد همزمان دچار کمبود اشک و ناپایداری فیلم اشکی هستند [1].

علائم و علل

علائم خشکی چشم

علائم خشکی چشم شامل احساس وجود جسم خارجی در چشم است که خارج نمی‌شود، و ممکن است شبیه حس خراشیدگی یا شن در چشم باشد. سایر علائم عبارت‌اند از [1]:

• تاری دید یا نوسان در دید
• سوزش یا گزگز
• حساسیت به نور (فوتوفوبیا)
• ترشح موکوس از چشم
• اشک‌ریزش بیش از حد (اپیفورا): که ممکن است گیج‌کننده به نظر برسد، اما در خشکی چشم شایع است. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که غدد میبومین روغن کافی تولید نمی‌کنند، لایه آبکی خیلی سریع تبخیر می‌شود و غدد اشکی برای جبران، بیش از حد اشک تولید می‌کنند.

علل خشکی چشم

علل خشکی چشم شامل موارد زیر است [1]:

• تولید ناکافی اشک
• تبخیر سریع اشک‌ها
• ترکیبی از هر دو

خشکی چشم ممکن است به‌تنهایی یا همراه با سایر بیماری‌های پزشکی رخ دهد. در برخی موارد، خشکی چشم نشانه‌ای از بیماری‌های زیر است:

• بلفاریت (التهاب پلک)
• سندرم شوگرن
• بیماری تیروئید چشم

عوامل خطر خشکی چشم

برخی عوامل خطر قابل کنترل نیستند، مانند افزایش سن که خطر خشکی چشم را افزایش می‌دهد. اما برخی دیگر را می‌توان با تغییر سبک زندگی یا تنظیم داروها مدیریت کرد. عوامل خطر شامل [1]:

• عوامل محیطی و سبک زندگی: مانند آب‌وهوا، مدت زمان استفاده از صفحه‌نمایش، استفاده از لنزهای تماسی، سیگار کشیدن یا آلرژی‌ها.
• داروها: برخی داروهای درمان افسردگی، آلرژی، فشار خون، گلوکوم، یائسگی و درد می‌توانند خطر خشکی چشم را افزایش دهند.
• بیماری‌های پزشکی: اختلالات عصبی، بیماری‌های چشمی، بیماری‌های خودایمنی و شرایط غدد درون‌ریز.
• جراحی‌ها: جراحی‌های چشمی مانند لیزیک، جراحی آب‌مروارید و جراحی قرنیه.

عوارض خشکی چشم

عوارض خشکی چشم می‌تواند از خفیف تا شدید باشد و شامل موارد زیر است [1]:

• زخم قرنیه
• التهاب چشم
• عفونت
• مشکلات بینایی
• زخم‌های قرنیه

تشخیص و آزمایش‌ها

نحوه تشخیص خشکی چشم توسط پزشکان

پزشک ممکن است از شما بخواهد پرسشنامه‌ای درباره علائم و سابقه پزشکی‌تان پر کنید. باید آماده ارائه اطلاعات زیر باشید [1]:

• علائم مرتبط با چشم و مدت زمان آن‌ها
• عوامل محیطی که علائم را بدتر می‌کنند
• سایر علائم مانند خشکی دهان، پوسیدگی دندان، زخم‌های دهانی، خستگی و درد مفاصل
• سابقه بیماری‌های چشمی
• سابقه سایر بیماری‌های پزشکی، از جمله آلرژی‌ها و عفونت‌های ویروسی مزمن

سپس، پزشک معاینه کامل چشم انجام می‌دهد تا کیفیت چشم‌ها را ارزیابی کرده و علت علائم را مشخص کند. در طول معاینه، پزشک به دنبال علائم بیماری خشکی چشم و سلامت فیلم اشکی می‌گردد.

آزمایش‌های تشخیص خشکی چشم

هیچ آزمایش واحدی برای تشخیص سندرم خشکی چشم وجود ندارد. پزشک ممکن است از چندین آزمایش استفاده کند، از جمله [1]:

• معاینه با لامپ شکاف (Slit Lamp Exam): برای بررسی علائم خشکی چشم، پزشک نوری به هر چشم می‌تاباند و از میکروسکوپ برای بررسی چشم‌ها و پلک‌ها استفاده می‌کند.
• آزمایش شیرمر (Schirmer’s Test): کاغذ کوچکی در لبه پلک قرار داده می‌شود تا مقدار اشک تولیدشده را اندازه‌گیری کند.
• آزمایش زمان پارگی فیلم اشکی (TBUT): این آزمایش بررسی می‌کند که اشک‌ها با چه سرعتی تبخیر می‌شوند. پزشک رنگی به چشم اضافه می‌کند و با میکروسکوپ مدت زمان پایداری فیلم اشکی را بررسی می‌کند.
• آزمایش‌های دیگر مانند آزمایش آنتی‌بادی برای بررسی بیماری‌های زمینه‌ای که ممکن است باعث خشکی چشم شوند.

مدیریت و درمان

درمان خشکی چشم

درمان خشکی چشم به شدت علائم و بیماری‌های زمینه‌ای بستگی دارد. ممکن است نیاز باشد چندین درمان را امتحان کنید تا تسکین پیدا کنید. درمان‌ها شامل [1]:

• قطره‌های چشمی: انواع مختلفی از قطره‌ها وجود دارند. اشک‌های مصنوعی چشم را مرطوب و تسکین می‌دهند و علائم را به‌صورت موقت بهبود می‌بخشند. این قطره‌ها بدون نسخه در دسترس هستند.
• پمادها: اگر چشم‌ها در طول خواب خشک می‌شوند، می‌توانید از یک روان‌کننده غلیظ‌تر مانند پماد در شب استفاده کنید.
• انسداد مجرای اشکی (Punctal Occlusion): اگر چشم‌ها اشک کافی تولید نمی‌کنند، انسداد موقت یا دائم مجرای اشکی می‌تواند مفید باشد.
• لنزهای اسکلرال: این لنزهای تماسی با اسکلرا (بخش سفید چشم) تماس دارند، چشم را محافظت و مرطوب می‌کنند و دید را اصلاح می‌کنند.
• تحریک تولید اشک: دارویی به نام پیلوکارپین می‌تواند تولید اشک را تحریک کرده و علائم خشکی چشم را بهبود بخشد.
• ناتروپاتی: طب سوزنی ممکن است به بهبود علائم خشکی چشم کمک کند.
• جراحی: پزشک می‌تواند ناهماهنگی پلک را اصلاح کند یا در موارد شدید، جراحی برای کاهش تبخیر اشک انجام دهد.

خودمراقبتی برای سندرم خشکی چشم

پزشک ممکن است برای علائم خفیف، ابتدا درمان‌های خانگی را پیشنهاد کند [1]:

• اجتناب از محرک‌های محیطی: مانند دود سیگار، جریان هوای مستقیم به سمت صورت، باد و آلرژن‌ها. استفاده از عینک‌های دوربسته یا عینک آفتابی می‌تواند کمک‌کننده باشد.
• استفاده از مرطوب‌کننده در اتاق خواب: در زمستان که رطوبت خانه کم است، مرطوب‌کننده می‌تواند مفید باشد.
• قرار دادن کمپرس گرم روی چشم‌ها: ماسک حرارتی چشم را از داروخانه تهیه کنید و هر شب به مدت ۱۰ دقیقه روی چشم‌ها قرار دهید.
• استراحت دادن به چشم‌ها: هنگام خواندن یا استفاده از کامپیوتر، مرتباً استراحت کنید و به یاد داشته باشید که مکرراً پلک بزنید تا تولید اشک تحریک شود.
• مصرف مکمل‌های اسید چرب امگا-۳: برخی تحقیقات نشان می‌دهند که این مکمل‌ها ممکن است تولید اشک را تقویت کرده و علائم را بهبود بخشند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

چشم‌پزشک شما تعیین می‌کند که هر چند وقت یک‌بار نیاز به مراجعه دارید. اگر بیماری‌های دیگری باعث خشکی چشم شما باشند، ممکن است نیاز به پیگیری منظم با سایر پزشکان داشته باشید. برای نظارت بر وضعیت و دریافت درمان مناسب، تمام قرارهای ملاقات را رعایت کنید. در صورت تجربه موارد زیر با چشم‌پزشک تماس بگیرید [1]:

• عوارض جدید از درمان‌ها
• علائم جدید
• بدتر شدن علائم

چشم‌انداز / پیش‌آگهی

آیا خشکی چشم برطرف می‌شود؟

خشکی چشم یک بیماری مزمن است و درمانی ندارد، اما درمان‌ها می‌توانند علائم را مدیریت کنند. ممکن است لازم باشد چندین درمان مختلف را امتحان کنید تا بهترین گزینه را پیدا کنید. این فرآیند می‌تواند استرس‌زا باشد، اما ارزش تلاش را دارد. اگر درمان‌های فعلی مؤثر نیستند یا می‌خواهید گزینه‌های دیگر را بررسی کنید، با پزشک خود صحبت کنید [1].

یادداشت از کلینیک کلیولند

بیماری خشکی چشم نه‌تنها راحتی چشم‌ها، بلکه توانایی کار، معاشرت و لذت بردن از زندگی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری می‌تواند بر احساسات و سلامت روان شما نیز اثر بگذارد. ممکن است احساس انزوا کنید، اما تنها نیستید. با دیگرانی که این بیماری را دارند ارتباط برقرار کنید و تجربیات خود را به اشتراک بگذارید. یافتن تسکین نیاز به صبر و پشتکار دارد، اما قطعاً ممکن است [1].

خلاصه

خشکی چشم

خشکی چشم بر فیلم اشکی تأثیر می‌گذارد و ناشی از تولید ناکافی اشک، تبخیر سریع اشک، یا هر دو است [1]. علائم شامل احساس جسم خارجی، سوزش، خارش، حساسیت به نور، ترشح موکوس، و اشک‌ریزش بیش از حد است. علل شامل بلفاریت، سندرم شوگرن، بیماری تیروئید چشم، عوامل محیطی (مانند دود، صفحه‌نمایش)، داروها، بیماری‌های پزشکی، و جراحی‌های چشمی است. عوارض شامل زخم قرنیه، عفونت و مشکلات بینایی است. تشخیص با پرسشنامه، معاینه چشم، و آزمایش‌هایی مانند لامپ شکاف، شیرمر، و TBUT انجام می‌شود. درمان شامل قطره‌های چشمی، پمادها، انسداد مجرای اشکی، لنزهای اسکلرال، داروها، طب سوزنی، و جراحی است. خودمراقبتی شامل اجتناب از محرک‌ها، استفاده از مرطوب‌کننده، کمپرس گرم، استراحت چشم، و مکمل‌های امگا-۳ است. خشکی چشم مزمن است، اما درمان‌ها می‌توانند علائم را مدیریت کنند [1].

نکات کلیدی

• تعریف خشکی چشم: شرایطی که فیلم اشکی را مختل می‌کند، ناشی از کمبود اشک، تبخیر سریع، یا ترکیبی از هر دو [1].
• انواع: کمبود اشک، تبخیری، و مختلط.
• علائم: احساس جسم خارجی، سوزش، خارش، حساسیت به نور، ترشح موکوس، اشک‌ریزش بیش از حد [1].
• علل و عوامل خطر: بیماری‌های پزشکی (شوگرن، تیروئید)، عوامل محیطی (دود، صفحه‌نمایش)، داروها، جراحی‌های چشمی، و افزایش سن [1].
• تشخیص: پرسشنامه، معاینه چشم، آزمایش‌های لامپ شکاف، شیرمر، و TBUT [1].
• درمان: قطره‌های چشمی، پمادها، انسداد مجرای اشکی، لنزهای اسکلرال، پیلوکارپین، طب سوزنی، جراحی، و خودمراقبتی (مرطوب‌کننده، کمپرس گرم، مکمل‌های امگا-۳) [1].
• چشم‌انداز: بیماری مزمن بدون درمان قطعی، اما قابل مدیریت با درمان‌های مناسب [1].
• اقدامات: به قرارهای پزشکی پایبند باشید و در صورت علائم جدید یا بدتر شدن علائم با چشم‌پزشک تماس بگیرید.