آنژیوگرافی با توموگرافی کامپیوتری (CT Angiogram)
آنژیوگرافی با توموگرافی کامپیوتری یا سی‌تی آنژیوگرام، یک روش تصویربرداری پزشکی پیشرفته است که برای بررسی انسدادها و مشکلات دیگر در شریان‌های بدن به کار می‌رود. در این روش، از فناوری سی‌تی اسکن همراه با تزریق ماده حاجب (کنتراست) استفاده می‌شود تا جریان خون و ساختار رگ‌ها با وضوح بالایی نمایش داده شوند. برای این منظور، یک ارائه‌دهنده خدمات سلامت، ماده حاجب را از طریق وریدی در بازوی بیمار تزریق می‌کند. این ماده در سیستم گردش خون بیمار جریان پیدا می‌کند و موجب روشن‌تر دیده شدن رگ‌ها در تصاویر سی‌تی اسکن می‌شود، که به تشخیص دقیق‌تر مشکلات کمک می‌کند.
سی‌تی آنژیوگرام چیست؟
سی‌تی آنژیوگرام یا آنژیوگرافی با توموگرافی کامپیوتری، آزمونی است که تصاویر بسیار دقیقی از رگ‌های خونی و بافت‌های اطراف آن‌ها ایجاد می‌کند. شایع‌ترین دلیل انجام این آزمایش، بررسی انسداد یا تنگی شریان‌های کرونری (رگ‌هایی که خون را به عضله قلب می‌رسانند) است که به آن بیماری شریان کرونری (CAD) گفته می‌شود. وقتی سی‌تی آنژیوگرام به منظور بررسی شریان‌های قلب انجام می‌شود، گاهی از آن با عنوان “سی‌تی آنژیوگرام کرونری” یا “CCTA” یاد می‌شود.
با این حال، سی‌تی آنژیوگرام کاربردهای گسترده‌تری نیز دارد و در تشخیص طیف وسیعی از بیماری‌های عروقی به کار می‌رود، از جمله:
- آنوریسم: به معنای گشاد شدن یا ایجاد برآمدگی غیرطبیعی در دیواره رگ‌هاست، مانند آئورت یا رگ‌های مغزی. این وضعیت می‌تواند باعث پارگی رگ و خونریزی خطرناک شود.
- دیسسکشن آئورت: پارگی یا جدایش لایه داخلی دیواره آئورت که می‌تواند منجر به نشت خون بین لایه‌های دیواره رگ شده و وضعیت تهدیدکننده‌ای ایجاد کند.
- ناهنجاری‌های شریانی-وریدی (AVM): حالتی که در آن شریان‌ها و وریدها در یک ناحیه خاص مانند مغز به طور غیرعادی در هم تنیده‌اند و می‌توانند باعث خونریزی یا تشنج شوند.
- بیماری شریان کاروتید: رسوب پلاک‌های چربی در شریان‌هایی که خون را به مغز می‌رسانند، که ممکن است خطر سکته مغزی را افزایش دهد.
- بیماری شریان محیطی: تنگی یا انسداد در شریان‌های پا یا بازو که باعث درد، کرختی یا ضعف در اندام‌ها می‌شود.
- آمبولی ریه: وجود لخته خون در شریان‌های ریوی که می‌تواند مانع گردش خون در ریه‌ها شود و نیازمند درمان فوری است.
- پارگی خودبخودی شریان کرونری (SCAD): حالتی که در آن دیواره شریان کرونری به‌طور خودبخود پاره می‌شود و می‌تواند باعث سکته قلبی شود.
- آسیب‌های تروماتیک: در صورت وجود آسیب‌های شدید ناشی از ضربه یا جراحت به سر، گردن یا قفسه سینه، سی‌تی آنژیوگرام می‌تواند آسیب به رگ‌ها را تشخیص دهد.
علاوه بر تشخیص، از این روش برای برنامه‌ریزی درمان‌های آینده نیز استفاده می‌شود، مثلاً قبل از انجام جراحی تعویض دریچه قلب، جراحی بای‌پس (bypass) یا گذاشتن استنت.
از نظر فنی، “سی‌تی آنژیوگرام” به تصویر نهایی به‌دست‌آمده از این آزمایش اطلاق می‌شود، در حالی که “سی‌تی آنژیوگرافی” نام فرآیند تصویربرداری است. هر دو اصطلاح معمولاً به یک منظور به کار می‌روند. گاهی اوقات از اختصار CTA نیز استفاده می‌شود.
نحوه عملکرد سی‌تی آنژیوگرافی
تمام سی‌تی‌اسکن‌ها توانایی ایجاد تصاویر سه‌بعدی دقیق از داخل بدن را دارند. این تصاویر به‌وسیله گرفتن صدها عکس دوبعدی (تخت) و ترکیب آن‌ها با استفاده از رایانه ساخته می‌شوند. آنچه سی‌تی آنژیوگرافی را از یک سی‌تی‌اسکن معمولی متمایز می‌کند، استفاده از ماده حاجب است.
ترکیب فناوری سی‌تی‌اسکن با ماده حاجب باعث می‌شود که رگ‌های خونی در تصاویر مانند خطوط روشن و برجسته دیده شوند. این ویژگی به پزشک اجازه می‌دهد که تصویر سه‌بعدی رگ‌ها را از زوایای مختلف بچرخاند و مانند یک مدل واقعی بررسی کند. این کار دیدی دقیق و همه‌جانبه از رگ‌ها ایجاد کرده و کمک می‌کند که هرگونه انسداد، تنگی یا آسیب با جزئیات بررسی شود و درمان بهینه برنامه‌ریزی شود.
در مقایسه با آنژیوگرافی سنتی، سی‌تی آنژیوگرافی کمتر تهاجمی است و خطرات کمتری دارد. در آنژیوگرافی سنتی، یک کاتتر (لوله باریک) از طریق رگ وارد بدن می‌شود و به محل مورد نظر هدایت می‌شود، در حالی که در سی‌تی آنژیوگرام نیازی به ورود کاتتر به عمق بدن نیست. با این حال، در برخی بیماران با شرایط خاص یا سن بالا، ممکن است آنژیوگرافی سنتی همچنان انتخاب مناسب‌تری باشد.
آمادگی برای سی‌تی آنژیوگرام
پزشکی که درخواست سی‌تی آنژیوگرام را داده است، دستورالعمل‌های لازم برای آماده‌سازی را در اختیار بیمار قرار می‌دهد. در حالت کلی، موارد زیر باید به اطلاع پزشک برسد:
- همه داروهایی که در حال حاضر مصرف می‌کنید
- سوابق پزشکی کامل شما، شامل بیماری‌های قلبی، مشکلات کلیوی و حساسیت‌ها
- اگر تاکنون به ماده حاجب مورد استفاده در آزمایش‌های تصویربرداری حساسیت نشان داده‌اید
- اگر باردار هستید یا به نوزاد شیر می‌دهید
پزشک دستورالعمل مشخصی درباره موارد زیر ارائه می‌دهد:
- چند ساعت قبل از آزمایش نباید چیزی بخورید (ناشتا بودن)
- آیا باید مصرف برخی داروهای خاص را قبل از آزمایش متوقف کنید یا نه
هنگام مراجعه به مرکز تصویربرداری، باید لباس بیمارستان بپوشید و تمام وسایل فلزی از جمله زیورآلات را از بدن خود خارج کنید، چراکه این وسایل ممکن است در کیفیت تصاویر اختلال ایجاد کنند.
روند انجام سی‌تی آنژیوگرام
انجام این آزمایش معمولاً سریع و بدون درد است، ولی نیاز به نصب یک کاتتر وریدی (IV) در بازو دارد. بیمار در طول آزمایش بیدار است و نیازی به بیهوشی ندارد. روی تخت مخصوصی دراز می‌کشید که از درون حلقه‌ای بزرگ شبیه به دونات عبور می‌کند. برخلاف MRI، احساس تنگی یا فضای بسته کمتری خواهید داشت.
در طول آزمایش باید کاملاً بی‌حرکت بمانید تا تصاویر واضح‌تری به‌دست آید. یک تکنولوژیست رادیولوژی، که برای انجام این نوع تصویربرداری آموزش دیده است، آزمایش را انجام می‌دهد. او تمام مراحل را برای شما توضیح می‌دهد و به شما می‌گوید چه زمانی باید نفس خود را نگه دارید یا بدون حرکت بمانید.
مراحل کلی به این صورت است:
- روی تخت تصویربرداری دراز می‌کشید.
- تکنسین شما را در موقعیتی راحت قرار می‌دهد و ممکن است از بالش یا بند برای ثابت نگه‌داشتن بدن استفاده کند.
- یک IV در ورید دست یا بازو وارد می‌شود تا ماده حاجب تزریق شود. این IV تا پایان تصویربرداری در جای خود باقی می‌ماند. هنگام ورود ماده ممکن است احساس گرمایی کوتاه‌مدت داشته باشید، که طبیعی و بی‌ضرر است.
- اگر هدف بررسی رگ‌های قلبی باشد، چند چسب الکترودی (الکترود نوار قلب یا EKG) روی قفسه سینه شما قرار داده می‌شود تا ثبت همزمان تصاویر با ضربان قلب امکان‌پذیر شود.
- پس از آماده‌سازی، تکنسین به اتاق مجاور می‌رود اما از طریق سیستم صوتی با شما در ارتباط خواهد بود.
- تخت به آرامی وارد اسکنر می‌شود و دستگاه شروع به گرفتن صدها تصویر می‌کند. ممکن است صداهای وزوز یا کلیک بشنوید.
- در برخی لحظات باید نفس خود را نگه دارید یا کاملاً بی‌حرکت بمانید، چراکه حرکت‌های جزئی می‌توانند کیفیت تصاویر را کاهش دهند.
- پس از پایان تصویربرداری، IV خارج می‌شود و یک باند روی محل آن قرار می‌گیرد. سپس می‌توانید از تخت پایین بیایید. در این لحظه، آزمایش پایان یافته است.
زمان حضور شما در اتاق تصویربرداری معمولاً بین ۲۰ تا ۶۰ دقیقه است که شامل زمان آماده‌سازی نیز می‌شود. خود تصویربرداری معمولاً فقط ۱ تا ۲ دقیقه طول می‌کشد، ولی ممکن است لازم باشد چند بار وارد اسکنر شوید تا تصاویر کامل‌تری به‌دست آید.
محدودیت‌ها و معایب سی‌تی آنژیوگرام
اگرچه این روش مزایای زیادی دارد، اما ممکن است در برخی شرایط معایبی نیز داشته باشد، از جمله:
- استفاده از ماده حاجب: بیشتر افراد مشکلی با آن ندارند، اما در موارد نادر ممکن است واکنش آلرژیک رخ دهد. اگر قبلاً چنین واکنشی داشته‌اید، پزشک ممکن است داروهایی برای پیشگیری تجویز کند یا روش تصویربرداری دیگری پیشنهاد دهد.
- تابش اشعه کم‌دوز: دوز اشعه‌ای که در یک سی‌تی آنژیوگرام دریافت می‌کنید، بسیار کم است. با این حال، تجمع این تابش‌ها در طول زندگی ممکن است به‌طور جزئی خطر سرطان را افزایش دهد. پزشک شما با در نظر گرفتن مزایا و معایب، تصمیم‌گیری می‌کند. در اغلب موارد، مزایای تشخیص و درمان دقیق، بیشتر از این خطرات جزئی است.
پس از انجام سی‌تی آنژیوگرام
پس از پایان آزمایش می‌توانید به روال عادی زندگی خود بازگردید. توصیه می‌شود مقدار زیادی آب و مایعات بنوشید تا ماده حاجب سریع‌تر از بدن شما دفع شود.
چه نتایجی از این آزمایش به‌دست می‌آید؟
سی‌تی آنژیوگرافی تصاویر دقیقی از رگ‌های خونی و بافت‌های اطراف (از جمله بسترهای مویرگی) ارائه می‌دهد. این تصاویر می‌توانند طیف وسیعی از مشکلات مانند تجمع پلاک، آنوریسم و سایر ناهنجاری‌ها را نشان دهند. یک رادیولوژیست تصاویر را تفسیر کرده و نتیجه را برای پزشک درخواست‌کننده ارسال می‌کند. پزشک با شما تماس می‌گیرد تا نتایج را بررسی کرده و در صورت نیاز، برنامه درمانی را ارائه دهد.
ممکن است نیاز به مراجعات بعدی یا انجام آزمایش‌های تکمیلی باشد. پزشک شما در مورد مراحل بعدی توضیح خواهد داد. اگر سوالی در مورد نتایج یا تأثیر آن‌ها بر سلامتی خود دارید، حتماً از پزشک خود بپرسید.
چه زمانی باید با پزشک تماس بگیرید؟
در شرایط زیر بهتر است با پزشک خود تماس بگیرید:
- اگر در مراحل آماده‌سازی برای آزمایش سوالی دارید
- اگر درباره نتایج آزمایش ابهامی دارید
- اگر مایل هستید درباره تشخیص یا گزینه‌های درمانی بیشتر بدانید
یادداشت
حتی اگر بارها به شما بگویند که یک آزمایش سریع و بدون درد است، باز هم ممکن است احساس نگرانی یا اضطراب داشته باشید. این کاملاً طبیعی است. اما به خود یادآوری کنید که هدف این آزمایش، کمک به شماست. سی‌تی آنژیوگرام به پزشک شما این امکان را می‌دهد که داخل رگ‌های شما را با دقت بررسی کند. نتایج آن به شما و تیم درمانی کمک می‌کند تا بهترین تصمیم را برای حفظ سلامت و کیفیت زندگی شما بگیرند.