درمان شب‌ادراری (Nocturia)
شب‌ادراری به بیدار شدن یک یا چند بار در طول شب برای ادرار کردن گفته می‌شود. درمان آن شامل اصلاح سبک زندگی، دارو، رفتاردرمانی، و درمان بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، چاقی، اختلالات خواب و مثانه بیش‌فعال است.
شب‌ادراری با افزایش سن شایع‌تر می‌شود و در افرادی که زایمان کرده‌اند نیز رایج است. همچنین می‌تواند نشانه‌ای از یک مشکل پزشکی باشد.¹
- demaerre / Getty Images
روش‌های درمان شب‌ادراری
درمان معمولاً شامل تغییر سبک زندگی و/یا درمان‌های پزشکی دیگر است. در بسیاری از موارد، هدف درمان، برطرف‌کردن عامل زمینه‌ای ایجادکننده شب‌ادراری است، نه صرفاً درمان مستقیم آن.
در برخی موارد، ممکن است نیازی به درمان نباشد. شب‌ادراری بخشی طبیعی از روند پیری محسوب می‌شود. با این حال، اگر این مشکل برایتان آزاردهنده است، درمان می‌تواند تعداد دفعات بیدار شدن شبانه را به یک یا دو بار کاهش دهد.¹
توصیه‌های سبک زندگی
اگر بیماری زمینه‌ای خاصی وجود نداشته باشد، اصلاح سبک زندگی می‌تواند کمک‌کننده باشد.²
برای کاهش دفعات ادرار شبانه، این توصیه‌ها را در نظر بگیرید:¹
- از چرت‌های بعدازظهر (یا چرت بعد از ساعت ۳ بعدازظهر) خودداری کنید
- خیلی زود به رختخواب نروید
- یک روتین آرام‌بخش پیش از خواب ایجاد کنید (مانند گوش دادن به موسیقی، تمرینات تنفسی، یوگا، مطالعه، یا حمام گرم)
- در صورت وجود ورم در پاها، پاها را بالا قرار دهید و از جوراب‌های فشاری بین عصر تا خواب استفاده کنید
- فعالیت بدنی منظم داشته باشید اما نه نزدیک زمان خواب
- مصرف کافئین و الکل را قبل از خواب محدود کنید
- از نوشیدن مایعات در عصر خودداری کرده و ۲ ساعت قبل از خواب از نوشیدن مایعات اجتناب کنید
- بعد از شام از مصرف دخانیات پرهیز کنید
- مصرف نمک و پروتئین را، به‌ویژه در ساعات پایانی روز، کاهش دهید
- عضلات کف لگن را تمرین دهید (مثلاً با تمرینات کگل)
- از فکر کردن به مشکلات جدی و مرور اتفاقات روز هنگام خوابیدن خودداری کنید
- تخت‌خواب را فقط برای خواب یا رابطه جنسی استفاده کنید
برای کاهش خطر افتادن، استفاده از لگن کنار تخت یا دستگاه ادراری قابل‌حمل را در نظر بگیرید. همچنین نصب چراغ خواب و برداشتن موانع از مسیر رفت‌و‌آمد می‌تواند مفید باشد.¹
درمان‌های دارویی
درمان‌های رفتاری شامل تکنیک‌های کنترل ادرار، بهداشت خواب، تمرینات کگل و ایجاد محیط خواب مناسب است.¹
داروهایی که برای درمان شب‌ادراری استفاده می‌شوند بسته به علت زمینه‌ای انتخاب می‌شوند، از جمله:¹
- آلفا بلوکرها: برای انسداد پروستات در مردان استفاده می‌شوند؛ تأثیر آن‌ها بر شب‌ادراری در زنان کمتر مشخص است.
- هورمون ضد ادراری (آنتی‌دیورتیک): برای شب‌ادراری ناشی از پلی‌اوری شبانه تجویز می‌شود. این دارو باعث کاهش تولید ادرار در شب می‌شود.
- داروهای شل‌کننده مثانه: مانند آنتی‌کولینرژیک‌ها و آگونیست‌های بتا-۳ برای مثانه بیش‌فعال مفید هستند.
- استروژن واژینال موضعی: برای افراد یائسه که دچار شب‌ادراری هستند کاربرد دارد.
در برخی موارد، ترکیبی از درمان‌ها ممکن است لازم باشد. مشاوره با پزشک برای انتخاب روش مناسب توصیه می‌شود.
علل شب‌ادراری
علل شب‌ادراری متنوع است و ممکن است یک یا چند عامل به‌طور هم‌زمان نقش داشته باشند. ثبت میزان مایعات مصرفی، دفعات و حجم ادرار می‌تواند در یافتن علت مفید باشد.²
پلی‌اوری (پرادراری)
پلی‌اوری شبانه شایع‌ترین علت شب‌ادراری است و در ۸۸٪ افراد مبتلا دیده می‌شود. این حالت معمولاً در سالمندان دیده می‌شود و به تولید بیشتر ادرار در شب نسبت به روز اطلاق می‌شود.¹
اگر این وضعیت هم در روز و هم در شب اتفاق بیفتد، پلی‌اوری کلی یا عمومی نام دارد و معمولاً ناشی از مصرف زیاد مایعات است.¹
مشکلات ذخیره یا تخلیه مثانه
برخی افراد هم‌زمان با پلی‌اوری شبانه، ظرفیت پایین مثانه نیز دارند. این وضعیت ممکن است ناشی از التهاب، عفونت یا انسداد باشد.³
- هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات (BPH): بزرگی غده پروستات باعث باقی‌ماندن ادرار در مثانه حتی پس از ادرار کردن می‌شود.⁴
- ظرفیت کم مثانه در شب: ترکیب پلی‌اوری شبانه و ظرفیت پایین مثانه، اصطلاحاً “شب‌ادراری مختلط” نامیده می‌شود.⁵
- مثانه بیش‌فعال: تخلیه غیرارادی و مکرر ادرار در شب و روز، بیش از ۲ بار در شب و بیش از ۸ بار در روز.⁶
- تنگی مجرای ادرار: به دلیل التهاب یا آسیب، مجرا تنگ شده و جریان ادرار کاهش می‌یابد. این وضعیت در افراد دارای آلت تناسلی شایع‌تر است.⁷
اختلالات خواب
شب‌ادراری می‌تواند نتیجه اختلالات خواب یا خواب ناکافی باشد. این ارتباط اغلب دوطرفه است.⁸
اختلالات خواب مرتبط با شب‌ادراری شامل موارد زیر است:⁹
- بی‌خوابی
- اختلال رفتاری خواب REM
- سندرم پاهای بی‌قرار (RLS)
- اختلالات تنفس در خواب (مانند آپنه خواب)
اختلالات ریتم شبانه‌روزی
اختلال در ریتم شبانه‌روزی (ساعت بیولوژیک بدن) نیز می‌تواند باعث شب‌ادراری شود. این ریتم مسئول تنظیم خواب و بیداری و فعالیت‌های متابولیکی بدن از جمله تولید ادرار است.¹⁰ ¹¹
انواع اختلالات شبانه‌روزی عبارتند از:¹²
- اختلال پیشرفته فاز خواب-بیداری
- اختلال تأخیری فاز خواب-بیداری
- ریتم نامنظم خواب-بیداری
- اختلال جت‌لگ (اختلال پروازی)
- اختلال غیر ۲۴ ساعته خواب-بیداری
عوامل سبک زندگی
عدم فعالیت بدنی منظم و مصرف نمک زیاد با شب‌ادراری مرتبط است.¹³ ¹⁴ همچنین مصرف زیاد مایعات، کافئین و الکل پیش از خواب می‌تواند دفعات ادرار را افزایش دهد.²
بیماری‌ها و مشکلات روانی
برخی شرایط پزشکی یا روانی نیز با شب‌ادراری مرتبط هستند، از جمله:⁸
- اضطراب و افسردگی
- نارسایی قلبی
- دیابت
- فشار خون بالا
- نارسایی کبد
- چاقی
- ادم محیطی (تورم اندام تحتانی)
- بارداری
- عفونت ادراری (UTI)
داروهای مصرفی برای برخی از این بیماری‌ها نیز ممکن است باعث شب‌ادراری شوند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر هر یک از موارد زیر را تجربه می‌کنید، لازم است به پزشک مراجعه کنید:²
- شب‌ادراری برای چند روز متوالی ادامه داشته باشد
- از تعداد دفعات ادرار شبانه اذیت می‌شوید
- در زمان ادرار، احساس سوزش دارید
روش‌های تشخیص
اگر علت مشخص نباشد، پزشک ممکن است سیستوسکوپی انجام دهد. در این روش، یک لوله باریک با دوربین از طریق مجرا وارد مثانه می‌شود تا داخل آن بررسی شود.¹⁵
در موارد فوری مانند عفونت ادراری، درمان فوری لازم است. همچنین، ممکن است از شما خواسته شود “دفترچه ثبت مایعات و ادرار” تهیه کنید تا پزشک علت احتمالی را تشخیص دهد.
مرور سریع
شب‌ادراری اگرچه در روند پیری رایج است، اما اغلب علامتی از یک بیماری قابل درمان است. تغییرات سبک زندگی و مصرف داروها می‌توانند به بهبود آن کمک کنند. اگر این وضعیت بر کیفیت خوابتان تأثیر گذاشته یا با علائم غیرطبیعی هنگام ادرار همراه است، بهتر است با پزشک مشورت کنید.