دیسپارونیا یا رابطه جنسی دردناک یکی از شکایات شایع میان زنان است که علل متعددی دارد. در برخی موارد، بزرگی یا افتادگی لابیاها عامل اصلی این درد است که با عمل لابیاپلاستی قابل درمان است. در این مقاله، ابعاد مختلف این اختلال و راهکارهای درمانی آن را بررسی کرده‌ایم.
رابطه جنسی باکیفیت، بخش مهمی از سلامت جسمی و روانی زنان است. اما برای برخی زنان، تجربه جنسی به‌جای لذت و آرامش، با درد مداوم یا ناراحتی شدید همراه است؛ شرایطی که در علم پزشکی با نام دیسپارونیا (Dyspareunia)، دیسپارونی یا رابطه جنسی دردناک (دردآمیزش) شناخته می‌شود. دیسپارونی به‌طور ساده به احساس درد در هنگام رابطه‌ی جنسی، به‌ویژه در زمان دخول، گفته می‌شود.
این درد می‌تواند سطحی یا عمیق باشد که گاهی موقتی اما در مواردی نیز مزمن و دائمی است. بر اساس پژوهش‌های منتشرشده در منابع علمی، بیش از ۱۰ تا ۱۵ درصد زنان در دوره‌ای از زندگی خود درجاتی از دیسپارونیا را تجربه می‌کنند. اما چرا این درد ایجاد می‌شود؟ آیا می‌توان با شناخت دقیق علت، درمانی مؤثر و علمی برای آن پیدا کرد؟ پاسخ این پرسش‌ها، در ادامه بررسی خواهند شد.
علل شایع دیسپارونیا؛ از علل ذهنی تا فیزیکی
دیسپارونیا برخلاف تصور رایج، یک اختلال تک‌عاملی نیست. درد در حین مقاربت می‌تواند حاصل برهم‌خوردن تعادل در یکی یا ترکیبی از این سه علت باشد: روان، فیزیولوژی و ساختار آناتومیکی بدن. در ادامه، این ابعاد را به‌صورت خلاصه مرور می‌کنیم:
۱. عوامل روانی
دست‌کم نیمی از موارد دیسپارونی منشأ روان‌تنی دارند. ذهن و ناخودآگاه انسان در تجربه رابطه جنسی نقشی اساسی ایفا می‌کند. در شرایطی که فرد دچار ترس، اضطراب، احساس شرم یا خاطرات منفی گذشته (مانند تجربه تجاوز، زایمان‌های سخت یا آموزش‌های جنسی سرکوب‌گر) باشد، این احساسات به‌صورت ناخودآگاه فعال شده و یک زنجیره فیزیولوژیک را آغاز می‌کنند:
- ابتدا سیستم عصبی سمپاتیک تحریک می‌شود (همان بخشی که هنگام خطر فعال می‌شود).
- این تحریک باعث افزایش تون عضلانی یا تنوس عضله (مقدار کشش خفیف و دائمی که حتی در حالت استراحت کامل عضله نیز وجود دارد) در نواحی مختلف بدن از جمله لگن می‌شود.
- عضلات کف لگن به‌ویژه عضله لواتور آنی (levator ani) که از واژن حمایت می‌کند، به‌شدت منقبض می‌شود.
در نتیجه واژن باریک و غیرقابل نفوذ شده و دخول با احساس درد، سوزش یا حتی توقف کامل مواجه می‌شود. در بعضی موارد، این انقباض به‌قدری شدید است که به آن واژینیسموس می‌گوییم؛ وضعیتی که رابطه جنسی را عملاً غیرممکن می‌کند.
۲. عوامل فیزیولوژیک
بدن زنان در طول چرخه زندگی دستخوش تغییرات متعددی می‌شود؛ از بلوغ، بارداری و شیردهی گرفته تا نهایتاً رسیدن به سن یائسگی. این تغییرات، به‌ویژه نوسانات هورمونی، می‌توانند روی روانکاری طبیعی واژن و حساسیت مخاط آن تأثیر مستقیم بگذارند. دو مورد از شایع‌ترین عوامل فیزیولوژیک مؤثر در دیسپارونیا عبارتند از:
• خشکی واژن
برای یک رابطه جنسی بدون درد، واژن نیاز به ترشح کافی مایعات لغزنده‌کننده دارد که تحت تأثیر هورمون استروژن ترشح می‌شوند. کاهش سطح این هورمون (مثلاً در دوران یائسگی یا حتی شیردهی) منجر به خشکی، نازک شدن اپی‌تلیوم واژن و بروز سوزش، خارش و درد در حین دخول می‌شود.
گاهی نیز مصرف برخی داروها (مانند ضدافسردگی‌ها، داروهای ضد آلرژی یا داروهای ضد فشار خون) می‌توانند ترشحات واژینال را کاهش دهند.
• عفونت‌ها و بیماری‌های لگنی
عفونت‌های قارچی، باکتریایی یا ویروسی می‌توانند موجب التهاب و تحریک بافت‌های داخلی و بیرونی واژن شوند. همین‌طور بیماری‌های لگنی مانند اندومتریوز، PID (التهاب لگن)، یا کیست‌های تخمدانی گاهی در اثر حرکت رحم یا تخمدان‌ها هنگام دخول، درد عمیق لگنی ایجاد می‌کنند. تشخیص این موارد معمولاً نیاز به معاینه تخصصی، سونوگرافی ترانس‌واژینال و در برخی موارد لاپاراسکوپی دارد.
۳. عوامل آناتومیکی
همان‌طور که در بخش قبلی اشاره شد، ساختار آناتومیکی ناحیه تناسلی در برخی زنان می‌تواند منبع اصلی درد هنگام رابطه باشد. یکی از این موارد، بزرگی بیش از حد یا افتادگی لابیا مینور است.
در حالت طبیعی، لابیاها به‌صورت چین‌هایی ظریف و انعطاف‌پذیر اطراف دهانه واژن قرار دارند. اما گاهی اوقات، لابیا مینور به‌طور ژنتیکی یا بر اثر تغییرات هورمونی (مثلاً در دوران بلوغ یا بارداری)، دچار افزایش اندازه یا کشیدگی بیش از حد می‌شود. بزرگ بودن لابیا می‌تواند منجر به موارد زیر شود:
- اصطکاک مداوم لابیا با لباس زیر یا در حین رابطه جنسی که موجب دردناک شدن رابطه می‌شود.
- گیر افتادن بافت در حین دخول، که درد یا پارگی جزئی ایجاد می‌کند.
- احساس خجالت یا بی‌اعتمادی نسبت به بدن خود
اغلب زنانی که لابیای بزرگ یا آویزان دارند، در معاینه معمولی مشکلی ندارند و حتی ممکن است شکایت خود را مطرح نکنند؛ چرا که تصور می‌کنند این موضوع «عادی» است یا قابل حل نیست. درحالی‌که با یک راهکار پزشکی ساده و ایمن، می‌توان به‌طور کامل از این چرخه خارج شد و رابطه جنسی بدون درد را تجربه کرد.
لابیاپلاستی؛ درمانی مؤثر برای دیسپارونیای آناتومیکی
زمانی که علت مقاربت دردناک به‌وضوح به مشکلات ساختاری لابیاها مرتبط باشد، رویکرد درمانی باید متناسب با علت تنظیم شود. در این موارد، یکی از گزینه‌های درمانی مؤثر، جراحی لابیاپلاستی (Labiaplasty) است.
لابیاپلاستی چیست؟
لابیاپلاستی یک عمل جراحی ظریف و کم‌تهاجم است که با هدف اصلاح فرم، اندازه یا تقارن لابیا مینور انجام می‌شود. برخلاف تصور عموم، این عمل صرفاً زیبایی نیست، بلکه در بسیاری از موارد درمانی است؛ یعنی به‌منظور بهبود عملکرد جنسی، رفع ناراحتی‌های فیزیکی و حتی مشکلات بهداشتی انجام می‌شود.
در مواردی که لابیاهای بزرگ یا نامتقارن باعث احساس درد حین دخول، تحریک بیش از حد اعصاب حسی، سایش مداوم با لباس زیر، دشوارتر شدن فعالیت‌های روزمره مانند پیاده‌روی یا دوچرخه سواری، و کاهش رضایت از رابطه جنسی شده باشند، عمل لابیاپلاستی با برداشتن بافت اضافه یا فرم‌دهی مجدد لابیا، این علائم را به‌طور دائمی برطرف می‌کند.
نقش لابیاپلاستی در بهبود دیسپارونیا
زمانی‌که علت دیسپارونیا یا رابطه جنسی دردناک، فشردگی یا کشش بیش از حد لابیاها در حین رابطه باشد، کاهش حجم بافت و تنظیم موقعیت آن، می‌تواند به‌طرز چشم‌گیری درد را کاهش داده یا حتی به‌طور کامل برطرف کند. علاوه بر آن، بسیاری از مراجعه‌کنندگانی که این عمل را انجام داده‌اند، از افزایش اعتماد به نفس جنسی، افزایش میل جنسی و کاهش اضطراب پیش از رابطه گزارش داده‌اند.
آیا این عمل ایمن است؟
در صورت انجام توسط بهترین دکتر لابیاپلاستی در تهران و با رعایت اصول جراحی، لابیاپلاستی یکی از ایمن‌ترین عمل‌های جراحی سرپایی محسوب می‌شود. معمولاً تحت بی‌حسی موضعی یا بیهوشی سبک انجام شده و فرد می‌تواند ظرف چند روز تا یک هفته، به فعالیت‌های روزمره بازگردد.
احساس درد حین رابطه جنسی را جدی بگیرید
دیسپارونیا، اگرچه اغلب پنهان باقی می‌ماند، اما یک نشانه مهم از نیاز بدن یا ذهن به توجه بیشتر است. بسیاری از زنان سال‌ها با این مشکل زندگی می‌کنند بدون آن‌که بدانند منشأ آن چیست، یا حتی آن را «عادی» تلقی می‌کنند.
شناخت دقیق علت، اولین و مهم‌ترین گام در درمان مؤثر است. همان‌طور که گفتیم، دلایل درد هنگام دخول می‌تواند روانی، هورمونی یا آناتومیکی باشد. اگر عامل آناتومیکی مطرح باشد (به‌ویژه بزرگی یا افتادگی لابیاها) درمان، نه با روان‌درمانی یا دارو، بلکه با اصلاح ساختار بافتی ناحیه لابیا انجام می‌شود؛ و لابیاپلاستی در اینجا نقش درمانی مهمی دارد.
اگر شما یا یکی از عزیزانتان با این مشکل روبه‌رو هستید، شاید وقت آن رسیده باشد که با یک پزشک متخصص زنان مشکل خود را در میان بگذارد. امروزه گزینه‌های درمانی علمی، ایمن و مؤثرند و می‌توانند کیفیت زندگی جنسی و روانی فرد را به‌طور چشم‌گیری بهبود دهند.