عفونت کمپیلوباکتر
عفونت کمپیلوباکتر، که در زبان علمی با نام کمپیلوباکتریوز (Campylobacteriosis) شناخته می‌شود، یکی از شایع‌ترین علل بروز اسهال در سراسر جهان به شمار می‌آید. این بیماری نوعی عفونت باکتریایی است که معمولاً از طریق مصرف گوشت طیور نیم‌پز، شیر خام (پاستوریزه‌نشده) و آب آلوده و تصفیه‌نشده به انسان منتقل می‌شود. همچنین، تماس مستقیم با حیوانات آلوده نیز می‌تواند منجر به انتقال این باکتری به بدن انسان شود. خوشبختانه، اکثر افراد بدون نیاز به درمان خاصی، در عرض حدود یک هفته بهبودی کامل پیدا می‌کنند.
عفونت کمپیلوباکتر چیست؟
عفونت کمپیلوباکتر نوعی بیماری گوارشی نسبتاً شایع است که در اثر ورود باکتری‌های کمپیلوباکتر به دستگاه گوارش انسان ایجاد می‌شود. این باکتری‌ها معمولاً از طریق مواد غذایی یا نوشیدنی‌های آلوده وارد بدن شده و علائمی مانند:
- اسهال
- درد و گرفتگی شکم
- حالت تهوع و استفراغ
- تب
را ایجاد می‌کنند. در بسیاری از موارد، مردم این نوع بیماری را با “مسمومیت غذایی” اشتباه می‌گیرند؛ چرا که علائم آن مشابه است. با این حال، باید توجه داشت که این باکتری می‌تواند به روش‌های دیگری غیر از غذا نیز منتقل شود، از جمله از طریق تماس با حیوانات آلوده یا محیط‌های آلوده به مدفوع آن‌ها. در اکثر بیماران، علائم بین پنج تا هفت روز ادامه دارد و پس از آن، بدون نیاز به درمان خاصی، بهبودی حاصل می‌شود. مهم‌ترین مراقبت در این دوره، استراحت کافی و مصرف فراوان مایعات برای جلوگیری از کم‌آبی بدن است.
شیوع عفونت کمپیلوباکتر چقدر است؟
عفونت‌های ناشی از کمپیلوباکتر در میان کودکان و بزرگسالان بسیار شایع هستند و از اصلی‌ترین دلایل بروز اسهال در ایالات متحده و بسیاری از نقاط جهان محسوب می‌شوند. برآوردها نشان می‌دهد که سالانه حدود ۱.۵ میلیون مورد عفونت کمپیلوباکتر تنها در ایالات متحده رخ می‌دهد. این بیماری بیشتر در فصول گرم، به‌ویژه تابستان، شایع‌تر از فصل زمستان است، که احتمالاً به دلیل افزایش مصرف غذاهای کبابی، سفر و تغییرات در رفتارهای بهداشتی است.
علائم و علل عفونت کمپیلوباکتر
علائم بالینی
علائم عفونت کمپیلوباکتریوز ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- اسهال، که در برخی موارد ممکن است همراه با خون باشد (در نوزادان، ممکن است تنها علامت همین باشد)
- درد و گرفتگی شکم
- تب
- تهوع و استفراغ
علائم معمولاً حدود دو تا پنج روز پس از تماس با باکتری ظاهر می‌شوند و حدود یک هفته ادامه دارند. از آنجایی که این نوع بیماری‌های گوارشی می‌توانند به سرعت منجر به کم‌آبی بدن شوند، توجه به علائم کم‌آبی بسیار مهم است.
علائم کم‌آبی در کودکان بزرگ‌تر و بزرگسالان:
- احساس تشنگی شدید
- کاهش دفعات ادرار
- گرمی غیرطبیعی پوست
علائم کم‌آبی در نوزادان و کودکان خردسال:
- کاهش دفعات ادرار
- نبود اشک هنگام گریه
- بی‌علاقگی به بازی
- خواب‌آلودگی شدید یا بی‌حالی غیرعادی
علت عفونت کمپیلوباکتر چیست؟
عامل ایجاد این بیماری، باکتری‌های گروه کمپیلوباکتر هستند. این باکتری‌ها نوعی میکروب هستند که پس از ورود به بدن باعث بیماری می‌شوند. واژه “باکتری معده” در توصیف این میکروب به‌کار می‌رود، اما نباید آن را با “آنفلوآنزای معده” که معمولاً ناشی از ویروس‌هاست اشتباه گرفت، هرچند علائم مشابهی دارند.
آیا کمپیلوباکتر یک ویروس است؟
خیر، کمپیلوباکتر یک نوع باکتری است، نه ویروس. تفاوت‌های مهمی میان عفونت‌های باکتریایی و ویروسی وجود دارد، از جمله نحوه انتقال، پاسخ ایمنی بدن و نوع درمان.
(کمپیلوباکتر ژژونی چیست؟
Campylobacter jejuni یا به اختصار C. jejuni شایع‌ترین گونه از خانواده کمپیلوباکترهاست که در انسان باعث بیماری می‌شود. این گونه بیش از سایر گونه‌ها مسئول ایجاد عفونت در انسان است. در کنار آن، Campylobacter coli (C. coli) نیز از دیگر گونه‌های رایج است، اما کمتر از C. jejuni عامل بیماری‌زایی دارد.
راه‌های انتقال کمپیلوباکتر
این باکتری معمولاً از طریق مواد غذایی یا آب آلوده به انسان منتقل می‌شود. راه‌های رایج انتقال شامل:
- نوشیدن شیر خام (پاستوریزه‌نشده) که ممکن است حاوی مقادیر جزئی کود حیوانی یا شیر دام مبتلا به عفونت باشد
- خوردن گوشت طیور نیم‌پز مانند مرغ، بوقلمون، اردک یا غاز
- نوشیدن آب‌های تصفیه‌نشده از منابع طبیعی مانند چشمه‌ها یا چاه‌های آلوده
راه‌های انتقال کمتر رایج عبارتند از:
- خوردن غذاهایی که در تماس با گوشت خام یا آب آن‌ها بوده‌اند، مانند سبزیجاتی که روی تخته گوشت برش خورده‌اند
- خوردن سایر گوشت‌ها یا غذاهای دریایی نیم‌پز
- مصرف میوه‌ها یا سبزیجات آلوده
- تماس با مدفوع حیوانات آلوده، حتی حیوانات خانگی
آیا کمپیلوباکتر مسری است؟
بله، این باکتری می‌تواند از طریق تماس مستقیم با مدفوع فرد آلوده منتقل شود. اگر دست‌ها پس از استفاده از سرویس بهداشتی به‌درستی شسته نشوند، باکتری ممکن است به سطوح و در نهایت به دهان افراد دیگر منتقل شود. با این حال، انتقال از فرد به فرد نسبت به روش‌های دیگر (مانند خوردن مرغ نیم‌پز) شیوع کمتری دارد.
برای پیشگیری از انتقال، شست‌وشوی دقیق دست‌ها پس از استفاده از سرویس بهداشتی ضروری است.
چه زمانی می‌توان به محل کار یا مدرسه بازگشت؟
بازگشت به کار یا مدرسه زمانی مجاز است که علائم اسهال کاملاً از بین رفته و مدفوع به حالت طبیعی بازگشته باشد. در موارد خاص، مانند افرادی که در صنایع غذایی یا حوزه درمان مشغول‌اند، ممکن است نیاز باشد تا پایان کامل علائم در خانه بمانند تا از انتقال بیماری به دیگران جلوگیری شود.
عوارض احتمالی عفونت کمپیلوباکتر
در موارد نادری، عفونت کمپیلوباکتر ممکن است منجر به بروز عوارض جدی‌تری شود، از جمله:
- سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)
- آرتریت واکنشی
- سندرم گیلن-باره (Guillain-Barré) – یک عارضه نادر اما بالقوه خطرناک
در افراد با سیستم ایمنی ضعیف، احتمال پخش شدن عفونت در خون وجود دارد که می‌تواند منجر به سپسیس (sepsis) یا همان عفونت سیستمیک شدید شود.
سپسیس یک اورژانس پزشکی محسوب می‌شود و در صورت مشاهده علائم زیر باید فوراً به اورژانس مراجعه کرد:
- تب بالای ۱۰۳ درجه فارنهایت (۳۹.۴ درجه سانتی‌گراد)
- گیجی یا عدم تمرکز
- ضربان قلب سریع
- تنگی نفس
- درد یا ناراحتی شدید
تشخیص و آزمایش‌ها
تشخیص عفونت کمپیلوباکتر معمولاً با انجام آزمایش مدفوع انجام می‌شود. پزشک نمونه‌ای از مدفوع شما را به آزمایشگاه ارسال می‌کند تا وجود باکتری مشخص شود. در موارد نادری، در صورتی که احتمال انتقال باکتری به جریان خون وجود داشته باشد، ممکن است آزمایش خون نیز تجویز شود.
درمان و مدیریت بیماری
در بیشتر موارد، نیازی به درمان خاصی برای عفونت کمپیلوباکتر وجود ندارد. بیماری باید سیر طبیعی خود را طی کند که معمولاً حدود یک هفته طول می‌کشد. اقدامات حمایتی شامل:
- نوشیدن مایعات فراوان
- جایگزینی الکترولیت‌ها با استفاده از نوشیدنی‌های ورزشی
در برخی افراد که در معرض خطر بالای بیماری شدید هستند، پزشک ممکن است آنتی‌بیوتیک تجویز کند. این افراد شامل:
- افراد بالای ۶۵ سال
- زنان باردار
- افراد با نقص ایمنی
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟)
اگر در گروه‌های پرخطر هستید یا احساس می‌کنید که پس از گذشت یک هفته هنوز بهبود نیافته‌اید، حتماً با پزشک تماس بگیرید. همچنین در صورت مشاهده علائم شدید یا نشانه‌های کم‌آبی باید پیگیری درمان انجام شود.
پیشگیری از عفونت کمپیلوباکتر
اگرچه پیشگیری کامل از عفونت‌های غذایی دشوار است، اما با رعایت نکات بهداشتی می‌توان خطر ابتلا را تا حد زیادی کاهش داد. اقدامات پیشگیرانه عبارتند از:
- رعایت بهداشت آشپزخانه، به‌ویژه هنگام کار با گوشت خام
- پخت کامل گوشت و غذاهای دریایی با دمای مناسب
- استفاده از شیر و فرآورده‌های لبنی پاستوریزه
- نوشیدن آب تمیز و تصفیه‌شده، به‌ویژه در سفر
- شست‌وشوی مرتب دست‌ها، قبل از پخت غذا و پس از استفاده از سرویس بهداشتی
پیشگیری از عفونت از طریق حیوانات خانگی
حیوانات خانگی نیز می‌توانند ناقل باکتری‌های مضر مانند کمپیلوباکتر باشند. برای پیشگیری:
- پس از لمس حیوان یا وسایل آن (ظرف غذا، اسباب‌بازی، بستر خواب) دست‌ها را بشویید
- پس از تمیز کردن مدفوع، ادرار یا استفراغ حیوان حتماً بهداشت را رعایت کنید
پیش‌آگهی و چشم‌انداز بیماری
اگرچه عفونت کمپیلوباکتر می‌تواند بسیار ناراحت‌کننده باشد، اما معمولاً در عرض ۵ تا ۷ روز برطرف می‌شود و اغلب بدون عارضه بلندمدت همراه است. در صورتی که عوارضی ایجاد شود، پزشک برنامه درمانی مناسب را تعیین خواهد کرد.
یادداشت
گاهی‌اوقات بیماری به‌صورت ناگهانی ظاهر می‌شود. یک لحظه حال‌تان خوب است و در حال لذت بردن از غذا هستید و دقایقی بعد به سختی می‌توانید خودتان را به سرویس بهداشتی برسانید. بیشتر ما چنین تجربه‌ای داشته‌ایم. اگرچه بیماری‌های گوارشی بخشی اجتناب‌ناپذیر از زندگی به نظر می‌رسند، اما واقعیت این است که می‌توان با رعایت چند نکته ساده مانند پرهیز از شیر خام و استفاده از دماسنج برای پخت گوشت، احتمال ابتلا را به طور چشمگیری کاهش داد.
اگر شما یا یکی از اعضای خانواده‌تان در معرض خطر بیشتری برای عوارض هستید، رعایت بهداشت و احتیاط دوچندان اهمیت پیدا می‌کند. حتماً با پزشک خود درباره راهکارهای پیشگیری مشورت کنید تا خانواده‌ای سالم‌تر داشته باشید.