سندرم خشکی چشم می‌تواند چندین عارضه جانبی ایجاد کند. برخی از این عوارض می‌توانند بر بینایی تأثیر بگذارند. بسیار مهم است که قبل از پیشرفت بیماری و شدید شدن آن، درمان آغاز شود؛ زیرا در مراحل شدید، این وضعیت می‌تواند به آسیب‌های دائمی و برگشت‌ناپذیر به ساختار چشم منجر شود.
🧠 خشکی چشم در صورتی‌که مزمن شود، ممکن است باعث تحلیل سلول‌های پوشاننده سطح قرنیه و ملتحمه شود و این می‌تواند دید واضح را مختل کند.
سندرم خشکی چشم زمانی رخ می‌دهد که چشم‌ها یا به اندازه کافی اشک تولید نمی‌کنند که برای عملکردهای حیاتی بدن ضروری است، یا این‌که اشک‌ها خیلی سریع تبخیر می‌شوند.
👁️ اشک نه تنها برای روان‌سازی سطح چشم ضروری است، بلکه اکسیژن، مواد مغذی و آنتی‌بادی‌ها را نیز به سطح قرنیه می‌رساند و در پیشگیری از عفونت‌ها نقش دارد.
اشک‌ها اهمیت زیادی دارند، زیرا باعث روان شدن سطح چشم می‌شوند و از آن در برابر گرد و غبار و سایر مواد خارجی محافظت می‌کنند. این‌گونه ذرات خارجی می‌توانند باعث عفونت چشمی یا آسیب به سطح چشم شوند.
🧪 در واقع، اشک به‌عنوان یک سد دفاعی بیولوژیکی عمل می‌کند؛ آنزیم‌هایی مانند لیزوزیم در اشک، باکتری‌ها را از بین می‌برند و مخاط موجود در آن به چسبیدن اشک به سطح چشم کمک می‌کند.
درمان‌نکردن سندرم خشکی چشم، فرد را در معرض این عوارض قرار می‌دهد؛ عوارضی که می‌توانند کیفیت زندگی را کاهش دهند.
😓 فرد ممکن است در انجام فعالیت‌هایی مانند رانندگی، مطالعه یا کار با صفحه‌نمایش دچار مشکل شود و احساس خستگی یا ناراحتی مزمن داشته باشد.
تغییرات موقتی در بینایی نیز از جمله عوارض احتمالی هستند. اگرچه این اتفاق نادر است، اما در برخی موارد می‌تواند به افت دائمی بینایی منجر شود.
⚠️ خشکی چشم مزمن ممکن است باعث خراش‌های سطح قرنیه (abrasion)، التهاب شدید یا حتی زخم قرنیه (corneal ulcer) شود که در صورت عدم درمان، خطر کاهش بینایی دائمی را به همراه دارد.
خشکی چشم چگونه بر بینایی تأثیر می‌گذارد؟
سندرم خشکی چشم می‌تواند به جنبه‌های مختلف عملکرد بینایی آسیب برساند، حتی اگر فرد دارای بینایی طبیعی و بدون عیب باشد.
🧠 یعنی حتی اگر قدرت بینایی (مثلاً با نمره عینک ۲۰/۲۰) در حالت طبیعی باشد، وجود خشکی مزمن در سطح چشم می‌تواند وضوح و کیفیت تصویر دریافتی را مختل کند، زیرا اشک به‌عنوان سطح نوری شفاف عمل می‌کند.
عوارض مستقیم خشکی چشم شامل تاری دید و حساسیت به نور است.
🔎 این دو نشانه از شایع‌ترین پیامدهای خشکی چشم هستند و ناشی از اختلال در لایه اشکی، تحریک قرنیه و درگیر شدن اعصاب سطحی چشم‌اند.
تاری دید
یکی از شکایت‌های رایج در سندرم خشکی چشم، تاری دید است که اغلب همراه با درخشش یا هاله‌هایی در اطراف نورها در شب تجربه می‌شود. آسیب به بخش جلویی چشم نیز می‌تواند باعث تاری دید شود.
🌙 درخشندگی (glare) و هاله (halo) اطراف چراغ‌ها در شب، ناشی از شکست نامنظم نور از سطح چشم خشک و ناصاف است؛ این مشکل در هنگام رانندگی شبانه می‌تواند خطرناک باشد.
فیلم اشکی (tear film) لایه‌ای نازک و مایع است که خارجی‌ترین بخش سطح چشم را تشکیل می‌دهد. این لایه، قرنیه را — که بخش شفاف، گنبدی‌شکل و جلویی چشم است — می‌پوشاند و در لبه پلک‌ها به‌عنوان سد دفاعی عمل می‌کند.
💧 این لایه از سه بخش تشکیل شده: لایه مخاطی (چسبیدن به قرنیه)، لایه آبی (اصلی‌ترین بخش اشک)، و لایه چربی (جلوگیری از تبخیر). ناپایداری هرکدام از این لایه‌ها می‌تواند منجر به اختلال در دید شود.
طبق یک مطالعه قدیمی در سال ۲۰۱۶، زمانی که این لایه مایع ناپایدار باشد — وضعیتی که در خشکی چشم رخ می‌دهد — می‌تواند باعث نوسانات بینایی در هنگام پلک زدن شود و در نتیجه درخشش‌هایی در دید ایجاد کند.
🔁 پلک زدن در حالت طبیعی باعث توزیع یکنواخت اشک می‌شود، اما در خشکی چشم، با هر پلک زدن فیلم اشکی از نو تشکیل می‌شود و ثبات ندارد؛ همین امر باعث تغییر لحظه‌ای در وضوح تصویر می‌شود.
در چنین شرایطی، ممکن است فرد احساس کند چشمانش خسته هستند، به‌ویژه وقتی تلاش می‌کند با وضوح به چیزی نگاه کند.
😩 این خستگی چشم می‌تواند با سردرد، کاهش تمرکز و دشواری در انجام کارهای ظریف همراه باشد.
در یک مطالعه در سال ۲۰۱۹، ۵۸ درصد از افرادی که دچار خشکی چشم مزمن بودند، تاری دید متوسط تا بسیار شدید را گزارش کردند؛ در حالی که فقط ۱۰.۵ درصد از افرادی که دچار این بیماری نبودند، چنین تجربه‌ای داشتند.
📊 این آمار نشان می‌دهد که تاری دید یکی از شکایت‌های رایج و جدی در میان افراد مبتلا به خشکی مزمن چشم است و می‌تواند کیفیت زندگی روزمره را تحت تأثیر قرار دهد.
حساسیت به نور
روان‌سازی ناکافی سطح قرنیه می‌تواند آن را نسبت به نور حساس‌تر کند. این وضعیت فوتوفوبیا (photophobia) یا نورگریزی نامیده می‌شود.
💡 فوتوفوبیا به حالتی گفته می‌شود که در آن حتی نور معمولی باعث احساس ناراحتی، سوزش یا درد در چشم‌ها می‌شود.
هنگامی که سطح چشم تحریک‌شده یا ملتهب باشد، قرار گرفتن در معرض نور می‌تواند میزان ناراحتی و حساسیت را تشدید کند.
☀️ نور می‌تواند با عبور از سطح خشک، تحریک‌پذیری اعصاب قرنیه را افزایش دهد، در نتیجه فرد دچار آزار از نور حتی در محیط‌های نسبتاً کم‌نور می‌شود.
خشکی چشم همچنین می‌تواند بر اعصاب سطحی چشم تأثیر بگذارد و آن‌ها را حساس‌تر کند.
🧠 اعصاب قرنیه یکی از متراکم‌ترین اعصاب بدن هستند و در اثر خشکی و التهاب مداوم، می‌توانند دچار بیش‌تحریکی شوند و حتی به سندرم درد چشمی منجر شوند.
سایر علائم خشکی چشم
سایر علائم خشکی چشم شامل موارد زیر هستند:
- احساس سوزش یا خارش در اطراف چشم‌ها
🔥 یکی از علائم شایع خشکی چشم، احساس سوزش (burning) یا خارش (itching) در ناحیه چشم است که معمولاً به دلیل تحریک قرنیه و ملتحمه توسط هوا، گرد و غبار، یا تبخیر زیاد اشک ایجاد می‌شود.
📌 در بسیاری از بیماران، این علامت به‌اشتباه به‌عنوان آلرژی یا عفونت چشمی تشخیص داده می‌شود، اما منشأ اصلی آن اختلال در لایه اشکی است. - قرمزی چشم
🔴 التهاب ناشی از خشکی می‌تواند باعث گشاد شدن رگ‌های خونی سطحی چشم شود و قرمزی مشهودی ایجاد کند.
📌 این قرمزی ممکن است دائمی نباشد، اما در شرایط تحریک‌کننده مثل باد، نور آفتاب یا نگاه‌کردن طولانی‌مدت به صفحه‌نمایش تشدید می‌شود. - احساس وجود شیء خارجی شنی یا زبر در چشم
🪨 اصطلاح “احساس شن در چشم” (foreign body sensation) به حس وجود یک جسم زبر، مانند ذرات شن یا گرد، در چشم اشاره دارد که ناشی از ناصافی سطح قرنیه یا التهاب ملتحمه است.
💡 خشکی سطح چشم باعث ایجاد اصطکاک میان پلک و قرنیه در هنگام پلک‌زدن می‌شود و همین باعث احساس ناخوشایند وجود جسم خارجی می‌شود. - دشواری در رانندگی شبانه
🚘 به دلیل تاری دید، درخشش نور چراغ‌ها و هاله اطراف منابع نور در شب، رانندگی برای مبتلایان به خشکی چشم به‌ویژه در شب به‌صورت چالش‌برانگیز درمی‌آید.
⚠️ این مشکل به‌ویژه برای افرادی که شغلشان نیاز به رانندگی دارد یا در شب رفت‌وآمد دارند، ممکن است خطرناک باشد. - اشک‌ریزش بیش‌ازحد یا اپی‌فورا (Epiphora)، که به دلیل درد ناشی از خشکی ایجاد می‌شود
💧 گرچه به نظر متناقض می‌رسد، اما خشکی چشم می‌تواند باعث افزایش اشک‌ریزی شود؛ این اشک‌ها معمولاً “بازتابی” هستند و به‌جای آنکه سطح چشم را روان کنند، تنها در پاسخ به تحریک یا درد ترشح می‌شوند و فاقد کیفیت لازم هستند.
📌 این اشک‌ها معمولاً آبکی هستند و لایه چربی کافی ندارند، بنابراین تبخیر سریع دارند و کمکی به بهبود خشکی نمی‌کنند. - احساس سنگینی در پلک‌ها یا سختی در باز کردن چشم‌ها
😴 خشکی مزمن می‌تواند منجر به احساس خستگی در عضلات پلک، سفتی در حرکت پلک‌ها و حتی بسته‌ماندن جزئی پلک در صبح شود.
💡 این احساس ممکن است با خشکی شبانه چشم (nocturnal lagophthalmos) یا التهاب مزمن غدد میبومی (که چربی تولید می‌کنند) مرتبط باشد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورتی که هرکدام از علائم خشکی چشم را تجربه می‌کنید، یا اگر درد و تحریک در چشم‌هایتان به‌طور قابل‌توجهی زندگی روزمره شما را تحت تأثیر قرار داده است، لازم است به پزشک مراجعه کنید.
👁️ افرادی که با خشکی چشم مواجه هستند ممکن است دچار مشکلاتی چون عدم تمرکز، درد در حین کار با صفحه‌نمایش یا احساس ناراحتی در زمان خواب شوند. این مسائل می‌توانند عملکرد روزانه فرد را مختل کرده و بر کیفیت زندگی تأثیر بگذارند.
پزشک می‌تواند با استفاده از یک میکروسکوپ ویژه (اسلیت لامپ) و قطره‌های چشمی دارویی، سطح چشم را بررسی کرده و برای تشخیص دقیق‌تر، وجود خشکی چشم را تأیید کند.
🔬 اسلیت لامپ یک دستگاه تخصصی است که به پزشک اجازه می‌دهد ساختار چشم و وضعیت لایه اشکی آن را با دقت بررسی کند، در حالی که قطره‌های چشمی ممکن است به‌طور موقت بر روی سطح چشم اعمال شوند تا وضعیت آن را بهتر مشاهده کنند.
همچنین ممکن است پزشک معاینه گشادکردن مردمک (dilation exam) را انجام دهد تا سلامت کلی چشم شما را بررسی کند. در این معاینه، قطره‌های چشمی برای گشاد کردن مردمک‌ها به چشم شما زده می‌شود تا پزشک بتواند ساختارهای داخلی چشم مانند شبکیه، عصب بینایی و دیگر اجزاء آن را بررسی کند.
🔑 این معاینه به‌ویژه برای تشخیص هرگونه بیماری زمینه‌ای یا علل پنهان ایجاد مشکلات بینایی مفید است. برخی از علل خشکی چشم می‌توانند به بیماری‌های سیستمیک مانند دیابت یا بیماری‌های خودایمنی مرتبط باشند.
چگونه می‌توان سندرم خشکی چشم را درمان کرد؟
درمان سندرم خشکی چشم معمولاً شامل استفاده از روش‌های ساده و دارویی است که می‌تواند علائم را تسکین دهد و کیفیت زندگی فرد مبتلا را بهبود بخشد. درمان‌ها می‌توانند بسته به شدت خشکی چشم متفاوت باشند.
استفاده از قطره‌های چشمی بدون نسخه (اشک مصنوعی) یا ژل‌ها و پمادهای مرطوب‌کننده
💧 یکی از روش‌های ابتدایی برای درمان خشکی چشم، استفاده از قطره‌های اشک مصنوعی است. این قطره‌ها مانند اشک‌های طبیعی عمل کرده و سطح چشم را مرطوب می‌کنند. در برخی از موارد، استفاده از ژل‌ها یا پمادهای مرطوب‌کننده نیز توصیه می‌شود که تأثیر مشابهی دارند و برای استفاده در شب مناسب‌تر هستند.
اجتناب از آلاینده‌ها مانند دود
🌫️ یکی دیگر از عوامل تشدیدکننده خشکی چشم، آلاینده‌های محیطی مانند دود سیگار یا آلودگی هوا هستند. اجتناب از این مواد می‌تواند به کاهش تحریک سطح چشم کمک کند و علائم خشکی را کاهش دهد.
نوشیدن آب بیشتر (حدود ۸ تا ۱۰ لیوان در روز)
💦 مصرف کافی آب به حفظ هیدراتاسیون بدن کمک می‌کند و در نهایت به تولید اشک طبیعی بیشتر کمک خواهد کرد. این امر می‌تواند به کاهش علائم خشکی چشم و بهبود کیفیت اشک‌های تولیدی کمک کند.
خواب کافی (۷ ساعت یا بیشتر در شب)
😴 خواب کافی نقش حیاتی در فرآیند ترمیم و تولید اشک طبیعی دارد. خواب ناکافی می‌تواند به کاهش تولید اشک و تشدید خشکی چشم منجر شود.
استفاده از عینک‌های محافظ (عینک‌های بسته یا wraparound glasses)
🕶️ استفاده از عینک‌های مخصوص برای محافظت از چشم‌ها در برابر آلاینده‌ها و ذرات خارجی می‌تواند از تحریک و خشکی بیشتر سطح چشم جلوگیری کند. این عینک‌ها به‌ویژه در محیط‌های پرگرد و غبار یا زمانی که در معرض باد شدید هستید، مفید هستند.
استفاده از مرطوب‌کننده در منزل
🌬️ در محیط‌های خشک، استفاده از دستگاه‌های مرطوب‌کننده هوا می‌تواند به حفظ رطوبت در فضا و در نتیجه کاهش تبخیر سریع اشک‌ها کمک کند. این روش به‌ویژه در فصول سرد یا مناطق خشک بسیار موثر است.
کاهش زمان استفاده از صفحه‌نمایش
📱 استفاده طولانی‌مدت از صفحات نمایش (موبایل، کامپیوتر و تلویزیون) می‌تواند باعث کاهش نرخ پلک‌زدن و افزایش تبخیر اشک‌ها شود. کاهش زمان استفاده از این دستگاه‌ها و استراحت‌های منظم برای چشم‌ها می‌تواند به کاهش علائم خشکی چشم کمک کند.
اجتناب از جریان هوا به‌طور مستقیم به صورت شما
💨 جریان هوای مستقیم، مانند باد از تهویه‌کننده‌ها یا پنکه‌ها، می‌تواند موجب تبخیر سریع‌تر اشک‌ها شود و خشکی را تشدید کند. بهتر است از قرار گرفتن در معرض چنین جریانات هوایی برای مدت طولانی اجتناب کنید.
قرار دادن کمپرس گرم بر روی پلک‌های بسته، که ممکن است کیفیت اشک را بهبود بخشد
🔥 یکی از درمان‌های مفید برای خشکی چشم، استفاده از کمپرس گرم بر روی پلک‌هاست. این روش باعث باز شدن غدد میبومی (که مسئول ترشح چربی در لایه اشکی هستند) می‌شود و می‌تواند به حفظ رطوبت و بهبود کیفیت اشک‌ها کمک کند.
اگر خشکی چشم شما شدیدتر باشد، پزشک ممکن است درمان‌های پیشرفته‌تری را توصیه کند:
قطره‌های تجویزی مانند سیکلوسپورین (Restasis) یا لیفیتگرست (Xiidra) برای کمک به تولید بیشتر اشک‌ها
💊 این قطره‌ها برای افزایش تولید اشک در بیماران مبتلا به خشکی چشم مزمن تجویز می‌شوند. سیکلوسپورین و لیفیتگرست از داروهای تجویزی هستند که می‌توانند به تنظیم فرآیند التهابی در سطح چشم کمک کنند و تولید اشک را افزایش دهند.
قرار دادن پلاگ‌های اشکی برای حفظ اشک‌ها در چشم
🔩 پلاگ‌های اشکی (tear duct plugs) وسیله‌هایی کوچک هستند که در کانال‌های اشکی قرار می‌گیرند تا اشک‌ها از چشم خارج نشوند و در نتیجه رطوبت چشم حفظ شود.
جراحی در صورتی که پلک‌های پایین شما خیلی شل باشند و اشک‌ها سریعاً از چشم فرار کنند
🛠️ در بعضی موارد نادر، اگر پلک‌های پایین بیش‌ازحد شل باشند و اجازه دهند اشک‌ها سریعاً از سطح چشم تخلیه شوند، ممکن است جراحی به‌عنوان گزینه درمانی در نظر گرفته شود. این جراحی می‌تواند به‌منظور تنظیم وضعیت پلک‌ها یا غدد میبومی انجام شود.
استفاده از قطره‌های پرفلوروهگزایلکتان (Miebo) که به حفظ اشک‌ها کمک می‌کنند
🔬 قطره‌های Miebo با ویژگی‌های خاص خود به حفظ اشک‌ها در سطح چشم کمک کرده و می‌توانند به بهبود کیفیت اشک‌های طبیعی در افراد مبتلا به خشکی چشم کمک کنند.
سؤالات متداول در مورد خشکی چشم و بینایی شما
آیا خشکی چشم می‌تواند باعث تاری دید شود؟
بله، سندرم خشکی چشم اغلب باعث تاری دید می‌شود. طبق یک مطالعه در سال ۲۰۱۹، ۵۸٪ از افرادی که خشکی چشم مزمن داشتند، تاری دید متوسط تا بسیار شدید را گزارش کردند.
📊 این آمار نشان می‌دهد که خشکی چشم می‌تواند بر وضوح دید تاثیر زیادی داشته باشد. تاری دید معمولاً به‌دلیل اختلال در لایه اشکی چشم اتفاق می‌افتد که مانع از پخش یکنواخت اشک بر روی سطح چشم می‌شود.
بینایی در زمان خشکی چشم چگونه به نظر می‌رسد؟
شایع است که افراد مبتلا به خشکی چشم تجربه «چشم‌های خسته» و همچنین تاری دید و مشکل در تمرکز را گزارش کنند. در شب، تاری دید اغلب با درخشندگی اطراف نورها همراه است.
🌙 در نور کم یا شب‌ها، اشک‌های کمتر و تبخیر سریع‌تر آن‌ها می‌تواند باعث ایجاد هاله یا درخشندگی اطراف منابع نور مانند چراغ‌ها شود، که این مسئله به‌ویژه در هنگام رانندگی در شب مشکل‌ساز است.
آیا خشکی چشم می‌تواند منجر به نابینایی شود؟
بسیار نادر است، اما خشکی چشم می‌تواند منجر به کاهش جزئی بینایی شود. این اتفاق در موارد بسیار شدید خشکی چشم که به آسیب دائمی به قرنیه منجر می‌شود، رخ می‌دهد. این موارد معمولاً در کشورهای کمتر توسعه‌یافته مشاهده می‌شوند.
🌍 در کشورهای پیشرفته، درمان‌های اولیه و پیشرفته به‌طور معمول از آسیب‌های شدید جلوگیری می‌کنند. اما در مناطقی که درمان‌های پزشکی به‌موقع وجود ندارد، ممکن است خشکی چشم منجر به آسیب‌های جدی‌تری شود.
آیا از دست دادن بینایی ناشی از خشکی چشم قابل بازگشت است؟
اگر آسیب به چشم باعث بروز جای زخم در سطح قرنیه شود، از دست دادن بینایی ممکن است دائمی باشد. اما آسیب‌های کمتر شدید مانند خراش‌های قرنیه که به‌دلیل خشکی چشم ایجاد می‌شوند، معمولاً با گذشت زمان بهبود می‌یابند و اثرات آن بر روی بینایی ممکن است قابل بازگشت باشد.
🔄 در صورتی که آسیب‌های ناشی از خشکی چشم کم‌عمق باشند، مانند خراش‌های جزئی در سطح قرنیه، احتمال بهبودی وجود دارد و درمان‌های مناسب می‌توانند باعث ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده و بازگشت بینایی شوند.
جمع‌بندی
سندرم خشکی چشم می‌تواند علائم و عوارضی ایجاد کند که موجب ناراحتی و تأثیر منفی بر روی بینایی شما می‌شود. در بیشتر موارد، این اثرات موقت بوده و با دریافت درمان مناسب بهبود می‌یابند.
👁️ بهترین اقدام در صورت تجربه علائم خشکی چشم، مراجعه به پزشک است تا تشخیص دقیق و درمان به‌موقع آغاز شود. درمان‌های ساده مانند استفاده از قطره‌های اشک مصنوعی یا تغییرات در سبک زندگی می‌توانند تأثیر زیادی در کاهش علائم داشته باشند.
در نهایت، اگر خشکی چشم به‌طور جدی بر کیفیت زندگی شما تأثیر گذاشته باشد، پزشک می‌تواند درمان‌های پیشرفته‌تری مانند داروهای تجویزی یا درمان‌های جراحی را پیشنهاد کند تا به حفظ سلامت چشم‌ها کمک کند.