تورم آلت تناسلی معمولاً به‌عنوان یکی از علائم یک مشکل زمینه‌ای در نظر گرفته می‌شود، نه یک بیماری مستقل. این تورم می‌تواند همراه با نشانه‌های دیگر ظاهر شود که شدت آن‌ها ممکن است از خفیف تا شدید متغیر باشد.
اگر دچار تورم آلت تناسلی شده‌اید، ممکن است رنگ پوست این ناحیه تغییر کند و ناحیه دچار درد یا خارش شود. این علائم گاهی با ترشح غیرمعمول، بوی ناخوشایند یا وجود برجستگی‌هایی در ناحیه تناسلی همراه هستند.
این وضعیت ممکن است موجب دشواری در ادرار کردن یا برقراری رابطه جنسی شود. در موارد نادری، تورم آلت تناسلی می‌تواند یک اورژانس پزشکی باشد که نیاز به مداخله فوری دارد.
در ادامه با شایع‌ترین علل تورم آلت تناسلی و روش‌های درمان آن آشنا می‌شوید.
توجه: برای ارائه آمارها و داده‌های پژوهشی، زبان این مقاله گاهی دوگانه است و بین واژه‌هایی مانند “مردان” و “افراد دارای آلت تناسلی مردانه” جابه‌جا می‌شود؛ این به‌دلیل دقت علمی در نقل منابع پژوهشی است.
علت: بالانیت (Balanitis)
بالانیت یکی از شایع‌ترین علل تورم آلت تناسلی است و زمانی رخ می‌دهد که سر آلت (غده آلت) دچار التهاب می‌شود. حدود ۳ تا ۱۱ درصد از افراد دارای آلت تناسلی مردانه در طول زندگی خود به بالانیت مبتلا می‌شوند، و این مشکل در افرادی که ختنه نشده‌اند شایع‌تر است.
این التهاب معمولاً به‌دلیل بهداشت ضعیف ناحیه تناسلی ایجاد می‌شود که منجر به رشد بیش‌ازحد قارچ کاندیدا آلبیکانس، یکی از قارچ‌های طبیعی بدن، می‌گردد. دومین عامل شایع بالانیت باکتری استرپتوکوک است که می‌تواند باعث التهاب و عفونت موضعی شود.
بالانیت‌های مکرر اغلب در افرادی دیده می‌شود که دیابت کنترل‌نشده یا ضعف سیستم ایمنی دارند. سیستم ایمنی ضعیف بدن را مستعد رشد میکروب‌ها و قارچ‌ها می‌کند.
علائم رایج بالانیت عبارتند از:
- تغییر رنگ پوست ناحیه تناسلی
- ضخیم شدن و درخشان شدن پوست
- خارش
- بوی بد
- درد هنگام ادرار
- زخم‌ها یا تاول‌ها
- تورم غدد لنفاوی کشاله ران
- ترشح سفید ضخیم (smegma) زیر پوست ختنه‌گاه
اگرچه بالانیت یک عفونت مقاربتی (STI) نیست، اما میکروارگانیسم‌هایی که آن را ایجاد می‌کنند ممکن است از طریق تماس منتقل شوند.
درمان
درمان بسته به عامل زمینه‌ای متفاوت است و ممکن است شامل داروهای موضعی یا آنتی‌بیوتیک خوراکی باشد. همچنین شستن منظم آلت با آب گرم و صابون ملایم برای جلوگیری از رشد قارچ یا باکتری بسیار اهمیت دارد.
علت: درماتیت تماسی (Contact Dermatitis)
درماتیت تماسی، واکنشی آلرژیک یا غیرآلرژیک نسبت به یک ماده محرک است که می‌تواند موجب تورم آلت تناسلی شود. این واکنش ناشی از تماس پوست با موادی است که سیستم ایمنی یا پوست را تحریک می‌کنند.
برخی از محرک‌های شایع در این ناحیه عبارتند از:
- کاندوم‌های لاتکسی
- روان‌کننده‌های بر پایه سیلیکون
- اسپرم‌کش‌ها
- مواد شیمیایی موجود در صابون‌ها یا لوسیون‌ها
- کلر موجود در استخر
- برخی پارچه‌های لباس زیر
علاوه بر تورم، علائم دیگر درماتیت تماسی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تغییر رنگ پوست
- خارش
- خشکی
- ایجاد برجستگی یا تاول
- احساس سوزش
درمان
بهترین روش درمان درماتیت تماسی پرهیز کامل از ماده محرک یا آلرژن است. اقداماتی مانند پوشیدن لباس زیر نخی و گشاد، استفاده از صابون‌ها و شوینده‌های بدون رایحه و انتخاب کاندوم‌های فاقد لاتکس می‌تواند کمک‌کننده باشد.
پزشک متخصص می‌تواند در شناسایی دقیق عامل حساسیت یا تحریک به شما کمک کند.
علت: اورتریت (Urethritis)
اورتریت به التهاب مجرای ادرار گفته می‌شود که می‌تواند موجب تورم در سوراخ خروجی ادرار (دهانه آلت) شود، اما معمولاً کل آلت را درگیر نمی‌کند. مجرای ادرار لوله‌ای است که ادرار را از مثانه به آلت منتقل می‌کند.
در ایالات متحده سالانه حدود ۴ میلیون نفر به اورتریت مبتلا می‌شوند که نشان‌دهنده شیوع بالای آن است. این التهاب اغلب به‌دلیل عفونت‌های مقاربتی ایجاد می‌شود.
عفونت شایع‌ترین عامل آن، باکتری نایسریا گنوره‌آ (عامل سوزاک) است، اما باکتری‌های دیگر نیز ممکن است باعث آن شوند. همچنین، مواد شیمیایی تحریک‌کننده یا آسیب ناشی از سوند ادراری نیز ممکن است از علل نادر آن باشند.
علائم دیگر اورتریت شامل:
- درد یا سوزش هنگام ادرار
- تحریک در ناحیه سر آلت
- ترشح سفید مایل به زرد از آلت
درمان
درمان اورتریت معمولاً با آنتی‌بیوتیک انجام می‌شود و علائم آن در عرض یک تا دو هفته فروکش می‌کند. درمان به‌موقع از بروز عوارضی مانند عفونت مثانه یا بیضه جلوگیری می‌کند.
علت: پریاپیسم (Priapism)
پریاپیسم به نعوظ طولانی‌مدت آلت تناسلی گفته می‌شود که بدون تحریک جنسی اتفاق می‌افتد و در برخی موارد، حتی پس از تحریک جنسی نیز متوقف نمی‌شود. این وضعیت می‌تواند باعث تورم دردناک آلت شود.
علائم رایج پریاپیسم شامل:
- نعوظی که بیش از ۴ ساعت ادامه دارد
- درد پیشرونده در آلت
- آلت سفت شده با سر نرم
- نعوظی که به‌طور کامل سفت نمی‌شود
پریاپیسم یک اورژانس پزشکی است، زیرا اگر جریان خون به‌مدت طولانی در آلت باقی بماند، می‌تواند به بافت آسیب برساند و منجر به اختلال نعوظ دائمی شود.
درمان
درمان پریاپیسم باید در بیمارستان انجام شود و شامل تخلیه خون با سرنگ (penile aspiration) و شست‌وشو با محلول سالین است. در برخی موارد، دارویی به نام فنیل‌افرین به‌طور مستقیم به آلت تزریق می‌شود تا عروق را تنگ کرده و جریان خون را به حالت طبیعی بازگرداند.
چه زمانی باید با اورژانس تماس گرفت؟
اگر:
- نعوظ بیش از ۴ ساعت طول کشیده باشد
- احساس درد شدید دارید
- سابقه کم‌خونی داسی‌شکل دارید (از علل شایع پریاپیسم)
- داروهای تزریقی برای اختلال نعوظ استفاده می‌کنید
- الکل یا مواد مخدر مصرف کرده‌اید
در این شرایط بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید یا به بیمارستان مراجعه کنید.
علت: بیماری پیرونی (Peyronie’s Disease)
بیماری پیرونی زمانی ایجاد می‌شود که در بدنه آلت (corpora spongiosa) پلاک یا بافت اسکار شکل بگیرد و مانع پر شدن یکنواخت آلت با خون هنگام نعوظ شود. در نتیجه، آلت هنگام نعوظ به‌سمت محل پلاک خم می‌شود.
این بیماری معمولاً در مردان ۴۰ تا ۷۰ ساله دیده می‌شود (تقریباً ۴ نفر از هر ۱۰۰ نفر)، اما گاهی در جوان‌ترها نیز اتفاق می‌افتد.
علائم بیماری پیرونی:
- انحنای واضح یا تغییر شکل آلت
- تورم موضعی
- درد هنگام نعوظ
- نعوظ نرم یا ناقص
- لمس توده یا بافت سفت در آلت
- دشواری در رابطه جنسی
- اختلال نعوظ
علت دقیق این بیماری مشخص نیست، اما با موارد زیر مرتبط است:
- آسیب یا ضربه به آلت
- بیماری‌های خودایمنی
- اختلالات بافت همبند
- افزایش سن
درمان
درمان بسته به شدت بیماری است. در موارد خفیف، ممکن است داروهای خوراکی یا تزریقی تجویز شود. در موارد شدید، روش‌های جراحی برای اصلاح انحنا یا حتی کارگذاری پروتز ممکن است لازم باشد.
علت: پوستیت (Posthitis)
اگر تنها پوست ختنه‌گاه (foreskin) شما دچار تورم شده، احتمال دارد مبتلا به پوستیت باشید. پوستیت به التهاب ختنه‌گاه گفته می‌شود و اغلب به‌دلیل رشد بیش‌ازحد قارچ‌ها، به‌ویژه کاندیدا، ایجاد می‌شود.
پوستیت اغلب همراه با بالانیت اتفاق می‌افتد. ترکیب این دو التهاب به “بالانوپوستیت” معروف است.
علائم پوستیت:
- درد در ناحیه ختنه‌گاه
- تغییر رنگ پوست
- سفتی یا تنگی پوست ختنه‌گاه
- تجمع ترشحات سفید ضخیم (smegma)
درمان
درمان به علت زمینه‌ای بستگی دارد. استفاده از داروهای خوراکی یا موضعی، و رعایت بهداشت صحیح ناحیه تناسلی از اقدامات اصلی در درمان هستند.
علت: بالانوپوستیت (Balanoposthitis)
این وضعیت زمانی ایجاد می‌شود که هم سر آلت و هم ختنه‌گاه دچار التهاب شوند. برخلاف بالانیت که شایع‌تر است، بالانوپوستیت کمتر دیده می‌شود و تنها در آلت‌های ختنه‌نشده رخ می‌دهد.
تا یک‌پنجم افرادی که ختنه نشده‌اند ممکن است به این بیماری مبتلا شوند.
علائم بالانوپوستیت:
- تورم
- تغییر رنگ
- درد
- ترشحات بدبو
- خارش
درمان
درمان بالانوپوستیت معمولاً ترکیبی است از:
- رعایت بهداشت روزانه آلت
- پرهیز از محرک‌ها و آلرژن‌ها
- استفاده از داروهای موضعی یا خوراکی (آنتی‌بیوتیک یا ضدقارچ)
علت: پارافیموز (Paraphimosis)
پارافیموز یکی دیگر از علل تورم آلت است که فقط در افرادی رخ می‌دهد که ختنه نشده‌اند. این وضعیت زمانی اتفاق می‌افتد که پوست ختنه‌گاه پس از عقب‌کشیده‌شدن، پشت سر آلت گیر می‌کند و به جلو بازنمی‌گردد، که این امر موجب فشار بر سر آلت می‌شود.
در صورت عدم درمان، پارافیموز می‌تواند باعث قطع جریان خون به سر آلت شده و در نهایت منجر به مرگ بافتی (گانگرن) شود؛ بنابراین یک اورژانس پزشکی محسوب می‌شود.
علائم دیگر پارافیموز:
- درد شدید
- ناراحتی در سر آلت
- تغییر رنگ پوست
- حساسیت زیاد
- مشکل در ادرار کردن
علل احتمالی این وضعیت شامل موارد زیر است:
- فراموش‌کردن بازگرداندن ختنه‌گاه پس از عقب‌کشیدن آن
- عفونت
- آسیب فیزیکی
- ختنه نادرست
- التهاب ناشی از دیابت
پارافیموز در حدود ۱ نفر از هر ۱۰۰ فرد بالای ۱۶ سال که ختنه نشده‌اند دیده می‌شود.
درمان
درمان پارافیموز به شدت وضعیت بستگی دارد. پزشک ممکن است از روش‌های فشرده‌سازی مانند استفاده از یخ، باند کشی، تخلیه مایعات یا حتی جراحی برای آزادسازی پوست استفاده کند.
علت: سرطان آلت تناسلی (Penile Cancer)
تورم آلت در موارد نادری ممکن است نشانه‌ای از سرطان آلت باشد. در آمریکای شمالی و اروپا، این سرطان بسیار نادر است و کمتر از ۱ مورد در هر ۱۰۰٬۰۰۰ مرد تشخیص داده می‌شود.
تغییرات پوستی معمولاً اولین نشانه سرطان آلت هستند. این تغییرات ممکن است به‌آرامی پیش بروند و در ابتدا بدون درد باشند.
علائم سرطان آلت شامل:
- ضخیم‌شدن پوست
- تغییر رنگ ناحیه تناسلی
- ایجاد توده یا زخم
- برآمدگی‌های صاف به رنگ آبی‌قهوه‌ای
- ترشحات بدبو در زیر ختنه‌گاه
- خونریزی از زیر ختنه‌گاه
عوامل خطر برای ابتلا به این سرطان عبارت‌اند از:
- سن بالای ۶۰ سال
- رعایت‌نکردن بهداشت شخصی
- داشتن فیموز (ناتوانی در عقب‌کشیدن پوست ختنه‌گاه)
- مصرف دخانیات
- ابتلا به ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)
درمان
درمان سرطان آلت بسته به مرحله بیماری تعیین می‌شود و ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- داروها، از جمله شیمی‌درمانی
- پرتودرمانی
- جراحی (از برداشتن ناحیه موضعی تا آمی‌پوتاسیون کامل آلت)
درمان‌های خانگی برای تورم آلت تناسلی
در مواردی که تورم آلت خفیف است، ممکن است درمان‌های خانگی بتوانند تسکین ایجاد کنند. برخی از روش‌های پیشنهادی عبارت‌اند از:
- نشستن در وان آب گرم برای کاهش التهاب
- اعمال فشار ملایم برای کمک به کاهش تورم
- استفاده از کمپرس سرد برای کاهش التهاب و درد
علاوه بر این، توصیه می‌شود از صابون‌ها، لوسیون‌ها و سایر مواد محرک شیمیایی دوری شود، به‌ویژه محصولاتی که دارای عطر یا مواد قوی هستند، زیرا می‌توانند وضعیت را تشدید کنند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر تورم آلت شما شدیدتر شود، از بین نرود، یا پس از آسیب ایجاد شده باشد، باید حتماً با پزشک تماس بگیرید.
پزشک ممکن است معاینه فیزیکی انجام دهد و درباره سابقه پزشکی شما پرسش کند. بسته به علائم، آزمایش‌های تکمیلی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- تست سواب از ناحیه مشکوک
- آزمایش ادرار
- آزمایش خون
- تصویربرداری مانند سونوگرافی، اشعه ایکس، سی‌تی اسکن یا ام‌آر‌آی
- نمونه‌برداری (بیوپسی) از بافت مشکوک
این بررسی‌ها به پزشک کمک می‌کنند تا علت اصلی تورم را شناسایی کرده و برنامه درمانی مناسبی برای شما تدوین کند. در برخی موارد، ممکن است نیاز به مراجعه به متخصص اورولوژی باشد.
جمع‌بندی
تورم آلت تناسلی نشانه‌ای از وجود یک بیماری زمینه‌ای است و به‌تنهایی یک بیماری مستقل محسوب نمی‌شود. این وضعیت ممکن است همراه با علائمی مانند تغییر رنگ پوست، خارش، ترشحات غیرمعمول یا برجستگی‌های پوستی دیده شود.
علل مختلفی برای تورم آلت وجود دارند، بنابراین اگر این وضعیت بدتر شد یا برطرف نشد، حتماً به پزشک مراجعه کنید. بسیاری از بیماری‌ها با یک معاینه ساده قابل تشخیص هستند.
اگر دچار نعوظی شدید که بیش از ۴ ساعت طول می‌کشد، یا ختنه‌گاه شما پشت سر آلت گیر کرده و به جای خود برنمی‌گردد، بلافاصله به اورژانس مراجعه کنید. این موارد نیازمند مداخله فوری هستند تا از آسیب دائمی جلوگیری شود.