با وجود تمام فواید ویتامین ای آیا این ویتامین می تواند عوارضی داشته باشد؟
ویتامین ای یک ویتامین مهم است که نقش های مهمی در بدن از جمله در بینایی، تولید مثل، سلامت قلب و عروق، مغز و پوست و بخصوص اثرات آنتی اکسیدانی و ضد پیری دارد. در واقع ویتامین ای نقش اساسی در محافظت بدن در مقابل اثرات مخرب گونههای فعال اکسیژن که در جریان متابولیسم یا در محیط زیست تشکیل میشوند به عهده دارد. اما در مقادیر بالا ممکن است مضر باشد.
لذا بسیاری از افراد به امید بهبود سیستم ایمنی بدن، کاهش خطر ابتلا به سرطان یا تقویت مو، پوست و ناخن و غیره از مکملهای ویتامین ای استفاده میکنند. با این وجود معمولاً مصرف مکملهای ویتامین ای غیرضروری هستند. بخصوص که مصرف آنها در مقادیر بالا عوارضی دارد.
در افرادی که رژیمهای کم چرب دارند و یا افرادی که اختلالاتی در هضم و جذب چربی مانند بیماری کرون یا فیبروز کیستیک دارند و در معرض خطر کمبود ویتامین ای هستند، که مکمل یاری مفید است.
جذب، انتقال و ذخیره ویتامین ای
ویتامین ای در قسمت بالایی روده کوچک یا انتشار وابسته به مسیل جذب میشود. استفاده از آن وابسته به چربی رژیم غذایی و عملکرد مناسب سیستم صفراوی و پانکراس میباشد.
اشکال استریفیه شده ویتامین ای که در مکملها یافت میشوند پایدار تر هستندو تنها پس از هیدرولیز توسط استراز های موجود در مخاط دئودنوم قابل جذب هستند با این وجود استر های طبیعی نیز تقریباً به خوبی جذب میشوند.
جذب ویتامین ای بسیار متغیر است و کفایت آن بین ۲۰ تا ۷۰ درصد میباشد. ویتامین ای جذب شده به شیلومیکرونها میپیوندد و از طریق لنف به گردش خون عمومی منتقل میشود.
ویتامین ای که به کبد برده میشود با استفاده از یک پروتئین خاص برای انتقال ویتامین ای به VLDL میپیوندد. در پلاسما ویتامین ای به LDL و HDL میپیوندد و از آنها در مقابل اکسیداسیون محافظت میکند.
برداشت سلولی ویتامین ای میتواند هم از طریق فرآیند وابسته به گیرنده که در آن LDL ویتامین را به سلولها می برد و هم از طریق فرایندی با واسطه لیپوپروتئین لیپاز، صورت گیرد که در آن ویتامین ای تحت تاثیر عمل لیپو پروتئین لیپاز از شیلومیکرونها و VLDL جدا میشود. در داخل سلول انتقال درون سلولی احتیاج به پروتئین داخل سلولی متصل شونده به توکوفرول دارد.
در بیشتر سلولهای غیر چربی ویتامین ای تقریباً به صورت انحصاری در غشاها وجود دارد. ولی در بافتهای چربی به طور عمده در توده چربی ذخیره میشود و به راحتی جابه جا نمیشود.
متابولیسم ویتامین ای
ویتامین ای در هشت شکل مختلف وجود دارد:آلفا، بتا، گاما، و دلتا توکوفرول و آلفا، بتا، گاما و دلتا توکوترینول؛ که دارای مقادیر مختلف فعالیت بیولوژیکی اند. به نظر می رسد آلفا توکوفرول فعال ترین شکل ویتامین ای باشد , تنها شکلی است که برای تأمین نیازهای انسان شناخته شده است.
غلظت سرمی آلفاتوکوفرول به کبد بستگی دارد ، که همه اشکال ویتامین ای را از روده کوچک جذب می کند. سپس کبد ترجیحاً فقط آلفا توکوفرول ترشح کرده وسایر فرمهای ویتامین E را متابولیزه و دفع می کند. در نتیجه ، غلظت سلولی و خونی سایر اشکال یتامین ای کمتر از آلفا توکوفرول است و بنابراین کمتر مورد مطالعه قرار گرفته است.
متابولیسم ویتامین ای محدود است. به طور عمده از طریق مدفوع میگردد با دریافت معمول ویتامین ای قسمت بسیار کمی از آن بصورت متابولیتهای زنجیره جانبی محلول در آب در ادرار دفع میشود.
عملکرد
ویتامین ای مهمترین آنتی اکسیدان محلول در چربی در سلول است که با قرار گرفتن در قسمت لیپیدی غشاهای سلولی، از فسفولیپیدهای اشباع نشده و در مقابل تجزیه اکسیداتیو حاصل از گونههای فعال اکسیژن و رادیکالهای آزاد دیگر محافظت میکند.
ویتامین ای این عمل را از طریق دادن یک هیدروژن به رادیکالها و تبدیل آنها به متابولیتهای بی خطر انجام میدهد. این فرایند، پاکسازی رادیکالهای آزاد نامیده میشود.
ویتامین ای به عنوان پاک کننده غشا از رادیکالهای آزاد یک جزء مهم از سیستم دفاع سلولی به حساب میآید که شامل آنزیم های دیگر مانند سوپراکسید دیسموتاز، گلو تاتیون پروکسیداز، گلوتاتیون ردوکتاز، کاتالاز، تیورودوکسن رودوکتاز و عوامل غیر آنزیمی مانند گلوتاتیون و اسید اوریک می باشد، که بسیاری از آنها به مواد ضروری دیگر مانند سلنیوم، مس، روی، منگنز و ریبوفلاوین نیازمندند.
بنابراین عملکرد آنتی اکسیدانی ویتامین ای میتواند بوسیله سطوح بسیاری از مواد مغذی دیگر تحت تأثیر قرار بگیرد.
منابع ویتامین ای
روغن های گیاهی بهترین منبع ویتامین ای می باشند. ویتامین ای در بیشتر غذاها وجود دارد:
روغن ها: روغن سویا، روغن آفتابگردان، روغن گلرنگ، روغن جوانه گندم، روغن ذرت
آجیل و دانهها: دانههای آفتابگردان، بادام، فندق، کره بادام زمینی، بادام زمینی
میوهها: کیوی، انبه، گوجه فرنگی
سبزیجات: اسفناج، کلم بروکلی
به عنوان مثال ۳۰ گرم بادام یا حدود ۲۵ عدد آن ۷.۳ میلی گرم، یک قاشق غذاخوری روغن آفتابگردان ۵.۶ میلی گرم، ۳۰ گرم مغزهای مخلوط ۳.۱ و ۱ قاشق غذاخوری روغن کانولا ۲.۴ میلی گرم ویتامین ای دارد.
ویتامین ای در اثر پختن در آب از بین نمی روند ولی توسط سرخ کردن و روغن زیاد از بین میرود.
دریافت مرجع رژیمی ویتامین ای
شیرخوران ۴-۵ میلی گرم
کودکان ۶-۷ میلی گرم
نوجوانان ۱۱-۱۵ میلی گرم
بزرگسالان ۱۵ میلی گرم
زنان باردار ۱۵ میلی گرم
زنان شیرده ۱۹ میلی گرم
قوانین تبدیل میلی گرم به واحد و برعکس به شرح زیر است:
• برای تبدیل از میلی گرم به واحد: ۱ میلی گرم آلفا توکوفرول معادل ۱.۴۹ واحد فرم طبیعی یا ۲.۲۲ واحد از فرم مصنوعی است.
• برای تبدیل از واحد به میلی گرم: ۱واحد آلفا توکوفرول معادل ۰.۶۷ میلی گرم فرم طبیعی یا ۰.۴۵ میلی گرم از فرم مصنوعی است.
کمبود ویتامین ای
تظاهر بالینی کمبود ویتامین ای به طور قابل توجهی متفاوت است. سیستم های عصبی، عضلانی، عروقی و تولید مثلی در معرض خطر کمبود هستند.
کمبود ویتامین ای که گسترش آن ممکن است ۵ تا ۱۰ سال طول بکشد از نظر بالینی به صورت فقدان رفلکس تاندون عمقی، اختلال حس وضعیت و ارتعاش، تغییر در تعادل و تطابق، ضعف عضلانی و اختلالات بینایی بروز میکند.
علائم در انسان غیر معمول است و فقط در افراد با سوء جذب مانند انسداد صفراوی، نارسایی غدد برون ریز پانکراس و اختلال در انتقال چربی رخ میدهد.
در سطح سلولی کمبود ویتامین ای با افزایش پروکسیداسیون لیپیدی در غشای سلولی همراه است. به همین دلیل سلولهای دچار کمبود ویتامین ای وقتی در معرض استرس اکسیدانی قرار بگیرند. تخریب و نکروز سریعتری خواهند شد.
انتقال جنینی محدود ویتامین ای باعث میشود چون خوانان غلظتهای کمی از ویتامین ای را در بافت های خود داشته باشند بنابراین شیرخواران نارس ممکن است در معرض خطر کمبود ویتامین ای قرار بگیرند.
آیا کمبود ویتامین ای وجود دارد؟
کمبود ویتامین ای نادر است و علائم کمبود آشکار در افراد سالم که حتی ویتامین ای کمی از رژیم غذایی خود دریافت می کنند گزارش نشده است. اما کمبود در موارد زیر دیده شده است:
نوزادان نارس با وزن بسیار کم هنگام تولد (کمتر از ۱۵۰۰ گرم). لذا مکمل ویتامین ای در این نوزادان ممکن است خطر برخی از عوارض ، مانند اثر منفی بر شبکیه و خطر عفونت را کاهش دهد.
اختلالات سوء جذب چربی. علائم کمبود شامل نوروپاتی محیطی، آتاکسی، میوپاتی اسکلتی، رتینوپاتی و اختلال در پاسخ ایمنی است. در نتیجه، این موارد گاهی به فرمهای محلول در آب ویتامین ای مانند سوکسینات توکوفریل پلی اتیلن گلیکول-۱۰۰۰ نیاز دارند.
افراد مبتلا به آبتالیپوپروتئینمیا. که یک اختلال ارثی نادر است که منجر به جذب کم چربی در رژیم غذایی می شود ، این افراد به دوزهای زیادی از ویتامین ای (تقریباً ۱۰۰ میلی گرم به ازاء هر کیلوگرم یا ۵-۱۰ گرم در روز) نیاز دارند. کمبود ویتامین ای در این افراد باعث مشکلاتی از قبیل انتقال ضعیف تکانه های عصبی ، ضعف عضلانی و تحلیل رفتن شبکیه می شود که در نهایت منجر به کوری می شود.
آتاکسی و کمبود ویتامین ای. یکی دیگر از اختلالات نادر و ارثی است که در آن پروتئین انتقال دهنده آلفا توکوفرول کبد معیوب است یا وجود ندارد. افراد مبتلا چنان کمبود ویتامین ای دارند که آسیب عصبی می بینند و توانایی راه رفتن را از دست می دهند مگر اینکه مقادیر زیادی ویتامین ای مکمل مصرف کنند.
مسمومیت
ویتامین ای یکی از ویتامین ها با کمترین خاصیت مسمومیت غذایی است. به نظر میرسد انسانها و حیوانات قادر به تحمل دریافتهای نسبتاً بالا حداقل ۱۰۰ برابر نیازهای تغذیه خود باشند.
حداکثر مقدار قابل تحمل در بزرگسالان ۱۰۰۰ میلی گرم در روز است البته مقادیر بسیار بالا ویتامین ای می تواند توانایی بدن برای استفاده از سایر ویتامینهای محلول در چربی را کاهش دهد، به عنوان مثال حیوانات تغذیه شده با مقادیر بالای ویتامین ای اختلال در مینرالیزه شدن استخوان، اختلال در ذخیره ویتامین آ و افزایش زمان انعقاد خون را نشان دادند.
با توجه به اینکه ویتامین های محلول در چربی است، می توانند در چربی بدن تجمع پیدا کنند و عوارضی ایجاد کند، خصوصاً اگر مقادیر بیش از حد از طریق مکملها را مصرف شود.
در چند سال اخیر اطلاعات متناقضی در ارتباط بین مکمل یاری با دوز بالای ویتامین ای و افزایش مرگ و میر در بیماریهای قلبی عروقی، بیماریهای عفونی و سرطان ها گزارش شده است.
همچنین مصرف بیش از حد ویتامین ای ممکن است باعث افزایش خونریزی و سکته مغزی یا خطر مرگ شود. عوارض جانبی می تواند شامل حالت تهوع، اسهال، درد معده، خستگی، ضعف، سردرد، تاری دید، راش و کبودی باشد.
استفاده روزانه از مکمل های ویتامین E با دوز زیاد (۴۰۰ واحد ویتامین ای مصنوعی [۱۸۰ میلی گرم]) ممکن است خطر ابتلا به سرطان پروستات را افزایش دهد.
تداخلات داروئی ویتامین ای
-سیکلوسپورین : مصرف مقادیر زیادی ویتامین ای همراه با سیکلوسپورین ممکن است میزان سیکلوسپورین را افزایش دهد. با افزایش میزان جذب سیکلوسپورین در بدن ، ویتامین ای ممکن است اثرات و عوارض سیکلوسپورین را افزایش دهد.
-داروهای متابولیزه شده توسط کبد با ویتامین ای تداخل می کنند. برخی از داروها توسط کبد تجزیه می شوند. ویتامین E ممکن است سرعت تجزیه برخی از داروها در کبد را افزایش دهد. مصرف ویتامین ای همراه با برخی از داروها که توسط کبد تجزیه می شود می تواند اثر بخشی برخی داروها را کاهش دهد. لوواستاتین، کتوکونازول، ایتراکونازول، فکسوفنادین، تریازولام و بسیاری دیگر.
-داروهای سرطان (شیمی درمانی) با ویتامین E تداخل می کنند. ویتامین ای یک آنتی اکسیدان است. این نگرانی وجود دارد که آنتی اکسیدان ها ممکن است باعث کاهش اثر بخشی برخی از داروهای سرطان ها شوند.
-داروهایی که لخته شدن خون را کند می کنند یاداروهای ضد انعقاد و ضد پلاکت با ویتامین E تداخل می کنند. ویتامین ای ممکن است لخته شدن خون را کند کند. مصرف ویتامین ای همراه با داروهایی که لخته شدن را نیز کند می کند احتمال کبودی و خونریزی را افزایش می دهد. مانند آسپرین ، کلوپیدوگرل، دیکلوفناک، ایبوپروفن، ناپروکسن، دالتپارین، انوکساپارین ، هپارین، وارفارین و غیره.
-داروهای کاهش کلسترول (استاتین ها) با ویتامین E تداخل می کنند. مصرف ویتامین ای ، بتاکاروتن ، ویتامین سی و سلنیوم در کنار یکدیگر ممکن است باعث کاهش اثر بخشی برخی داروها برای کاهش کلسترول مانند آتورواستاتین، فلوواستاتین، لوواستاتین و پرواواستاتین می شود.
-نیاسین با ویتامین ای تداخل دارد، مصرف ویتامین ای همراه با بتاکاروتن ، ویتامین سی و سلنیوم ممکن است برخی از اثرات مفید نیاسین را کاهش دهد. نیاسین می تواند کلسترول خوب را افزایش دهد. مصرف ویتامین ای همراه با سایر ویتامین ها ممکن است باعث کاهش کلسترول خوب شود.
موارد احتیاط و هشدارهای ویژه:
بارداری: هنگامی که به مقدار توصیه شده روزانه استفاده شود ، ویتامین Eای برای زنان باردار بی خطر است. این نگرانی وجود دارد که مصرف مکمل های ویتامین ای ممکن است برای جنین در اوایل بارداری مضر باشد.
لذا مکمل های ویتامین ای را در ۸ هفته اول بارداری بدون تجویز پزشک مصرف نکنید. در اواخر بارداری، حداکثر میزان توصیه شده ویتامین ای ۸۰۰ میلی گرم در زنان ۱۴ تا ۱۸ سال و ۱۰۰۰ میلی گرم در زنان بالای ۱۸ سال است.
شیردهی: ویتامین E در صورت شیردهی به مقدار توصیه شده روزانه در دوران شیردهی ، بی خطر است. حداکثر میزان توصیه شده ویتامین ای در زنان شیرده ۱۴ تا ۱۸ سال ۸۰۰ میلی گرم و در زنان شیرده بالای ۱۸ سال ۱۰۰۰ میلی گرم است. ویتامین ای در صورت مصرف در دوزهای بیشتر از حداکثر مقدار توصیه شده ، احتمالاً بی خطر است.
نوزادان و کودکان: ویتامین E وقتی به طور مناسب از طریق دهان مصرف شود ، به احتمال بی خطر است. اما کودکان باید از مصرف دوزهای ویتامین ای بالاتر از حد مجاز روزانه خودداری کنند.
ویتامین E (آلفا توکوفرول) در صورت تزریق داخل وریدی (توسط IV) به نوزادان نارس در دوزهای بالا یا هنگامی که ویتامین ای از طریق دهان در دوزهای بالاتر از حد بالای روزانه مصرف می شود ، احتمالاً بی خطر است.
آنژیوپلاستی: از مصرف مکمل های حاوی ویتامین ای یا سایر ویتامین های آنتی اکسیدان (بتاکاروتن ، ویتامین C) بلافاصله قبل و بعد از آنژیوپلاستی بدون نظارت پزشک خودداری کنید. به نظر می رسد این ویتامین ها در بهبودی تداخل دارند.
اختلالات خونریزی: ویتامین ای ممکن است اختلالات خونریزی را بدتر کند. اگر به اختلال خونریزی مبتلا هستید ، از مصرف مکمل های ویتامین E خودداری کنید.
دیابت: ویتامین ای ممکن است خطر ابتلا به نارسایی قلبی را در افراد دیابتی افزایش دهد. افراد دیابتی باید از مصرف مقادیر ویتامین E بیشتر از ۴۰۰ واحد در روز خودداری کنند.
سرطان سر و گردن: مکمل های ویتامین ای را در دوزهای بیشتر از ۴۰۰ واحد روزانه مصرف نکنید. ویتامین ای ممکن است احتمال بازگشت سرطان را افزایش دهد.
بیماریهای کبد: اگر ویتامین ای که به مدت ۲ سال یا بیشتر مصرف می شود ، می تواند مقاومت به انسولین را در صورت ابتلا به بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) بدتر کند.
حمله قلبی: ویتامین ای ممکن است خطر مرگ را در افرادی که سابقه حمله قلبی دارند افزایش دهد. افرادی که سابقه حمله قلبی دارند باید از مصرف مقادیر ویتامین ای بیشتر از ۴۰۰ واحد در روز خودداری کنند.
پوکی استخوان: ورزش با مصرف مقادیر بالای ویتامین E و ویتامین C ممکن است مزایای ورزش بر استخوان بکاهد.
سرطان پروستات: این نگرانی وجود دارد که مصرف ویتامین ای ممکن است احتمال ابتلا به سرطان پروستات را افزایش دهد. تأثیر ویتامین ای در مردانی که در حال حاضر به سرطان پروستات مبتلا هستند، مشخص نیست. با این حال، از لحاظ تئوری، مصرف مکمل های ویتامین ای ممکن است در مردان مبتلا به سرطان پروستات بدتر شود.
رتینیت پیگمنتوزا: یک بیماری ارثی چشم که باعث ضعف بینایی در شب و از بین رفتن دید می شود: به نظر می رسد ۴۰۰ واحد ویتامین ای سرعت کاهش بینایی را در افراد مبتلا به رتینیت پیگمنتوزا تسریع می کند.
سکته مغزی: ویتامین ای ممکن است خطر مرگ را در افرادی که سابقه سکته مغزی دارند افزایش دهد. افرادی که سابقه سکته مغزی دارند باید از مصرف مقادیر ویتامین E بیشتر از ۴۰۰ ای در روز خودداری کنند.
جراحی: ویتامین ای ممکن است خطر خونریزی حین و بعد از جراحی را افزایش دهد. استفاده از ویتامین ای را حداقل ۲ هفته قبل از یک جراحی برنامه ریزی شده متوقف کنید.
کمبود ویتامین کا: ویتامین ای ممکن است مشکلات لخته شدن را در افرادی که سطح ویتامین کا آنها بسیار پایین است، بدتر کند.
مکمل های ویتامین ای یا غذا
ویتامین ای موجود در مکمل ها معمولاً به شکل آلفا- توکوفرول استات فروخته می شود ،که نوعی α-توکوفرول است که از توانایی آنتی اکسیدانی آن محافظت می کند و پایدارتر است. فرم مصنوعی با برچسب dl شناخته می شود، در حالی که فرم طبیعی دارای برچسب d است.
فرم مصنوعی فقط نیمی از فعالیت فرم طبیعی را دارد. مهم است که رژیم غذایی روزانه شامل غذاهایی با ویتامین ای بالا باشید که ویتامین ای کافی فقط از غذاها دریافت شود.
مکمل ویتامین ای ۴۰۰ واحد معادل ۱۸۰ میلی گرم ویتامین ای فرم طبیعی و قرص ویتامین ای ۱۰۰ معادل ۴۵ میلی گرم ویتامین ای طبیعی است که در هر دو مورد بسیار بیشتر از نیاز روزانه یعنی ۱۵ میلی گرم است. بنابراین مصرف روزانه و طولانی مدت ممکن است خطرناک باشد.
لذا انجمن قلب آمریکا توصیه میکند که آنتی اکسیدانها از جمله ویتامین ای را از یک رژیم غذایی متعادل و سرشار از میوه ، سبزیجات و غلات کامل به جای مکملها دریافت کنید.