عفونت ادراری در کودکان چیست؟
عفونت ادراری (UTI) در کودکان زمانی رخ می‌دهد که باکتری‌ها یا سایر میکروارگانیسم‌ها وارد دستگاه ادراری کودک شوند و موجب التهاب و عفونت شوند. دستگاه ادراری شامل مثانه، کلیه‌ها، حالب‌ها (لوله‌هایی که کلیه‌ها را به مثانه متصل می‌کنند) و پیشاب‌راه (مجرایی که ادرار را از مثانه به بیرون بدن منتقل می‌کند) است.
اگر عفونت در مثانه باشد، به آن عفونت ادراری تحتانی یا “سیستیت” گفته می‌شود و اگر به کلیه‌ها برسد، عفونت ادراری فوقانی یا “پیلونفریت” نام دارد. عفونت‌های فوقانی معمولاً جدی‌تر هستند و نیاز به مراقبت فوری دارند.
علائم و دلایل
علائم عفونت ادراری در کودکان
علائم عفونت ادراری در نوزادان، شیرخواران و کودکان نوپا ممکن است مبهم و متفاوت از کودکان بزرگ‌تر باشد. توجه به تغییرات ظاهری یا رفتاری کودک می‌تواند در تشخیص به‌موقع مؤثر باشد.
- تب
- درد یا احساس پر بودن شکم
- ادرار با بوی تند و نامطبوع
- کاهش وزن
- تحریک‌پذیری
- استفراغ
- تغذیه ضعیف
- خستگی
- زردی پوست یا چشم‌ها
- اسهال
در کودکان بزرگ‌تر که توانایی بیان دارند، علائم می‌توانند مستقیم‌تر و اختصاصی‌تر باشند، و والدین باید به نشانه‌های زیر توجه ویژه داشته باشند.
- نیاز مکرر و فوری به دفع ادرار با حجم کم
- بی‌اختیاری ادرار در روز یا شب‌ادراری پس از آموزش توالت
- ادرار دردناک یا دشوار
- درد در پایین شکم، کمر یا پهلو
- ادراری با بوی نامطبوع، رنگ کدر یا حاوی خون
- تهوع یا استفراغ
- تب و لرز
- خستگی عمومی
علل عفونت ادراری در کودکان
شایع‌ترین عامل عفونت ادراری در کودکان، باکتری ای.کولای (E. coli) است که به‌طور طبیعی در دستگاه گوارش وجود دارد. این باکتری از طریق ناحیه مقعد می‌تواند وارد پیشاب‌راه شود و عفونت ایجاد کند.
اگر کودکی پس از اجابت مزاج از جلو به عقب خود را پاک نکند یا در وضعیت بهداشتی نامناسب باشد، خطر انتقال باکتری‌ها افزایش می‌یابد. در موارد کمتری نیز عفونت ممکن است توسط قارچ‌ها ایجاد شود.
عوامل خطر
برخی کودکان به دلایل فیزیولوژیکی یا رفتاری بیشتر در معرض ابتلا به UTI قرار دارند. شناسایی این عوامل خطر برای پیشگیری اهمیت بالایی دارد.
- ریفلاکس وزیکواورترال (بازگشت ادرار از مثانه به کلیه‌ها)
- یبوست مزمن که مانع جریان طبیعی ادرار می‌شود
- نقایص ساختاری در دستگاه ادراری مانند دریچه خلفی پیشاب‌راه
- نگه‌داشتن ادرار به‌مدت طولانی و بی‌توجهی به نیاز به تخلیه
دختران بیشتر از پسران در معرض UTI هستند، زیرا پیشاب‌راه آن‌ها کوتاه‌تر و نزدیک‌تر به مقعد است. این ویژگی آناتومیکی، مسیر انتقال باکتری‌ها را آسان‌تر می‌سازد.
اگرچه پسران کمتر به UTI مبتلا می‌شوند، اما در صورت داشتن مشکلات ساختاری یا در مواردی که ختنه نشده باشند، احتمال ابتلا بیشتر می‌شود.
عوارض عفونت ادراری در کودکان
در صورت عدم درمان، عفونت ادراری ممکن است منجر به عواقب جدی و خطرناک شود. توجه به این نکته که UTI فقط یک ناراحتی گذرا نیست، بسیار مهم است.
- سپسیس (واکنش شدید بدن به عفونت که می‌تواند منجر به نارسایی اعضا شود)
- عدم رشد کافی یا افت رشد
- عفونت کلیوی
- زخم کلیه (اسکار کلیوی) که در درازمدت ممکن است منجر به نارسایی کلیه شود
تشخیص و آزمایش‌ها
برای تشخیص دقیق، پزشک از والدین درباره علائم کودک سؤال می‌پرسد و نمونه ادرار برای آزمایش دریافت می‌کند. این نمونه می‌تواند از طریق کیسه جمع‌آوری یا در کودکان بزرگ‌تر از طریق ادرار در ظرف مخصوص گرفته شود.
تحلیل ادرار (urinalysis) و کشت ادرار (urine culture) به تشخیص نوع باکتری کمک می‌کند. در برخی موارد، آزمایش خون برای بررسی عملکرد کلیه یا سونوگرافی و سی‌تی‌اسکن جهت ارزیابی ساختار کلیه و مثانه انجام می‌شود.
مدیریت و درمان
چگونه عفونت ادراری در کودکان درمان می‌شود؟
درمان اصلی UTI در کودکان استفاده از آنتی‌بیوتیک مناسب است که بر اساس نتایج آزمایش تجویز می‌شود. بسته به شدت عفونت، دارو ممکن است به‌صورت خوراکی یا وریدی تجویز شود.
در صورت عفونت شدید یا در نوزادان کوچک، ممکن است نیاز به بستری و تجویز داروی تزریقی باشد. پاسخ به درمان معمولاً سریع است، ولی رعایت کامل دوره دارو ضروری است.
مدت بهبودی
اغلب کودکان پس از ۱ تا ۲ روز احساس بهبودی می‌کنند، اما باید دوره کامل آنتی‌بیوتیک را طبق دستور پزشک تا انتها ادامه دهند. ناتمام گذاشتن درمان می‌تواند موجب بازگشت عفونت یا مقاومت باکتری‌ها شود.
در صورت عدم بهبود بعد از سه روز درمان یا بروز علائم شدید، باید بلافاصله به پزشک مراجعه شود. علائمی مانند بی‌حالی شدید، تب مداوم، استفراغ یا خون در ادرار از نشانه‌های هشدار هستند.
پیش‌آگهی و آینده بیماری
با درمان صحیح، کودکان به‌سرعت بهبود می‌یابند و عوارض ماندگاری باقی نمی‌ماند. نوشیدن آب کافی و استراحت نقش مهمی در بهبود سریع‌تر دارد.
در کودکانی که مکرراً دچار UTI می‌شوند، ممکن است نیاز به بررسی‌های بیشتر و تخصصی‌تر از جمله تصویربرداری و آزمایش‌های پیشرفته‌تر وجود داشته باشد.
آیا عفونت ادراری در کودکان ممکن است خودبه‌خود بهبود یابد؟
خیر، عفونت ادراری در کودکان نیاز به درمان دارویی دارد و خودبه‌خود از بین نمی‌رود. در صورت بی‌توجهی، ممکن است عفونت به کلیه‌ها سرایت کند و منجر به عوارض جدی‌تری شود.
هرگونه تاخیر در مراجعه به پزشک، به‌ویژه در کودکان زیر شش ماه، می‌تواند خطرناک باشد. لذا تشخیص و درمان سریع ضروری است.
پیشگیری
چگونه می‌توان از UTI در کودکان جلوگیری کرد؟
با رعایت اصول بهداشتی و سبک زندگی سالم می‌توان احتمال ابتلا به UTI را در کودکان کاهش داد. آموزش صحیح به کودک نیز در این زمینه بسیار مؤثر است.
- تعویض سریع پوشک‌های خیس یا کثیف
- پاک‌کردن از جلو به عقب پس از دفع مدفوع، مخصوصاً در دختران
- تشویق کودک به دفع ادرار به‌موقع و عدم نگه‌داشتن آن
- استفاده از لباس زیر نخی و قابل تنفس
- مصرف مایعات کافی در طول روز
- استفاده از صابون‌های ملایم و بدون عطر در وان حمام
- اطمینان از دفع منظم مدفوع و پیشگیری از یبوست مزمن
یادداشت
عفونت‌های ادراری در کودکان نسبتاً شایع هستند و اغلب با درمان مناسب به‌راحتی کنترل می‌شوند. توجه به علائم اولیه و مراجعه زودهنگام به پزشک، از پیشرفت بیماری جلوگیری می‌کند.
اگر کودک شما علائمی دارد که به نظر غیرعادی می‌رسند یا رفتار متفاوتی از حالت طبیعی نشان می‌دهد، بهتر است با پزشک خانواده یا متخصص کودکان مشورت کنید. درمان سریع می‌تواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کند.