بیماری کرون یکی از انواع بیماری‌های التهابی روده (IBD) است که باعث التهاب مزمن در دستگاه گوارش می‌شود و علائمی مانند درد شکم، اسهال، کاهش وزن و مشکلات گوارشی دیگر را به دنبال دارد. این بیماری می‌تواند کیفیت زندگی فرد را تحت‌تأثیر قرار دهد و با دوره‌هایی از تشدید (فِلِیر) و بهبود (رِمیشن) همراه باشد.
علائم بیماری کرون به‌صورت نوسانی بروز می‌کنند و تغذیه نقشی کلیدی در مدیریت این نوسانات دارد، زیرا رژیم غذایی مناسب می‌تواند از بروز کمبودهای تغذیه‌ای مانند سوءتغذیه جلوگیری کند.¹ این موضوع به‌ویژه به این دلیل اهمیت دارد که در بلندمدت، اختلال در جذب مواد مغذی ممکن است بر سلامت عمومی بدن تأثیر منفی بگذارد.
بهترین مواد غذایی برای بیماری کرون
برخی غذاها ممکن است به کاهش التهاب کمک کنند، باعث تعادل در میکروبیوم روده شوند و عملکرد دستگاه گوارش را بهبود بخشند.¹ بنابراین شناخت این مواد غذایی و گنجاندن آن‌ها در رژیم روزانه می‌تواند بخش مهمی از درمان غیر دارویی بیماری باشد.
میوه‌ها و سبزیجات
میوه‌ها و سبزیجات بخش ضروری از رژیم غذایی افراد مبتلا به کرون هستند.² این مواد غذایی نه‌تنها سرشار از ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها هستند، بلکه فیبر محلول موجود در آن‌ها نیز می‌تواند به هضم بهتر و عملکرد سالم روده کمک کند.²
فیبر محلول به‌خوبی توسط روده‌ها تحمل می‌شود و نسبت به فیبر نامحلول کمتر باعث تحریک دیواره روده می‌شود.³ مطالعه‌ای نشان داد افرادی که در دوره بهبودی بیماری کرون بودند و مصرف فیبر بیشتری داشتند، تا ۵۰ درصد کمتر دچار فِلِیر مجدد شدند.²
برای سهولت در هضم، می‌توان میوه‌ها و سبزیجات را پوست گرفت یا آن‌ها را به روش‌هایی مانند بخارپز، جوشاندن یا تفت دادن پخت. این روش‌ها باعث نرم‌تر شدن فیبرها می‌شوند و در عین حال ارزش غذایی آن‌ها حفظ می‌شود.⁴⁵
میوه‌ها و سبزیجات آسان‌هضم عبارت‌اند از:⁴⁶
- هویج پخته
- سیب پوست‌کنده
- سیب‌زمینی پوست‌کنده و آب‌پز
- اسفناج
- گلابی پوست‌کنده
- نخود سبز پخته
غلات
غلات می‌توانند فواید متعددی برای سلامت داشته باشند، اما برخی از آن‌ها برای بیماران کرون مناسب‌تر هستند. برای مثال، مطالعه‌ای نشان داد مصرف روزانه نان سبوس‌دار ممکن است خطر ابتلا به بیماری کرون را کاهش دهد.⁷
نمونه‌هایی از غلات کامل شامل موارد زیر است:⁸
- نان سبوس‌دار
- برنج قهوه‌ای
- غلات کامل صبحانه
- جو دوسر
- پاستا تهیه‌شده از آرد گندم کامل
اگرچه استاندارد مشخصی برای میزان مصرف غلات کامل در بیماران کرون وجود ندارد، برخی افراد ممکن است نسبت به این مواد حساسیت نشان دهند.⁷ در این موارد، استفاده از غلات تصفیه‌شده گزینه‌ای ملایم‌تر است.⁴
غلات تصفیه‌شده شامل موارد زیر هستند:⁴
- پاستای سفید
- برنج سفید
- نان سفید یا نان سیب‌زمینی
پروتئین‌های بدون چربی
تحقیقات نشان می‌دهد که پروتئین نقش مهمی در ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده و کاهش التهاب دارد.⁹ پروتئین‌های کم‌چرب نه‌تنها مواد مغذی ضروری را فراهم می‌کنند، بلکه به‌راحتی از دستگاه گوارش عبور می‌کنند و کمتر باعث تحریک روده می‌شوند.¹⁰
نمونه‌هایی از منابع غنی و مناسب پروتئین عبارت‌اند از:¹¹
- مرغ
- ماهی
- بوقلمون
- توفو
- تخم‌مرغ
چربی‌های سالم
چربی‌ها برای عملکرد طبیعی بدن ضروری‌اند، اما برخی از آن‌ها می‌توانند هضم را دشوار کنند و باعث تشدید علائم بیماری شوند. چربی‌های سالم به‌ویژه آن‌هایی که حاوی اسیدهای چرب امگا-۳ هستند، دارای خاصیت ضد التهابی بوده و ممکن است التهاب روده را کاهش دهند.¹²
تحقیقات نشان داده مصرف این نوع چربی‌ها می‌تواند شدت علائم کرون را کاهش دهد و تعداد دفعات فِلِیرها را کمتر کند.¹³
مواد غذایی سرشار از اسیدهای چرب امگا-۳ عبارت‌اند از:¹³
- ماهی سالمون
- ماهی تن
- دانه کتان
- دانه چیا
- گردو
بدترین مواد غذایی برای بیماری کرون
برخی غذاها می‌توانند باعث تحریک سیستم گوارش شوند و التهاب را افزایش دهند که در نتیجه علائم بیماری را وخیم‌تر می‌کند. شناسایی و پرهیز از این مواد غذایی اهمیت زیادی در مدیریت بیماری دارد.
غذاهای دارای فیبر نامحلول
فیبر نامحلول در برخی افراد مبتلا به کرون باعث نفخ، گاز، و تحریکات گوارشی می‌شود.¹⁴ این نوع فیبر در بافت سخت‌تر برخی غذاها یافت می‌شود و ممکن است هضم آن برای بدن دشوار باشد.¹⁵
غذاهای حاوی فیبر نامحلول شامل موارد زیر هستند:⁶
- بادام هندی
- انبه
- سیب با پوست
- برگ چغندر سوئیسی
- اسفناج
- چغندر
- غلات کامل
غذاهای پرچرب
غذاهایی با چربی اشباع یا ترانس مانند فست‌فودها، غذاهای سرخ‌شده، و گوشت‌های پرچرب ممکن است باعث افزایش التهاب در روده شوند. رژیم غذایی پرچرب هضم غذا را کندتر کرده و گاهی باعث نفخ و درد شکمی می‌شود.¹⁶
موارد زیر نمونه‌هایی از غذاهای پرچرب هستند:¹¹
- هات‌داگ
- بیکن
- سوسیس
- کره
- شیر کامل
- روغن نارگیل
- پنیرهای پرچرب
محصولات لبنی
عدم تحمل لاکتوز یکی از مشکلات رایج در بیماران مبتلا به کرون است. هضم لاکتوز که قند موجود در شیر است، برای برخی دشوار است و می‌تواند باعث نفخ، دل‌درد و اسهال شود.¹⁷
نمونه‌هایی از لبنیات مشکل‌زا شامل موارد زیر هستند:¹⁸
- شیر معمولی
- پنیر
- ماست
- خامه ترش
- بستنی
- کره
جایگزین‌هایی مانند شیر بادام، شیر سویا و محصولات بدون لاکتوز می‌توانند گزینه‌های مناسبی باشند. این محصولات معمولاً با کلسیم و پروتئین تقویت شده‌اند.¹⁸
نوشیدنی‌ها
برخی نوشیدنی‌ها از جمله الکل، نوشیدنی‌های گازدار و نوشیدنی‌های شیرین ممکن است باعث تحریک علائم شوند.⁴ الکل می‌تواند جذب مواد مغذی را مختل کرده و با داروها تداخل ایجاد کند.¹⁹²⁰
نوشابه‌ها و آب‌میوه‌های شیرین معمولاً باعث تشدید نفخ و اسهال می‌شوند.²¹⁴
غذاهای محرک
هر فرد ممکن است نسبت به غذاهای خاصی حساسیت نشان دهد که به آن‌ها «غذاهای محرک» گفته می‌شود. شناسایی و پرهیز از این غذاها نقش حیاتی در کنترل بیماری دارد.²²
نمونه‌هایی از غذاهای رایج محرک عبارت‌اند از:²²
- غذاهای تند
- غذاهای بسیار فرآوری‌شده
- الکل
- غذاهای پرچرب
رژیم غذایی در دوره‌های تشدید (فِلِیر)
در دوره‌های تشدید، حفظ یک رژیم متعادل با تنظیمات جزئی می‌تواند مفید باشد. کاهش مصرف فیبر و چربی ممکن است به کنترل بهتر علائم کمک کند.²³
برای برخی بیماران، غذاهای کم‌فیبر راحت‌تر هضم می‌شوند و باعث کاهش درد شکمی، گرفتگی و اسهال می‌شوند.⁴ در چنین مواقعی، اجتناب از غذاهای محرک و لبنیات نیز می‌تواند علائم را تسکین دهد.²²
رژیم‌های خاص برای بیماری کرون
رژیم‌های غذایی خاصی ممکن است به بیماران در انتخاب بهتر غذا کمک کنند، اما هیچ رژیمی برای همه مناسب نیست. این رژیم‌ها باید زیر نظر متخصص اجرا شوند تا تعادل مواد مغذی حفظ شود.⁴
رژیم‌های مفید شامل موارد زیر هستند:
- رژیم کمFODMAP: این رژیم مصرف قندهای قابل تخمیر را محدود می‌کند و ممکن است به کاهش گاز و نفخ کمک کند.⁴²⁴
- رژیم ضدالتهابی: حاوی مواد غذایی و ادویه‌هایی مانند زردچوبه و روغن زیتون است که به کاهش التهاب کمک می‌کنند.²³
- رژیم کم‌فیبر (کم باقی‌مانده): یک رژیم کوتاه‌مدت با فیبر پایین است که به کاهش حرکات روده در دوره‌های تشدید کمک می‌کند.²⁵
رژیم‌های پرچرب مانند رژیم غذایی غربی معمولاً برای بیماران کرون توصیه نمی‌شوند، زیرا ممکن است علائم را تشدید کنند.²⁶¹⁶
جمع‌بندی
رژیم غذایی مشخصی برای همه بیماران کرون وجود ندارد، اما شواهد علمی نشان می‌دهند که برخی غذاها می‌توانند علائم را بهبود دهند و برخی دیگر آن را بدتر کنند. اجتناب از غذاهای محرک و استفاده از رژیم‌های مناسب می‌تواند به پیشگیری از فِلِیرها کمک کند.
قبل از هرگونه تغییر در رژیم غذایی، مشاوره با پزشک یا متخصص تغذیه توصیه می‌شود تا برنامه‌ای مناسب با نیازهای تغذیه‌ای و علائم فرد طراحی گردد.