رویاها داستان‌ها و تصاویر ذهنی هستند که ذهن ما در هنگام خواب می‌سازد. خواب دیدن ممکن است فوایدی داشته باشد، مانند کمک به مغز در پردازش اطلاعاتی که در طول روز جمع‌آوری کرده است.
رویاها ممکن است بازتاب‌دهنده عملکرد شناختی مغز باشند؛ مغزی که در حال پردازش خاطرات، افکار آگاهانه و ناخودآگاه، و تجربه‌های ما در جهان پیرامون است.
اطلاعات کلیدی درباره رویاها
ما ممکن است خواب‌های خود را به خاطر نیاوریم، اما تصور می‌شود که هر فرد بین ۳ تا ۶ بار در هر شب خواب می‌بیند.
هر رویا معمولا بین ۵ تا ۲۰ دقیقه طول می‌کشد.
حدود ۹۵ درصد رویاها تا وقتی که فرد از خواب بیدار می‌شود فراموش می‌شوند.
خواب دیدن می‌تواند به یادگیری و توسعه حافظه بلندمدت کمک کند.
افراد نابینا بیشتر رویاهایی با اجزای حسی غیر از بینایی می‌بینند نسبت به افراد بینا.
علل
دلایل متعددی درباره چرایی خواب دیدن مطرح شده است.
توضیحات احتمالی شامل موارد زیر است:
- بازنمایی خواسته‌ها و آرزوهای ناخودآگاه
- تفسیر سیگنال‌های تصادفی از مغز و بدن در هنگام خواب
- تثبیت و پردازش اطلاعاتی که در طول روز جمع‌آوری شده
- انجام نوعی روان‌درمانی به صورت طبیعی توسط خواب
بر اساس شواهد و روش‌های تحقیق جدید، پژوهشگران حدس زده‌اند که خواب دیدن ممکن است عملکردهای زیر را داشته باشد:
- پردازش آفلاین حافظه، که در آن مغز وظایف یادگیری و حافظه را تثبیت می‌کند و هوشیاری بیداری را پشتیبانی و ثبت می‌کند
- آماده‌سازی برای تهدیدهای احتمالی آینده
- شبیه‌سازی شناختی تجربیات واقعی زندگی، چرا که خواب دیدن زیرسیستم شبکه پیش‌فرض بیداری است، بخشی از ذهن که در هنگام خیال‌پردازی فعال می‌شود
- کمک به توسعه قابلیت‌های شناختی
- بازتاب عملکرد ناخودآگاه ذهن به روش روانکاوی
- یک حالت منحصر به فرد هوشیاری که تجربه حال، پردازش گذشته و آماده‌سازی برای آینده را در بر می‌گیرد
- فضای روانشناختی که در آن مفاهیم پیچیده، متناقض یا شدید از «من خواب‌بین» گرد هم می‌آیند؛ این مفاهیم در بیداری ناراحت‌کننده‌اند و خواب دیدن به برقراری تعادل روانی کمک می‌کند
با وجود این، هنوز چیزهای زیادی درباره رویاها ناشناخته است. مطالعه آنها در آزمایشگاه دشوار است، اما فناوری و تکنیک‌های تحقیق نوین ممکن است به بهبود درک ما کمک کند.
مراحل خواب
یک چرخه خواب پنج مرحله دارد:
- مرحله ۱: خواب سبک با حرکات آهسته چشم و کاهش فعالیت عضلانی. حدود ۵٪ از کل خواب را تشکیل می‌دهد.
- مرحله ۲: توقف حرکت چشم و کاهش سرعت امواج مغزی همراه با انفجارهای کوتاه امواج سریع که به آنها «اسپندل خواب» گفته می‌شود.
- مرحله ۳: ظهور امواج مغزی بسیار کند به نام امواج دلتا همراه با امواج کوچکتر و سریع‌تر.
- مرحله ۴: تولید عمده امواج دلتا که خواب عمیق نامیده می‌شود. در این مرحله، بیدار کردن فرد سخت است و ممکن است فرد پس از بیداری دچار سردرگمی شود. هیچ حرکت چشم یا فعالیت عضلانی دیده نمی‌شود.
- مرحله ۵: مرحله حرکت سریع چشم (REM) که در آن تنفس نامنظم و سریع‌تر، حرکات سریع چشم در جهات مختلف و فلج موقت عضلات اندام‌ها رخ می‌دهد. ضربان قلب و فشار خون افزایش می‌یابد. در این مرحله است که افراد معمولا رویاهای عجیب و غریب و غیرمنطقی را گزارش می‌کنند.
مطالعات علوم اعصاب، مرحله REM را به عنوان اصلی‌ترین مرحله مرتبط با خواب دیدن معرفی کرده‌اند.
رویاها چیستند؟
رویاها تجربه‌ای جهانی و انسانی هستند؛ حالتی از هوشیاری که شامل رخدادهای حسی، شناختی و عاطفی در خواب است.
خواب‌بین کنترل کمتری بر محتوای رویا، تصاویر بصری و فعال شدن حافظه دارد.
هیچ حالت شناختی به اندازه رویا مورد مطالعه قرار نگرفته اما به همان اندازه نیز نادرست فهمیده شده است. رویکردهای علوم اعصاب و روانکاوی تفاوت‌های زیادی در تحلیل رویا دارند:
- علوم اعصاب بر درک ساختارهای مرتبط با تولید، سازماندهی و روایت رویا تمرکز دارند
- روانکاوی روی معنی رویا و جایگاه آن در تاریخچه روابط خواب‌بین تمرکز می‌کند
رویاها اغلب پر از تجربه‌های احساسی و زنده هستند که شامل موضوعات، نگرانی‌ها، شخصیت‌ها و اشیایی می‌شوند که به زندگی بیداری مرتبطند. این عناصر واقعیتی نو ایجاد می‌کنند که در ظاهر از هیچ ساخته شده و تجربه‌ای با چارچوب زمانی و ارتباطات واقعی ارائه می‌دهد.
کابوس‌ها
کابوس‌ها خواب‌هایی آزاردهنده هستند که باعث احساس ترس و اضطراب در خواب‌بین می‌شوند.
کابوس‌ها در بزرگسالان و کودکان اتفاق می‌افتند و علل آنها می‌تواند موارد زیر باشد:
- استرس
- ترس
- تروما
- مشکلات عاطفی
- بیماری
- مصرف برخی داروها یا مواد مخدر
خواب‌های شفاف (لو سید)
خواب شفاف زمانی است که خواب‌بین آگاه است که در حال خواب دیدن است و ممکن است تا حدی بتواند رویا را کنترل کند.
سطح کنترل در خواب‌های شفاف متفاوت است؛ برخی به طور ناگهانی در وسط رویا متوجه می‌شوند که خواب می‌بینند، و برخی دیگر این توانایی را دارند که کنترل روی رویاهایشان را افزایش دهند.
داستان مارگارت درباره رویاها
مارگارت می‌گوید:
«رویاهایم رنگارنگ و پر از زبان و گفتگو هستند. آنها ترکیبی از پردازش اطلاعات روز و احساساتی‌اند که هنوز در حال تجربه‌شدن هستند. از نظر علمی، فکر می‌کنم رویاها به ما کمک می‌کنند تا تجربیات و احساساتمان را پردازش کنیم.
رویاهای تکرارشونده مثل آنهایی که درباره غیبت‌های زیاد در کلاس‌های حقوق می‌بینم و نگرانم که اجازه نداشته باشم در امتحان نهایی شرکت کنم، نشان‌دهنده ترس‌ها یا تروماهایی است که هنوز در بدن ما باقی مانده‌اند.
همچنین معتقدم رویاها راهی هستند برای هدایت ما توسط جهان معنوی. رویاهایی که به خاطر می‌آورم معمولاً آنهایی‌اند که باید درباره‌شان فکر کنم و پیامشان را بفهمم. حتی رویاهایی داشته‌ام که مرا به مغازه‌ای هدایت کردند تا سنگ ماه خاصی بخرم. یکی از دخترانم رویاهای پیشگویانه دارد؛ چیزهایی که قبلاً می‌بیند. به این معنا، رویاها به ما کمک می‌کنند با جهان معنوی ارتباط برقرار کنیم و بالعکس. ارتباطی زنده با شهودمان.»
تفسیرها
آنچه قبل از خواب به ذهنمان می‌رسد ممکن است بر محتوای رویا تأثیر بگذارد.
مثلاً در زمان امتحانات، دانش‌آموزان ممکن است خواب موضوعات درسی ببینند. افراد در روابط عاطفی ممکن است شریک زندگی‌شان را ببینند. برنامه‌نویسان ممکن است کد ببینند.
این مشاهدات نشان می‌دهد که عناصر روزمره در تصاویر رویا به هنگام گذار از بیداری به خواب ظاهر می‌شوند.
خاطرات
مفهوم «سرکوب» به زیگموند فروید، بنیانگذار روانکاوی، برمی‌گردد. او معتقد بود خاطرات ناخوشایند ممکن است در ذهن سرکوب شوند. رویاها به این سرکوب کمک می‌کنند و اجازه می‌دهند مغز این خاطرات را دوباره به یاد آورد.
یک مطالعه ۲۰۲۳ ارتباط قوی بین محتوای رویاها و تثبیت خاطرات تازه تشکیل یافته پیدا کرد. همچنین مطالعه‌ای در ۲۰۲۴ نشان داد که رویاها می‌توانند نقش خواب در به‌روزرسانی تثبیت خاطرات و اطلاعات جدید جمع‌آوری‌شده در طول روز را منعکس کنند.
تأخیر رویا (Dream lag)
تأخیر رویا به ظهور تصاویر، تجربیات یا افراد در رویا گفته می‌شود که با آنچه در زندگی واقعی شناخته شده‌اند، یکسان است.
این فرض وجود دارد که برخی تجربیات چند روز طول می‌کشد تا در حافظه بلندمدت کدگذاری شوند و برخی تصاویر از این روند تثبیت در رویا ظاهر می‌شوند.
تأثیر تأخیر رویا بیشتر در رویاهای مرحله REM دیده می‌شود، اما در مرحله ۲ چنین نیست.
انواع حافظه و رویا
دو نوع حافظه می‌توانند اساس یک رویا باشند:
- خاطرات خودزندگی‌نامه‌ای: خاطرات بلندمدتی که درباره خود فرد است
- خاطرات رویدادی: خاطرات خاص مربوط به رویدادها یا اپیزودهای مشخص
مطالعه‌ای در ۲۰۲۴ که ۲۴۶ نفر را بررسی کرد، نشان داد نحوه یادآوری گذشته توسط افراد به نحوه تجربه رویاهایشان مرتبط است و رویاها تجربه‌ای کاملاً شخصی‌اند.
فروید در ۱۹۰۰ نوعی رویا به نام «رویاهای زندگی‌نامه‌ای» را توصیف کرد؛ این رویاها تجربیات تاریخی دوران کودکی را بازتاب می‌دهند و فاقد عملکرد دفاعی معمول هستند. بسیاری از نویسندگان معتقدند برخی رویاهای تروما نقش بهبود و بازیابی را دارند.
یک مقاله فرض کرده است که جنبه اصلی رویاهای تروما انتقال تجربه‌ای است که خواب‌بین در رویا دارد اما نمی‌فهمد؛ این می‌تواند به فرد کمک کند تا تروماهای گذشته را بازسازی و کنار بیاید.
موضوعات رویا
موضوعات رویا می‌توانند به سرکوب افکار ناخوشایند مربوط باشند؛ به طوری که سرکوب بیشتر، وقوع آن افکار در رویاها را افزایش می‌دهد.
مطالعات ۲۰۲۳ نشان می‌دهد پنج موضوع اصلی در رویاها عبارتند از:
- سقوط
- مدرسه، معلم یا مطالعه
- تعقیب شدن بدون آسیب فیزیکی
- لذت بردن از غذا
- تلاش مکرر برای انجام یک عمل
برخی موضوعات رویا با گذر زمان تغییر می‌کنند. مطالعه‌ای در ۲۰۲۲ نشان داد که همه‌گیری کرونا در سال ۲۰۲۰ باعث افزایش کابوس‌ها و رویاهای ناراحت‌کننده مرتبط با پاندمی شد؛ احتمالاً به دلیل افزایش سطح اضطراب.
معنی موضوعات رویا چیست؟
برخی تئوری‌ها درباره معنای رویاها عبارتند از:
- روابط: گروهی از رویاها مثل بودن در خطر، سقوط یا تعقیب شدن، ممکن است به تعارضات بین فردی مرتبط باشد.
- مفاهیم جنسی: گروهی دیگر که شامل پرواز، تجربیات جنسی، یافتن پول و خوردن غذاهای خوشمزه است، به انگیزه‌های جنسی مرتبط است.
- ترس از شرمندگی: گروهی شامل رویاهای برهنگی، افتادن در امتحان، دیر رسیدن، از دست دادن دندان و لباس نامناسب، به نگرانی‌های اجتماعی و ترس از شرمندگی مربوط است.
فعالیت مغزی و انواع رویا
مطالعات تصویربرداری عصبی در مرحله REM نشان داده‌اند که توزیع فعالیت مغزی ممکن است با ویژگی‌های خاص رویا مرتبط باشد.
ویژگی‌های عجیب برخی رویاهای معمولی شباهت‌هایی با سندرم‌های نوروسایکولوژیکی شناخته شده بعد از آسیب مغزی دارد، مانند اشتباه‌های شناختی در تشخیص چهره‌ها و مکان‌ها.
رویاها و حواس
مطالعه‌ای در ۲۰۲۴ نشان داد بینایی رایج‌ترین حس در رویاها است، پس از آن شنیداری و لامسه در رتبه‌های بعدی قرار دارند. این مطالعه با شرکت ۵۳۳ نفر که روزنامه رویا را پر کردند، ارتباط رویاهای غنی از حواس را با شدت عاطفی بالاتر نشان داد.
نکته جالب اینکه کابوس‌ها بیشتر دارای عناصر شنیداری و لمسی هستند، یعنی صدا و لمس در کابوس‌ها بیشتر از رویاهای معمولی دیده می‌شود.
درد در رویا
اثبات شده که فرد می‌تواند در رویا درد واقعی و موضعی را تجربه کند، یا این درد از طریق ادغام مستقیم یا خاطرات درد ایجاد شود.
در مطالعه‌ای در ۲۰۲۳، بیماران مبتلا به درد مزمن درد را هم در رویاهایشان و هم در زندگی بیداری تجربه کردند.
مرگ در رویا
مطالعه‌ای در ۲۰۲۳ نشان می‌دهد رویاها یا کابوس‌های مربوط به مرگ ممکن است با مشکلات سلامت روان مانند:
- تروما
- اضطراب درباره مرگ
- اختلالات اضطرابی
مرتبط باشند.
اضطراب مرگ معمولاً با شیوع کابوس‌ها ارتباط دارد، یعنی درمان اضطراب مرگ می‌تواند به کاهش کابوس‌ها منجر شود.
پرسش‌های متداول
رویاها چگونه ایجاد می‌شوند؟
نظریه‌های احتمالی عبارتند از:
- نمایانگر خواسته‌های ناخودآگاه
- تفسیر ذهن از سیگنال‌های تصادفی مغز و بدن در خواب
- پردازش و درک اطلاعات روز
رویاها چه معنایی دارند؟
رویاها برای هر فرد می‌توانند معناهای متفاوتی داشته باشند. بسیاری از رویاها ممکن است به خواسته‌ها، آرزوها، ترس‌ها و اضطراب‌های پنهان اشاره کنند.
خلاصه
خواب دیدن ممکن است به مغز کمک کند اطلاعات و تجربیات روزانه را پردازش کند. برخی معتقدند انواع و موضوعات مختلف رویا به خواسته‌ها یا اضطراب‌های درونی اشاره دارند.