رژیم کتوژنیک و بهبود سلامت روان: خلاصه‌ای از یک مطالعه جدید

رژیم کتوژنیک، که با مصرف بالای چربی، پروتئین متوسط و کربوهیدرات پایین شناخته می‌شود، در سال‌های اخیر به دلیل فواید جسمانی مانند کاهش وزن و مدیریت دیابت محبوبیت زیادی پیدا کرده است. اما آیا این رژیم می‌تواند بر سلامت روان نیز تأثیر مثبت بگذارد؟ مطالعه‌ای جدید با عنوان «رژیم کتوژنیک با افزایش سلامت روانی و عاطفی در جمعیت عمومی مرتبط است»، منتشرشده توسط سارا گارنر و همکاران، به بررسی این موضوع پرداخته و نتایج امیدوارکننده‌ای ارائه می‌دهد. این مقاله خلاصه‌ای از اهداف، روش‌ها، یافته‌ها و پیامدهای این مطالعه را برای مخاطبان عمومی و علاقه‌مندان به سلامت روان و تغذیه ارائه می‌کند.

چرا رژیم کتوژنیک و سلامت روان مهم است؟

رژیم کتوژنیک متابولیسم بدن را از استفاده از گلوکز به تولید کتون‌ها تغییر می‌دهد، که به‌عنوان سوخت جایگزین برای مغز عمل می‌کنند. این تغییر متابولیکی بیش از یک قرن است که برای درمان صرع مقاوم به دارو استفاده می‌شود و اخیراً در بیماری‌هایی مانند آلزایمر، افسردگی و اضطراب نیز مورد مطالعه قرار گرفته است. با این حال، بیشتر تحقیقات بر بیماران با شرایط بالینی متمرکز بوده و اثرات این رژیم بر افراد سالم کمتر بررسی شده است.

در عین حال، سلامت روان به یک نگرانی جهانی تبدیل شده است. طبق آمار، حدود 7.2 درصد از جمعیت جهان با علائم اضطراب و افسردگی زندگی می‌کنند، و بسیاری از این افراد به درمان‌های رسمی دسترسی ندارند یا به دنبال راه‌های غیر دارویی برای بهبود حال خود هستند. با توجه به افزایش محبوبیت رژیم کتوژنیک در میان مردم (7 درصد آمریکایی‌ها در سال 2022 این رژیم را دنبال می‌کردند)، درک اثرات آن بر سلامت روان در جمعیت عمومی اهمیت زیادی دارد.

این مطالعه با هدف پر کردن این شکاف پژوهشی، به بررسی ارتباط رژیم کتوژنیک با جنبه‌های مختلف سلامت روان، از جمله خلق‌وخو، استرس، افسردگی، اضطراب و تنهایی در افراد سالم پرداخته است. نتایج این پژوهش می‌تواند به افراد کمک کند تا تصمیمات آگاهانه‌تری درباره رژیم غذایی خود بگیرند و به متخصصان تغذیه و سلامت روان راهنمایی‌های مبتنی بر شواهد ارائه دهد.

اهداف مطالعه

هدف اصلی این مطالعه بررسی این بود که آیا رژیم کتوژنیک می‌تواند بر سلامت روان افراد سالم تأثیر مثبت بگذارد. محققان فرض کردند که افرادی که از این رژیم پیروی می‌کنند، در مقایسه با کسانی که رژیم‌های دیگر دارند، خلق‌وخوی بهتری (مانند آرامش، رضایت و هوشیاری)، استرس کمتر، علائم افسردگی و اضطراب پایین‌تر و احساس تنهایی کمتری خواهند داشت. این فرضیه بر اساس شواهد اولیه از مطالعات بالینی بود که نشان‌دهنده فواید روان‌شناختی رژیم کتوژنیک در بیماران با اختلالات عصبی و روانی بود.

محققان به دنبال پاسخ به این سؤال بودند که آیا این فواید به جمعیت عمومی قابل تعمیم است یا خیر. با توجه به افزایش استفاده از رژیم کتوژنیک برای اهداف غیر بالینی مانند کاهش وزن، این مطالعه به‌دنبال ارائه شواهدی بود که بتواند توصیه‌های تغذیه‌ای را برای بهبود سلامت روان در افراد سالم تقویت کند.

روش‌های مطالعه

این پژوهش یک مطالعه مقطعی بود که از دو گروه مستقل تشکیل شده بود. گروه اول (147 نفر) خلق‌وخو و استرس شناختی را با استفاده از مقیاس‌های آنالوگ بصری باند-لیدر (BL-VAS) و مقیاس استرس ادراکی (PSS-10) ارزیابی کرد. گروه دوم (276 نفر) افسردگی، اضطراب، استرس عاطفی و تنهایی را با استفاده از مقیاس افسردگی، اضطراب و استرس (DASS-21) و مقیاس تنهایی UCLA بررسی کرد. هر دو گروه از طریق رسانه‌های اجتماعی استخدام شدند و معیارهای ورود شامل سن بالای 18 سال و نبود تشخیص بالینی اختلالات روانی یا عصبی بود.

شرکت‌کنندگان رژیم کتوژنیک باید حداقل یک هفته این رژیم را دنبال کرده باشند. عادات غذایی با پرسشنامه فرکانس غذایی کوتاه‌مدت (SFFFQ) ارزیابی شد، که غذاها را به سه دسته دوستدار کتوژنیک، قابل‌قبول برای کتوژنیک و غیر دوستدار کتوژنیک تقسیم کرد. داده‌های دموگرافیک مانند سن، جنسیت، BMI و وضعیت اجتماعی-اقتصادی نیز جمع‌آوری شد تا تفاوت‌های گروهی کنترل شود.

تحلیل داده‌ها شامل آزمون‌های آماری مانند تی استیودنت، مان-ویتنی یو و تحلیل کوواریانس بود. مدل‌های تصحیح‌شده برای کنترل متغیرهای مخدوش‌کننده مانند سن، BMI و وضعیت اجتماعی-اقتصادی استفاده شدند تا تأثیر مستقل رژیم کتوژنیک بر سلامت روان مشخص شود.

یافته‌های کلیدی

بهبود خلق‌وخو

افرادی که رژیم کتوژنیک را دنبال می‌کردند، در مقایسه با گروه کنترل (رژیم‌های دیگر)، خلق‌وخوی بهتری گزارش کردند. آن‌ها به‌طور قابل‌توجهی آرام‌تر (72.42 در مقابل 63.59 در مقیاس BL-VAS)، راضی‌تر (74.94 در مقابل 61.73) و هوشیارتر (73.15 در مقابل 61.22) بودند. این تفاوت‌ها پس از کنترل متغیرهایی مانند سن و BMI همچنان معنی‌دار باقی ماندند، که نشان‌دهنده تأثیر مستقل رژیم کتوژنیک بر خلق‌وخو است.

کاهش استرس

رژیم کتوژنیک با کاهش استرس شناختی و عاطفی مرتبط بود. در گروه اول، امتیاز استرس ادراکی (PSS-10) در افراد رژیم کتوژنیک (11.91) به‌طور قابل‌توجهی پایین‌تر از گروه کنترل (16.20) بود. در گروه دوم، استرس عاطفی (DASS-21) نیز در گروه کتوژنیک (8.44) کمتر از گروه کنترل (11.97) بود. این یافته‌ها نشان می‌دهد که رژیم کتوژنیک می‌تواند به کاهش فشارهای روانی و عاطفی کمک کند.

کاهش افسردگی و اضطراب

افراد رژیم کتوژنیک علائم افسردگی (5.87 در مقابل 10.01) و اضطراب (3.59 در مقابل 7.51) کمتری نسبت به گروه کنترل گزارش کردند. این تفاوت‌ها پس از تعدیل متغیرهای مخدوش‌کننده همچنان معنی‌دار بودند، که نشان‌دهنده پتانسیل رژیم کتوژنیک برای کاهش علائم روانی در افراد سالم است.

کاهش تنهایی

رژیم کتوژنیک با کاهش احساس تنهایی (4.63 در مقابل 5.11 در مقیاس UCLA) مرتبط بود، اما این اثر پس از تعدیل متغیرهای اجتماعی-اقتصادی مانند سن و وضعیت اشتغال معنی‌دار باقی نماند. این نشان می‌دهد که عوامل اجتماعی ممکن است بر احساس تنهایی تأثیر بیشتری داشته باشند تا رژیم غذایی.

تأثیر مدت زمان رژیم

مدت زمان پیروی از رژیم کتوژنیک با بهبود خلق‌وخو و کاهش استرس و اضطراب همبستگی داشت. افرادی که مدت طولانی‌تری این رژیم را دنبال کرده بودند، نتایج بهتری گزارش کردند. با این حال، سطح کتون‌ها (که نشان‌دهنده حالت کتوز است) با متغیرهای سلامت روان همبستگی نداشت، احتمالاً به دلیل عدم اندازه‌گیری کتون‌ها توسط اکثر شرکت‌کنندگان.

مکانیسم‌های احتمالی

چگونه رژیم کتوژنیک می‌تواند سلامت روان را بهبود دهد؟ چند مکانیسم زیستی پیشنهاد شده است:

1. افزایش گابا (GABA): رژیم کتوژنیک ممکن است سطح گابا، یک انتقال‌دهنده عصبی مهاری که تحریک‌پذیری عصبی را کاهش می‌دهد، را افزایش دهد. این می‌تواند به آرامش و کاهش اضطراب کمک کند، مشابه اثرات داروهایی مانند آلپرازولام.
2. کاهش کورتیزول: رژیم کتوژنیک ممکن است فعالیت محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال (HPA) را کاهش دهد، که منجر به کاهش سطح کورتیزول (هورمون استرس) و بهبود ثبات عاطفی می‌شود.
3. تأمین سوخت پایدار برای مغز: کتون‌ها منبع انرژی پایداری برای مغز فراهم می‌کنند، که می‌تواند نوسانات خلقی ناشی از تغییرات قند خون را کاهش دهد و به هوشیاری و رضایت کمک کند.
4. افزایش دوپامین و سروتونین: رژیم کتوژنیک ممکن است سطح این انتقال‌دهنده‌های عصبی را افزایش دهد، که با رفتارهای اجتماعی مثبت و کاهش احساس تنهایی مرتبط هستند.

این مکانیسم‌ها هنوز به‌طور کامل تأیید نشده‌اند و نیاز به تحقیقات بیشتری دارند، اما شواهد اولیه نشان‌دهنده تأثیر مثبت رژیم کتوژنیک بر مغز و سیستم عصبی است.

پیامدها و کاربردها

یافته‌های این مطالعه پیامدهای مهمی برای افراد، متخصصان سلامت و سیاست‌گذاران دارد:

• برای افراد: رژیم کتوژنیک می‌تواند به‌عنوان یک استراتژی غیر دارویی برای بهبود خلق‌وخو، کاهش استرس و مدیریت علائم خفیف افسردگی و اضطراب در نظر گرفته شود. افرادی که به دنبال بهبود سلامت روان خود هستند، ممکن است از این رژیم بهره ببرند، به‌ویژه اگر با نظارت متخصص تغذیه دنبال شود.
• برای متخصصان سلامت: متخصصان تغذیه و روان‌شناسان می‌توانند رژیم کتوژنیک را به‌عنوان یک مداخله مکمل برای افرادی که علائم روانی تحت‌بالینی دارند توصیه کنند. این رژیم می‌تواند به‌ویژه برای کسانی که به درمان‌های سنتی دسترسی ندارند یا ترجیح می‌دهند از داروها اجتناب کنند مفید باشد.
• برای سیاست‌گذاران: با توجه به بار جهانی اختلالات سلامت روان، سرمایه‌گذاری در تحقیقات بیشتر درباره رژیم‌های غذایی مانند کتوژنیک می‌تواند به توسعه مداخلات پیشگیرانه و مقرون‌به‌صرفه کمک کند.

محدودیت‌ها و جهت‌گیری‌های آینده

این مطالعه محدودیت‌هایی دارد که باید در نظر گرفته شوند:

1. طبیعت مقطعی: این مطالعه نمی‌تواند رابطه علّی بین رژیم کتوژنیک و سلامت روان را ثابت کند. مطالعات طولی و کارآزمایی‌های تصادفی کنترل‌شده برای تأیید این یافته‌ها مورد نیاز است.
2. خودگزارشی: داده‌ها از پرسشنامه‌های خودگزارشی جمع‌آوری شدند، که ممکن است تحت تأثیر سوگیری‌های پاسخ‌دهی باشد.
3. عدم اندازه‌گیری کتون‌ها: اکثر شرکت‌کنندگان سطح کتون‌های خود را اندازه‌گیری نکردند، که تأیید حالت کتوز را دشوار می‌کند.
4. تفاوت‌های دموگرافیک: گروه رژیم کتوژنیک مسن‌تر و با BMI بالاتر بود، که ممکن است بر نتایج تأثیر گذاشته باشد، اگرچه این متغیرها در تحلیل‌ها کنترل شدند.

تحقیقات آینده باید بر مکانیسم‌های زیستی زیربنایی، مانند تغییرات در گابا و کورتیزول، و اثرات بلندمدت رژیم کتوژنیک تمرکز کند. همچنین، بررسی تأثیر این رژیم در گروه‌های سنی و فرهنگی مختلف می‌تواند به تعمیم‌پذیری یافته‌ها کمک کند.

نتیجه‌گیری

مطالعه گارنر و همکاران شواهد اولیه‌ای ارائه می‌دهد که رژیم کتوژنیک می‌تواند سلامت روان را در جمعیت عمومی بهبود دهد. این رژیم با خلق‌وخوی بهتر، کاهش استرس، افسردگی و اضطراب، و تا حدی کاهش تنهایی مرتبط است. این یافته‌ها نشان می‌دهند که رژیم کتوژنیک نه‌تنها برای سلامت جسمانی، بلکه برای بهزیستی روانی نیز فوایدی دارد.

با این حال، این رژیم برای همه مناسب نیست و باید با مشورت متخصصان دنبال شود، به‌ویژه برای افرادی با شرایط پزشکی خاص. تحقیقات بیشتر برای تأیید این فواید و درک مکانیسم‌های آن ضروری است، اما این مطالعه گامی مهم در جهت شناخت نقش تغذیه در سلامت روان است. برای افرادی که به دنبال راه‌های طبیعی برای تقویت خلق‌وخو و کاهش استرس هستند، رژیم کتوژنیک ممکن است گزینه‌ای ارزشمند باشد.

کلیدواژه‌ها: رژیم کتوژنیک، سلامت روان، خلق‌وخو، استرس، افسردگی، اضطراب، تنهایی

منبع: Garner, S., Davies, E., Barkus, E., & Kraeuter, A.-K. (2025). The Ketogenic Diet is Associated with Positively Heightened Mental and Emotional Well-being in the General Population.