پزشکان برای درمان عفونت‌های باکتریایی مانند گلودرد چرکی یا عفونت مجاری ادراری، آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کنند. آنتی‌بیوتیک‌ها داروهایی هستند که باکتری‌های مضر را از بین می‌برند یا رشد آن‌ها را متوقف می‌کنند، اما ممکن است باعث عوارض جانبی شوند که بیشتر آن‌ها تهدید کننده زندگی نیستند.
مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها (CDC) گزارش داده است که یک پنجم مراجعات اضطراری به اورژانس به دلیل عوارض جانبی داروها، مربوط به آنتی‌بیوتیک‌ها است. در مواردی که عوارض جانبی شدید باشند، لازم است فرد سریعاً با پزشک یا متخصص سلامت تماس بگیرد. همچنین، در صورتی که فرد علائمی مانند مشکل در تنفس، درد قفسه سینه یا تنگی گلو را تجربه کند، باید فوراً با شماره اورژانس ۱۱۵ تماس بگیرد.
این مقاله به بررسی عوارض جانبی شایع و نادر آنتی‌بیوتیک‌ها، عوارض بلندمدت و زمان مراجعه به پزشک می‌پردازد. این موضوع اهمیت زیادی دارد چون شناخت صحیح عوارض جانبی می‌تواند به پیشگیری از مشکلات جدی کمک کند.
عوارض جانبی شایع آنتی‌بیوتیک‌ها
یکی از عوارض شایع مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها مشکلات گوارشی است. این مشکلات می‌تواند شامل تهوع، سوءهاضمه، استفراغ، اسهال، نفخ و کاهش اشتها باشد.
این علائم معمولاً پس از قطع مصرف دارو از بین می‌روند، زیرا بدن فرصت بازسازی تعادل طبیعی میکروبیوم خود را پیدا می‌کند. در مواردی که مشکلات گوارشی شدید شوند، مانند وجود خون در اسهال، درد شدید شکم یا استفراغ غیرقابل کنترل، باید مصرف آنتی‌بیوتیک قطع و سریعاً با پزشک تماس گرفته شود.
یکی دیگر از عوارض، عفونت قارچی است که به دلیل نابودی باکتری‌های مفید بدن ایجاد می‌شود. باکتری‌های خوب در دهان، دستگاه گوارش و واژن نقش مهمی در حفظ تعادل میکروبی بدن دارند، و نابودی آن‌ها ممکن است باعث رشد قارچ‌ها شود.
علائم عفونت قارچی شامل لکه‌های سفید روی گلو، گونه‌ها، سقف دهان یا زبان، درد هنگام خوردن یا بلعیدن و خونریزی هنگام مسواک زدن دندان‌ها است. در زنان، عفونت قارچی واژینال ممکن است باعث خارش، تورم، درد و سوزش هنگام رابطه جنسی یا ادرار، درد شکم یا لگن، خون در ادرار و ترشحات سفید یا خاکستری شود. پزشکان می‌توانند برای درمان این عفونت‌ها داروهای ضدقارچ تجویز کنند.
مصرف همزمان آنتی‌بیوتیک‌ها با برخی داروها یا مکمل‌ها می‌تواند باعث تداخل دارویی شود. این تداخلات ممکن است خفیف یا شدید باشند و علائمی مانند تهوع، درد معده، خواب‌آلودگی، سرگیجه، ضربان قلب سریع یا سردرد ایجاد کنند.
تداخلات دارویی می‌توانند اثربخشی داروها را افزایش، کاهش یا عوارض جانبی را تشدید کنند. یکی از نکات مهم این است که الکل می‌تواند با برخی آنتی‌بیوتیک‌ها تداخل ایجاد کند. بنابراین معمولاً توصیه می‌شود هنگام مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها از مصرف الکل خودداری شود. داروهایی مانند داکسی‌سایکلین، اریترومایسین، مترونیدازول، تینیدازول و ایزونیازید نمونه‌هایی هستند که مصرف همزمان با الکل خطرناک است. برای جلوگیری از تداخلات دارویی، بهتر است همیشه داروهای جدید را با پزشک یا داروساز در میان بگذارید.
برخی آنتی‌بیوتیک‌ها مانند سیپروفلوکساسین، داکسی‌سایکلین و لووفلوکساسین باعث حساسیت بیشتر پوست به نور خورشید می‌شوند که به آن فوتوسنسیتیویتی یا حساسیت نوری گفته می‌شود. علائم این حساسیت شامل تغییر رنگ پوست مشابه آفتاب‌سوختگی، التهاب، خارش، تاول‌هایی شبیه کهیر و خشکی پوست است.
در هنگام مصرف این داروها، لازم است از ضدآفتاب با طیف حفاظتی بالا (SPF 30 یا بیشتر) استفاده شود و لباس‌های محافظ مانند کلاه لبه‌دار، پیراهن آستین بلند، شلوار و عینک آفتابی به کار گرفته شود. همچنین بهتر است از قرار گرفتن طولانی مدت در معرض نور خورشید، خصوصاً در ساعات ۱۰ صبح تا ۴ بعدازظهر، خودداری شود. اگر فرد حساسیت شدید به نور خورشید را تجربه کرد، باید با پزشک مشورت کند.
عوارض جانبی نادر و شدیدتر
در موارد نادر، آنتی‌بیوتیک‌ها ممکن است واکنش آلرژیک شدید یا آنافیلاکسی ایجاد کنند که تهدیدکننده حیات است. علائم آنافیلاکسی شامل ضربان قلب سریع، کهیر یا جوش قرمز خارش‌دار، احساس اضطراب، سرگیجه، تورم صورت، دهان و گلو، خس‌خس سینه، فشار خون پایین، غش و تشنج است.
آنافیلاکسی بدون دریافت درمان اورژانسی می‌تواند منجر به مرگ شود، بنابراین در صورت مشکوک بودن به این وضعیت باید فوراً با اورژانس تماس گرفت.
یکی دیگر از عوارض جدی، التهاب روده ناشی از باکتری کلستریدیوم دیفیسیل (C. difficile) است که باعث التهاب شدید روده بزرگ و اسهال می‌شود. درمان این عفونت دشوار است و موارد شدید یا مزمن آن می‌تواند کشنده باشد.
هر کسی که نگران مقاومت آنتی‌بیوتیکی یا عفونت مقاوم به درمان است باید با پزشک خود صحبت کند. مقاومت آنتی‌بیوتیکی زمانی رخ می‌دهد که باکتری‌ها توان مقابله با داروهای آنتی‌بیوتیک را پیدا کنند و رشدشان ادامه یابد.
برخی عفونت‌ها باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک دارند که به هیچ داروی موجود پاسخ نمی‌دهند و می‌توانند بسیار شدید و خطرناک باشند. طبق آمار CDC، سالانه بیش از ۲.۸ میلیون نفر در آمریکا به باکتری‌ها یا قارچ‌های مقاوم مبتلا می‌شوند و بیش از ۳۵ هزار نفر جان خود را از دست می‌دهند.
برای کاهش خطر مقاومت دارویی، می‌توان اقداماتی انجام داد از جمله واکسینه شدن، شستشوی مرتب دست‌ها، رعایت بهداشت غذایی، جلوگیری از عفونت‌های مقاربتی و دوری از افراد بیمار. همچنین پوشاندن زخم‌ها تا زمان بهبودی، مصرف آنتی‌بیوتیک فقط در صورت ضرورت و طبق دستور پزشک و بازگرداندن داروهای بلااستفاده به داروخانه از دیگر راهکارهای مهم است.
مصرف طولانی مدت تتراسایکلین می‌تواند باعث ایجاد لکه و تغییر رنگ در پوست، ناخن‌ها، دندان‌ها و استخوان‌ها شود. این تغییر رنگ دندان‌ها در بزرگسالان برگشت‌ناپذیر است، چون دندان‌ها رشد مجدد ندارند.
اگر آنتی‌بیوتیک باعث تغییر رنگ دندان‌ها شود، بهتر است با پزشک درباره تغییر دارو مشورت شود.
بیماری کلیه یکی دیگر از نگرانی‌های احتمالی است، زیرا بسیاری از آنتی‌بیوتیک‌ها از طریق کلیه‌ها دفع می‌شوند. در افراد با مشکلات کلیوی، تجمع داروها می‌تواند آسیب بیشتری به کلیه‌ها وارد کند.
پزشکان معمولاً قبل از تجویز آنتی‌بیوتیک برای بیماران مبتلا به بیماری کلیوی، آزمایش‌های عملکرد کلیه را بررسی می‌کنند تا دوز مناسب تعیین شود.
عوارض جانبی بلندمدت آنتی‌بیوتیک‌ها
مصرف طولانی مدت یا مکرر آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند باعث عدم تعادل میکروبی روده یا دیسبیوزیس شود که اثرات متنوعی روی سلامت بدن دارد.
مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۹ روی بیش از ۳۷ هزار زن مسن نشان داد که استفاده از آنتی‌بیوتیک در این دوران زندگی با افزایش خطر مرگ ناشی از هر علت و بیماری‌های قلبی‌عروقی ارتباط دارد.
همچنین مرور تحقیقات گذشته در سال ۲۰۲۰ نشان می‌دهد که آنتی‌بیوتیک‌ها ممکن است بر پاسخ ایمنی نوزادان تأثیر گذاشته و سیستم ایمنی آن‌ها را در آینده تحت تأثیر قرار دهد.
زمان تماس با پزشک
در صورت بروز علائم جدید، غیرمعمول یا توضیح‌ناپذیر هنگام مصرف آنتی‌بیوتیک، باید به پزشک مراجعه کرد.
اگر پس از چند روز مصرف آنتی‌بیوتیک، علائم عفونت همچنان ادامه داشت، احتمالاً دارو مؤثر نبوده و نیاز به تعویض دارو وجود دارد که باید با پزشک مطرح شود.
همچنین هر فردی که دچار عوارض جانبی شدید یا واکنش آلرژیک به آنتی‌بیوتیک شود، باید فوراً به مراکز درمانی مراجعه کند.
خلاصه
آنتی‌بیوتیک‌ها داروهایی هستند که برای کشتن یا جلوگیری از رشد باکتری‌ها استفاده می‌شوند و برای درمان عفونت‌های باکتریایی مانند گلودرد تجویز می‌شوند.
عوارض جانبی آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد، بنابراین فقط باید زمانی که پزشک تشخیص دهد، مصرف شوند.
گزارش هرگونه عارضه جانبی به پزشک یا متخصص سلامت اهمیت زیادی دارد تا بتوان بهترین مراقبت را فراهم کرد.