فیکوامولسیفیکاسیون نوعی جراحی است که برای درمان آب‌مروارید (کاتاراکت) انجام می‌شود. در این روش، عدسی چشم به‌وسیله‌ی امواج اولتراسوند شکسته شده، سپس با استفاده از مکش از چشم خارج می‌شود و در نهایت، یک عدسی مصنوعی جایگزین آن می‌گردد.
این روش، نوعی از جراحی آب‌مروارید با برش کوچک (Small Incision Cataract Surgery) به شمار می‌آید. پزشکان چشم‌پزشک در حین این عمل از ابزارهای خاصی استفاده می‌کنند: یک پروب فیکو (Phaco Probe) امواج اولتراسوند را به داخل چشم منتقل می‌کند تا عدسی را تجزیه کند، و دستگاه مکش، قطعات خردشده‌ی عدسی را از طریق یک برش کوچک خارج می‌سازد.
این جراحی به‌طور معمول ایمن و مؤثر است. از جمله مزایای آن می‌توان به حداقل تهاجمی بودن و کاهش خطر عوارض در مقایسه با روش‌های قدیمی‌تر اشاره کرد. با این حال، مانند هر عمل جراحی دیگری، این روش نیز با برخی خطرات همراه است که پزشکان آن‌ها را مورد توجه قرار می‌دهند.
فیکوامولسیفیکاسیون چیست؟
فیکوامولسیفیکاسیون رایج‌ترین روش جراحی است که چشم‌پزشکان برای درمان آب‌مروارید به کار می‌گیرند.
در طول این جراحی، پزشک ابتدا ناحیه اطراف چشم را با داروی بی‌حس‌کننده (موضعی) بی‌حس می‌کند و سپس یک برش بسیار کوچک در قرنیه (لایه شفاف جلوی چشم) ایجاد می‌نماید. در مرحله بعد، یک پروب فیکو بسیار کوچک به داخل چشم وارد می‌شود. این دستگاه از طریق تولید ارتعاشات اولتراسوند (فراصوت) عدسی چشم را نرم کرده و آن را به قطعات ریز تقسیم می‌کند.
پس از اینکه عدسی طبیعی چشم توسط امواج اولتراسوند خرد شد، پزشک با استفاده از دستگاه مکنده (aspiration system) تکه‌های خردشده را از چشم خارج می‌کند و در نهایت یک عدسی مصنوعی داخل چشم جایگذاری می‌شود.
آب‌مروارید چیست؟
آب‌مروارید به نواحی کدرشده در عدسی چشم گفته می‌شود که مانع عبور طبیعی نور از عدسی به سمت شبکیه می‌گردند. این پدیده می‌تواند باعث تاری دید، کدر شدن میدان دید و در نهایت منجر به کاهش یا از دست رفتن بینایی شود.
در اغلب موارد، علت اصلی بروز آب‌مروارید تغییرات طبیعی در عدسی چشم بر اثر افزایش سن است. با این حال، عوامل دیگری نیز می‌توانند منجر به بروز آن شوند؛ از جمله جراحی‌های پیشین چشم، آسیب فیزیکی به چشم، یا ابتلا به بیماری‌های چشمی دیگر مانند گلوکوم (آب‌سیاه).
روش عملکرد فیکوامولسیفیکاسیون چگونه است؟
برای انجام این روش، پزشک از دستگاهی به نام «دستگاه فیکو» یا «فیکو ماشین» استفاده می‌کند. این دستگاه از اجزای مختلفی تشکیل شده که هرکدام وظیفه‌ای در مراحل مختلف جراحی دارند. این اجزا عبارتند از:
- دسته‌ی دستی (Handpiece یا Phaco Probe): این ابزار اصلی است که نوک آن دارای یک نوک لرزاننده است. این نوک ارتعاشاتی در فرکانس اولتراسوند ایجاد می‌کند که باعث شکستن و خرد شدن عدسی چشم می‌شود. این قطعه به بقیه اجزای دستگاه متصل است.
- پدال پایی (Foot Pedal): پزشک با استفاده از این پدال می‌تواند میزان قدرت اولتراسوند، جریان مایع شست‌وشو (irrigation)، و قدرت مکش (aspiration) را تنظیم کند. هرچه فشار بیشتری بر پدال وارد شود، قدرت ارتعاش و مکش بیشتر می‌شود.
- سیستم شست‌وشو (Irrigation System): این بخش از دستگاه به پروب متصل می‌شود و امکان شست‌وشوی چشم با محلول استریل را فراهم می‌سازد. هدف از این شست‌وشو، زدودن باکتری‌ها، ذرات باقی‌مانده و کاهش خطر عفونت است.
- سیستم مکش (Aspiration System): این سیستم نیز به پروب متصل است و به‌وسیله‌ی دهانه‌ی مکش روی پروب، قطعات خردشده عدسی و دیگر مواد را از داخل چشم خارج می‌کند.
پس از آنکه پزشک عدسی طبیعی چشم را به‌طور کامل خرد و خارج کرد، یک عدسی مصنوعی داخل کپسول عدسی کاشته می‌شود.
مزایای فیکوامولسیفیکاسیون
فیکوامولسیفیکاسیون یکی از مؤثرترین روش‌های درمان آب‌مروارید به شمار می‌آید. بر اساس مطالعات، این روش باعث بهبود بینایی در حدود ۹۰٪ از افرادی می‌شود که تحت این جراحی قرار می‌گیرند. علاوه بر این، عمل معمولاً بدون درد، سریع و با حداقل عوارض همراه است.
بررسی‌های علمی نشان داده‌اند که این روش نسبت به روش‌های قدیمی‌تر مانند استخراج کپسولی خارج عدسی (ECCE) نتایج بهتری داشته و خطرات کمتری دارد.
در روش ECCE، پزشک مجبور است برشی بزرگ‌تر روی چشم ایجاد کرده و عدسی را به‌صورت کامل و بدون خرد شدن خارج کند. این روش به زمان جراحی بیشتری نیاز دارد، دوره بهبودی آن طولانی‌تر است، و احتمال بروز عوارض بیشتر است. همچنین، در این روش ممکن است لازم باشد پزشک برش را بخیه بزند، در حالی که در فیکوامولسیفیکاسیون، برش کوچک اغلب به‌صورت طبیعی بسته می‌شود و نیازی به بخیه ندارد.
در یک مطالعه منتشرشده در سال ۲۰۲۲، مشخص شد افرادی که تحت فیکوامولسیفیکاسیون قرار گرفتند، نتایج بینایی بهتری داشتند و احتمال بروز عوارض زیر در آن‌ها کمتر بود:
- احساس ناراحتی یا درد
- آستیگماتیسم بعد از عمل (که ممکن است به دلیل بخیه‌های محکم باعث تغییر شکل قرنیه و اختلال در بینایی شود)
- کدر شدن کپسول عدسی یا اصطلاحاً آب‌مروارید ثانویه
- سایر عوارض جراحی
خطرات فیکوامولسیفیکاسیون
با وجود آنکه این جراحی معمولاً بی‌خطر است، اما مانند هر روش جراحی دیگری، خطراتی هرچند نادر با آن همراه است. استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های موضعی بعد از عمل به‌طور قابل‌توجهی احتمال بروز عفونت و سایر عوارض را کاهش می‌دهد.
عوارض احتمالی این روش عبارتند از:
- خونریزی داخل چشم
- عفونت چشمی
- آسیب به ساختارهای چشم
- درد چشمی
- پارگی یا ضعف در الیافی که عدسی را در جای خود نگه می‌دارند (zonular dialysis)
- جدا شدن عنبیه از محل اتصال آن به جسم مژگانی (iridodialysis)
- باز شدن محل برش
- تاری یا اختلال در دید
- تورم مداوم داخل چشم
- باقی‌ماندن بخشی از عدسی طبیعی در چشم (retained cortex)
- جداشدگی شبکیه (retinal detachment)
- جابه‌جایی یا عدم قرارگیری صحیح عدسی مصنوعی
- از دست دادن بینایی
آنچه پیش از عمل باید انتظار داشت
پیش از انجام فیکوامولسیفیکاسیون، پزشک معاینات مختلفی روی چشم انجام می‌دهد و اندازه‌گیری‌های دقیقی برای تعیین قدرت کانونی عدسی مصنوعی انجام می‌گیرد تا دید پس از عمل بهینه شود.
ممکن است پزشک قطره‌های چشمی خاصی را برای استفاده قبل از عمل تجویز کند تا التهاب کاهش یافته و احتمال بروز عفونت کمتر شود.
در برخی موارد، نیاز است فرد به‌طور موقت مصرف برخی داروها را متوقف کند. همچنین معمولاً پزشک توصیه می‌کند بیمار از ۶ ساعت قبل از جراحی، چیزی نخورد و نیاشامد.
گرچه این عمل معمولاً به‌صورت سرپایی انجام می‌شود و بیمار همان روز می‌تواند مرخص شود، اما به دلیل کاهش موقت دید، بهتر است از فردی بخواهد او را تا منزل همراهی کند و در انجام کارهای روزمره کمک‌رسان باشد تا بینایی به حالت مطلوب بازگردد.
حین عمل
جراحی فیکوامولسیفیکاسیون ممکن است در بیمارستان یا یک مرکز جراحی سرپایی انجام شود. بیمار معمولاً در طول عمل بیدار می‌ماند و برای کاهش اضطراب ممکن است داروهای آرام‌بخش دریافت کند.
مراحل جراحی شامل موارد زیر است:
- استفاده از قطره بی‌حسی یا تزریق داروی بی‌حسی برای بی‌حس کردن چشم
- ایجاد برشی بسیار کوچک در حاشیه قرنیه با استفاده از تیغ جراحی یا لیزر
- وارد کردن پروب فیکو برای خرد کردن و خارج کردن عدسی طبیعی
- کاشت عدسی مصنوعی داخل کپسول
- گذاشتن یک محافظ روی چشم برای محافظت حین دوران بهبودی
بیمار معمولاً بین ۱۵ تا ۳۰ دقیقه پس از پایان عمل می‌تواند از مرکز جراحی مرخص شود.
مراقبت‌های بعد از عمل
در روزها و هفته‌های پس از جراحی، رعایت دقیق دستورات پزشک برای بهبودی بسیار مهم است. این موارد ممکن است شامل توصیه‌های زیر باشد:
- استفاده منظم از داروهای تجویزشده مانند قطره‌های چشمی طبق دستور پزشک
- استفاده از محافظ چشمی حین خواب
- استفاده از عینک محافظ یا محافظ چشمی در طول روز
- اجتناب از مالش یا فشار دادن چشم
- پرهیز از ورود آب و صابون به داخل چشم
- اجتناب از فعالیت‌هایی که ممکن است به چشم فشار وارد کنند
- حضور در زمان‌های تعیین‌شده برای ویزیت‌های پس از عمل
بینایی بیمار ممکن است طی ۴ تا ۶ هفته پس از جراحی به‌تدریج بهبود یابد.
جمع‌بندی
فیکوامولسیفیکاسیون روشی رایج و مؤثر برای درمان آب‌مروارید است. در این روش از دستگاهی با امواج اولتراسوند برای خرد کردن عدسی چشم استفاده می‌شود، قطعات آن خارج می‌شوند و سپس عدسی مصنوعی جایگزین می‌گردد.
نتایج این روش معمولاً بسیار رضایت‌بخش هستند و اغلب بیماران بهبودی محسوسی در بینایی خود تجربه می‌کنند. با آنکه احتمال بروز عوارض پایین است، اما مواردی چون عفونت، خونریزی و جداشدگی شبکیه جزو خطرات احتمالی محسوب می‌شوند.
از آنجا که این جراحی به‌صورت سرپایی انجام می‌شود، رعایت دقیق مراقبت‌های بعد از عمل نقش مهمی در کاهش خطرات و تضمین بهبودی موفق دارد.