علائم نارسایی کبد چگونه ظاهر می‌شوند؟
علائم نارسایی کبد در مراحل مختلف بروز می‌کنند و ممکن است با نشانه‌های اولیه‌ای مانند تهوع، استفراغ، خارش پوست و زرد شدن چشم‌ها یا پوست (یرقان) آغاز شوند. در مراحل انتهایی بیماری کبد، ممکن است افراد دچار درد، ورم شکم، خونریزی یا کبودی آسان و اختلالات شناختی شوند.
این نشانه‌ها بسته به پیشرفت بیماری می‌توانند تدریجی یا ناگهانی باشند، و در بسیاری از موارد، تنها برخی از آن‌ها بروز می‌کنند که تشخیص را دشوارتر می‌سازد.
یرقان (زردی)
یرقان، یا زرد شدن چشم‌ها و پوست، به دلیل تجمع ماده‌ای به نام بیلی‌روبین در خون ایجاد می‌شود. بیلی‌روبین یک محصول زائد به رنگ زرد متمایل به قرمز است که هنگام تجزیه گلبول‌های قرمز قدیمی در بدن تولید می‌شود.¹
در کبد سالم، بیلی‌روبین به‌درستی تصفیه و از طریق صفرا دفع می‌شود، اما در نارسایی کبدی این فرآیند مختل می‌شود و این ماده در خون تجمع می‌یابد. یرقان می‌تواند نخستین علامت بیماری کبدی باشد و در برخی افراد ممکن است تنها نشانه‌ی قابل مشاهده باشد.¹
boonchai wedmakawand / Getty Imagea
سردرگمی و مشکلات عصبی
زمانی که کبد قادر به فیلتر کردن سموم نباشد، عملکرد مغز و سیستم عصبی به‌طور جدی آسیب می‌بیند. این ناتوانی در پاک‌سازی سموم می‌تواند منجر به کاهش عملکرد مغز و بروز اختلالاتی به نام انسفالوپاتی کبدی شود.²
در انسفالوپاتی کبدی، مواد زائدی مانند آمونیاک در مغز تجمع می‌یابند و منجر به علائم شدید روان‌پزشکی و عصبی از جمله تغییرات رفتاری، گیجی، اختلال در حافظه و لرزش اندام‌ها می‌شوند.³⁴ در مراحل پیشرفته بیماری، حتی ممکن است بیمار دچار تشنج یا اغما شود.
تورم و تجمع مایعات
در بیماران مبتلا به نارسایی کبد، شکم ممکن است به دلایل مختلفی دچار تورم شود. یکی از دلایل مهم این پدیده، آسیت یا تجمع مایع در ناحیه شکم است که نشانه‌ای شایع از بیماری کبدی پیشرفته است.⁵
آسیت معمولاً به‌دلیل سیروز کبدی ایجاد می‌شود، حالتی که با ایجاد زخم‌های گسترده در بافت کبد همراه است. سیروز می‌تواند در نتیجه مصرف طولانی‌مدت الکل، هپاتیت یا بیماری کبد چرب غیرالکلی ایجاد شود.⁵ همچنین، تورم شکم ممکن است به‌علت بزرگ شدن غدد لنفاوی در شکم نیز رخ دهد، به‌ویژه در بیماری خودایمنی کبد، که در حدود ۷۰٪ مبتلایان مشاهده می‌شود.⁶
خستگی شدید و ضعف عمومی
کبد نقش حیاتی در تنظیم، ذخیره‌سازی و تولید انرژی دارد و در صورت نارسایی، این وظایف مختل می‌شوند. نتیجه این اختلال کاهش انرژی، ضعف عضلانی و احساس خستگی شدید است.
علاوه بر آن، التهاب که ممکن است عامل یا نتیجه بیماری مزمن کبدی باشد، باعث افزایش سطح خستگی می‌شود.⁷ این وضعیت باعث کاهش توانایی انجام فعالیت‌های روزمره و کاهش کیفیت زندگی بیمار می‌گردد.
خونریزی و کبودی آسان
یکی از علائم هشداردهنده نارسایی کبد، خونریزی یا کبودی بدون علت واضح است. کبد در تولید اکثر عوامل انعقادی خون نقش دارد، بنابراین اختلال در عملکرد کبد می‌تواند منجر به مشکلات لخته شدن خون شود.⁸
در این وضعیت، حتی جراحت‌های جزئی می‌توانند منجر به خونریزی زیاد یا کبودی‌های غیرعادی شوند، که نیاز به بررسی فوری پزشکی دارند.
سایر علائم هشداردهنده
- کاهش اشتها: مشکلات گوارشی و تجمع سموم در خون می‌توانند منجر به تهوع و کاهش میل به غذا شوند.⁹ در نارسایی کبدی، تعادل بین هورمون‌های گرسنگی مانند گرلین و لپتین نیز به هم می‌خورد.⁹
- خارش پوست: مشکلات کبدی می‌توانند باعث خارش شدید پوست، به‌ویژه در کف دست و پا یا در یک عضو خاص شوند.¹⁰ این خارش می‌تواند به‌صورت موضعی یا سراسری بروز کند.¹¹
- تغییرات ناگهانی وزن: در نتیجه احتباس مایع، ممکن است افزایش وزن ناگهانی اتفاق بیفتد.⁵ همچنین سوءتغذیه و کاهش اشتها می‌توانند باعث کاهش سریع وزن شوند.⁹
- قرمزی کف دست: این علامت که اریتما کف‌دستی نام دارد، می‌تواند نشان‌دهنده نارسایی کبد باشد و گاهی انگشتان را نیز درگیر می‌کند.¹²
- بزرگ شدن سینه در مردان: در سیروز، به‌ویژه در مردانی که زیاد الکل مصرف می‌کنند، سینه‌ها ممکن است بزرگ شوند (ژنیکوماستی) به‌دلیل اختلال در تعادل هورمونی.¹³ ¹⁴
- وجود خون در مدفوع یا استفراغ: خونریزی دستگاه گوارش ممکن است ناشی از واریس‌های گوارشی باشد که در اثر فشار بالا در وریدهای کبدی ایجاد می‌شوند. این یکی از علل مرگ‌ومیر در بیماران کبدی است.¹⁵
- بوی نامطبوع تنفس: نارسایی کبدی می‌تواند باعث ایجاد بوی سیرمانند یا کپک‌زده در تنفس شود، که در گذشته به‌عنوان نشانه تشخیصی بیماری کبد به‌کار می‌رفت. پژوهشگران در حال بررسی روش‌های تشخیص بیماری کبدی از طریق آنالیز تنفس هستند.¹⁶
عملکرد کبد و روند پیشرفت نارسایی آن
کبد چهار وظیفه اصلی دارد: هضم، تصفیه خون، پشتیبانی ایمنی و لخته‌سازی.¹⁷ زمانی‌که کبد دیگر قادر به انجام یکی از این وظایف نباشد، نشانه‌های آسیب ظاهر می‌شوند.
نارسایی مزمن کبدی به‌آرامی پیش می‌رود و علائم آن به‌تدریج شدیدتر می‌شود، در حالی‌که نارسایی حاد کبدی به‌طور ناگهانی رخ می‌دهد و می‌تواند ظرف چند روز منجر به مرگ شود.
نارسایی حاد می‌تواند در اثر ویروس‌ها، داروها یا بیماری‌های خودایمنی ایجاد شود. گاهی علائم ظرف چند روز بروز می‌کنند، مانند مسمومیت با استامینوفن، یا تا ۲۴ هفته طول می‌کشد تا علائم نارسایی تحت‌حاد ظاهر شوند.¹⁸
اگر درمان فوری صورت نگیرد، نارسایی کبدی می‌تواند باعث از کار افتادن سایر اعضای بدن و در نهایت مرگ شود.
شایع‌ترین علل نارسایی کبد
عوامل متعددی می‌توانند باعث آسیب کبدی شوند که شایع‌ترین آن‌ها عبارتند از:¹⁹
- هپاتیت: التهاب کبد که می‌تواند ویروسی، الکلی یا خودایمنی باشد.
- استامینوفن (Tylenol): مصرف بیش‌ازحد یا نادرست این دارو می‌تواند به کبد آسیب بزند.
- سیروز: زخم‌های مزمن کبدی که بافت سالم کبد را تخریب کرده و مانع جریان طبیعی خون می‌شود.
- بیماری ویلسون: بیماری ژنتیکی نادری که باعث تجمع بیش‌ازحد مس در کبد و سپس سایر اندام‌ها می‌شود.
- سرطان: سرطان اولیه کبد یا سرطانی که به کبد گسترش یافته باشد نیز می‌تواند باعث نارسایی شود.
نشانه‌ها و علائم سیروز
در مراحل اولیه سیروز، ممکن است هیچ علامتی وجود نداشته باشد. اما با پیشرفت آسیب، علائم زیر بروز می‌کنند:²⁰
- احساس خستگی یا ضعف
- خارش پوست
- کاهش اشتها
- کاهش وزن بدون دلیل
- تهوع و استفراغ
- درد یا ناراحتی خفیف در سمت راست بالای شکم
- کاهش حجم عضلات
- گرفتگی عضلانی
- مشکلات جنسی
با بدتر شدن عملکرد کبد، ممکن است این نشانه‌ها نیز ظاهر شوند:²⁰
- خونریزی یا کبودی آسان
- گیجی، کاهش حافظه، تغییرات شخصیتی یا اختلال خواب
- خونریزی داخلی در مری، معده یا روده‌ها
- ورم در پاها یا ساق‌ها
- تورم شکم به‌دلیل تجمع مایع
- خارش شدید پوست
- ادرار تیره‌رنگ
- یرقان
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر با علائم آسیب کبدی مانند زردی، درد در سمت راست شکم، خستگی، تهوع یا اسهال مواجه هستید، باید بلافاصله با پزشک مشورت کنید.²¹
نادیده گرفتن این علائم می‌تواند منجر به پیشرفت بیماری و آسیب‌های غیرقابل بازگشت شود، بنابراین مراجعه سریع به پزشک ضروری است.
علائم اورژانسی پزشکی
در صورت مشاهده این علائم در کنار نشانه‌های سیروز، باید فوراً با اورژانس تماس بگیرید یا به بخش اورژانس نزدیک‌ترین بیمارستان مراجعه کنید:²²
- خون در مدفوع، ادرار یا استفراغ
- درد در شکم یا قفسه سینه
- ورم ناگهانی شکم
- اسهال شدید
- تب بالای ۱۰۱ درجه فارنهایت (حدود ۳۸.۳ درجه سانتی‌گراد)
- گیجی یا گم‌گشتگی ذهنی
نارسایی کبدی چقدر قابل بقاست؟
نارسایی کبدی اغلب کشنده است. اغلب بیماران مبتلا به نارسایی حاد کبد بدون پیوند کبد زنده نمی‌مانند.²³ در مراحل پایانی نارسایی مزمن کبد، اگر پیوند انجام نشود، احتمال زنده‌ماندن بیش از دو سال بسیار کم است.