عدم تحمل استاتین ممکن است نه‌تنها روند درمان شما را با چالش مواجه کند، بلکه با محدود کردن گزینه‌های دارویی و فعال‌سازی پدیده‌ای به نام «بازگشت استاتین» (Statin Rebound)، به افزایش سطح کلسترول خون نیز منجر شود.
استاتین‌ها داروهایی هستند که به‌صورت گسترده برای کنترل کلسترول بالا تجویز می‌شوند. با این حال، این داروها برای همه مناسب نیستند. برخی افراد به دلیل بروز عوارض جانبی ناخوشایند مانند دردهای عضلانی، ضعف یا خستگی، ناچار به کاهش دوز یا قطع کامل دارو می‌شوند. این وضعیت که با عنوان «عدم تحمل استاتین» شناخته می‌شود، می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر سلامت قلب و عروق داشته باشد.
طبق تعریف به‌روز‌شده “انجمن ملی لیپید” (National Lipid Association – NLA)، عدم تحمل استاتین یک طیف بالینی دارد که در شدیدترین حالت، فرد قادر به تحمل هیچ دوزی از این داروها نیست، حتی در دوزهای پایین‌تر که به طور معمول عوارض کمتری دارند.
در ادامه، به بررسی کامل‌تری از عملکرد استاتین‌ها، مفهوم عدم تحمل آن‌ها و پیامدهای فیزیولوژیکی و درمانی این مسئله می‌پردازیم.
نقش استاتین‌ها چیست؟
استاتین‌ها (Statins) گروهی از داروهای کاهش‌دهنده چربی خون هستند که عمدتاً برای درمان هایپرکلسترولمی یا افزایش سطح کلسترول LDL (کلسترول بد) استفاده می‌شوند. عملکرد اصلی استاتین‌ها مهار آنزیمی در کبد به نام HMG-CoA ردوکتاز است. این آنزیم در ساخت کلسترول دخالت دارد، و مهار آن باعث کاهش تولید کلسترول در بدن می‌شود.
با کاهش سنتز کلسترول، کبد برای جبران، گیرنده‌های بیشتری برای LDL تولید می‌کند که باعث افزایش برداشت کلسترول از خون می‌شود. در نتیجه، سطح کلسترول LDL در جریان خون کاهش یافته و خطر رسوب پلاک‌های آترواسکلروتیک در دیواره رگ‌ها کاهش می‌یابد.
استاتین‌ها علاوه بر کاهش LDL، در برخی موارد باعث کاهش سطح تری‌گلیسیرید نیز می‌شوند و تا حدودی سطح HDL (کلسترول خوب) را افزایش می‌دهند. مطالعات نشان داده‌اند که استاتین‌ها دارای اثرات ضد التهابی، آنتی‌اکسیدانی و تثبیت‌کننده پلاک نیز هستند که در مجموع می‌توانند از بروز حوادث قلبی‌عروقی مانند سکته قلبی و مغزی پیشگیری کنند.
عدم تحمل استاتین چیست؟
عدم تحمل استاتین زمانی اتفاق می‌افتد که فرد پس از مصرف استاتین‌ها دچار عوارضی می‌شود که منجر به قطع دارو یا کاهش دوز آن می‌گردد. طبق تعریف انجمن ملی لیپید، فردی به عنوان دارای عدم تحمل استاتین در نظر گرفته می‌شود که:
- حداقل به دو استاتین مختلف واکنش نشان داده باشد، و
- یکی از این موارد در پایین‌ترین دوز توصیه‌شده شروع شده باشد.
از ویژگی‌های کلیدی این وضعیت، این است که علائم پس از کاهش دوز یا قطع دارو کاهش یافته یا به‌طور کامل برطرف می‌شوند. این به وضوح نشان‌دهنده رابطه میان مصرف استاتین و بروز عوارض است.
شایع‌ترین علائم عدم تحمل استاتین‌ها مربوط به سیستم عضلانی است و می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- ضعف عضلانی
- درد و حساسیت عضلات
- گرفتگی‌های مکرر
- احساس خستگی غیرمعمول
در موارد جدی‌تر، ممکن است میوپاتی (اختلال عضلانی با افزایش سطح آنزیم کراتین کیناز در خون) یا در موارد نادرتر، رابدومیولیز (تخریب شدید بافت عضلانی) ایجاد شود. رابدومیولیز می‌تواند به آزادسازی مقادیر زیاد میوگلوبین در خون منجر شده و کلیه‌ها را با خطر آسیب مواجه کند.
جالب است بدانید که برخی مطالعات تصادفی‌شده و کنترل‌شده نشان داده‌اند که بروز عوارض در گروه مصرف‌کننده استاتین تفاوت معناداری با گروه دارونما نداشته است. این موضوع به پدیده‌ای به نام “اثر نواسیبو” (nocebo effect) اشاره دارد، جایی که انتظار فرد از عوارض جانبی، خود موجب بروز آن علائم می‌شود.
عدم تحمل استاتین و خطر کلسترول بالا
زمانی که بدن شما نسبت به استاتین‌ها واکنش منفی نشان می‌دهد و مجبور به قطع یا کاهش دوز می‌شوید، خطر افزایش کلسترول بالا از دو جهت افزایش می‌یابد:
کاهش گزینه‌های درمانی
استاتین‌ها جزو اولین و مؤثرترین داروهای کاهنده چربی خون هستند. در صورت عدم تحمل، امکان استفاده از این داروها از بین می‌رود یا محدود می‌شود. این موضوع در افراد با خطر بالا مانند بیماران قلبی، دیابتی‌ها یا کسانی که سابقه خانوادگی مشکلات قلبی دارند، می‌تواند بسیار نگران‌کننده باشد.
قطع مصرف یا مصرف ناکافی استاتین‌ها ممکن است باعث برگشت سطح کلسترول به مقادیر قبل از درمان شود یا حتی از آن فراتر رود. این مسئله به‌خصوص در بیمارانی که تحت درمان بلندمدت بوده‌اند، اهمیت دارد.
با این حال، خوشبختانه امروزه داروهای جایگزین متنوع‌تری نسبت به گذشته وجود دارد که می‌توانند به‌طور مؤثری چربی خون را کاهش دهند. برخی از این داروها ممکن است هزینه‌بر باشند، اما معمولاً توسط بیمه‌ها پوشش داده می‌شوند، به‌ویژه اگر بیمار به استاتین‌ها حساسیت داشته باشد.
بازگشت استاتین و علائم ترک
قطع ناگهانی استاتین‌ها ممکن است منجر به حالتی به نام «سندرم ترک استاتین» شود. این وضعیت شامل افزایش ناگهانی کلسترول LDL و تری‌گلیسیرید، افزایش التهاب، استرس اکسیداتیو، و اختلال عملکرد اندوتلیوم (لایه درونی رگ‌ها) است.
بازگشت استاتین به‌طور خاص به معنای افزایش تولید مجدد کلسترول توسط بدن پس از قطع دارو است. این حالت نه‌تنها کلسترول را بالا می‌برد بلکه می‌تواند خطر وقوع حوادث قلبی را در کوتاه‌مدت افزایش دهد، به‌ویژه در افرادی که قبلاً سکته قلبی یا آنژین داشته‌اند.
مطالعات متعددی نیز ارتباط قطع استاتین با افزایش بروز رویدادهای قلبی‌عروقی از جمله انفارکتوس میوکارد و سکته مغزی را تأیید کرده‌اند.
صحبت با پزشک در مورد جایگزین‌ها
اگر شما جزو افرادی هستید که به دلیل عوارض جانبی قادر به ادامه مصرف استاتین نیستید، نگران نباشید. گزینه‌های درمانی دیگری وجود دارند که پزشک شما می‌تواند برایتان تجویز کند. برخی از داروهای جایگزین عبارتند از:
- مهارکننده‌های ATP-سیترات لیاز (ACL): مانند بپدوئیک اسید که با مهار سنتز کلسترول در مسیر متفاوتی نسبت به استاتین‌ها عمل می‌کند.
- رزین‌های اسید صفراوی: مانند کلستیپول و کولستیرامین که با مهار بازجذب اسیدهای صفراوی در روده باعث کاهش کلسترول می‌شوند.
- ازتیمایب: دارویی که جذب کلسترول را در روده کاهش می‌دهد و می‌تواند به‌صورت تکی یا همراه استاتین مصرف شود.
- فیبرات‌ها: برای کاهش تری‌گلیسیرید و افزایش HDL کاربرد دارند.
- اسید نیکوتینیک (نیاسین): با کاهش تولید VLDL و LDL و افزایش HDL.
- اسیدهای چرب امگا-۳: به‌ویژه برای کاهش تری‌گلیسیرید.
- مهارکننده‌های PCSK9: داروهای تزریقی جدیدی که در افراد با کلسترول بسیار بالا یا عدم تحمل استاتین بسیار مؤثر هستند.
نقش سبک زندگی در کنترل کلسترول
دارو تنها بخشی از مسیر درمان است. تغییر سبک زندگی نقش اساسی در کنترل و کاهش کلسترول ایفا می‌کند. پزشک یا متخصص تغذیه ممکن است به شما توصیه‌هایی در زمینه‌های زیر داشته باشد:
- پیروی از رژیم غذایی مدیترانه‌ای یا DASH با تأکید بر مصرف میوه، سبزی، غلات کامل، ماهی، مرغ بدون پوست، آجیل و روغن‌های سالم (مانند روغن زیتون).
- پرهیز از چربی‌های اشباع و ترانس که عمدتاً در فست‌فودها، کره گیاهی و شیرینی‌های صنعتی یافت می‌شوند.
- انجام حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت بدنی هوازی با شدت متوسط مانند پیاده‌روی سریع یا دوچرخه‌سواری در هفته.
- پرهیز یا کاهش مصرف الکل.
- ترک کامل سیگار، که هم بر چربی خون و هم بر سلامت عروق تأثیر منفی دارد.
- کاهش وزن در صورت وجود اضافه وزن یا چاقی.
- کنترل سایر عوامل خطر مانند دیابت و فشار خون بالا.
خلاصه
اگر به دلیل عوارض جانبی، مصرف استاتین برای شما غیرممکن شده است، به احتمال زیاد دچار «عدم تحمل استاتین» هستید. این وضعیت می‌تواند کنترل کلسترول شما را دشوارتر کند، زیرا هم گزینه‌های درمانی را کاهش می‌دهد و هم ممکن است موجب بازگشت سریع سطح کلسترول به حالت قبلی شود. به همین دلیل، مشورت با پزشک برای یافتن داروی جایگزین و ایجاد تغییرات مؤثر در سبک زندگی، برای حفظ سلامت قلب و عروق حیاتی است.
https://www.healthline.com/health/high-cholestrol/statin-intolerance-raise-cholesterol