خشکی چشم یک وضعیت مزمن است که زمانی رخ می‌دهد که چشمان شما روان‌سازی کافی ندارند و این مشکل می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی مانند بیماری‌های چشمی، بیماری‌های خودایمنی، آلرژی‌ها، تغییرات هورمونی، کمبود ویتامین A و ـ نکته‌ای که ممکن است شما را شگفت‌زده کند ـ تداخلات دارویی باشد[1]. بسیاری از داروهای نسخه‌ای و بدون نسخه می‌توانند خطر ابتلا به سندرم خشکی چشم را افزایش دهند، چه از طریق تأثیر مستقیم بر ساختار چشم و چه از طریق ایجاد تغییرات فیزیولوژیکی که به‌صورت غیرمستقیم عملکرد طبیعی چشم را مختل می‌کنند.

فهرست داروهایی که باعث خشکی چشم می‌شوند — Marc Tran/Stocksy

اگر دچار خشکی چشم شده‌اید، کشف اینکه یکی از داروهای مصرفی شما عامل آن است می‌تواند نخستین گام در مسیر رهایی از علائمی مانند سوزش، قرمزی، درد، حساسیت به نور و سایر نشانه‌های آزاردهنده باشد. شناسایی داروی مسبب به پزشک کمک می‌کند تا درمان مناسب‌تری برای شما در نظر بگیرد.

آنتی‌هیستامین‌ها برای تسکین آلرژی

آنتی‌هیستامین‌ها میزان هیستامین، که نوعی پیام‌رسان شیمیایی در سیستم ایمنی است، را کاهش می‌دهند و با این کار به کاهش علائم آلرژی کمک می‌کنند. اما این داروها می‌توانند “فیلم اشکی” ـ ترکیبی از روغن، آب و مخاط که سطح چشم را می‌پوشاند ـ را خشک کنند[2].

آنتی‌هیستامین‌ها از دو طریق در تولید اشک اختلال ایجاد می‌کنند: نخست با مسدود کردن گیرنده‌هایی که ترشح مایعات در چشم را تنظیم می‌کنند[3]، و دوم با قطع سیگنال‌های عصبی مورد نیاز برای تولید مقادیر مناسب آب و چربی که در نهایت منجر به کاهش اشک و پایین آمدن کیفیت فیلم اشکی می‌شود[4].

نمونه‌هایی از آنتی‌هیستامین‌هایی که ممکن است باعث خشکی چشم شوند عبارت‌اند از[3]:

دیفن‌هیدرامین (Benadryl)
لوراتادین (Claritin)
ستیریزین (Zyrtec)
فکسوفنادین (Allegra)

قطره‌های چشمی

برخی قطره‌های چشمی حاوی مواد نگهدارنده هستند که به‌طور متناقض می‌توانند باعث خشکی چشم شوند و حتی به سطح چشم آسیب برسانند[5]. بررسی‌ها نشان داده‌اند که بنزالکونیوم کلراید، یکی از مواد نگهدارنده رایج، ممکن است با اختلال در عملکرد سلول‌های قرنیه باعث خشکی چشم شود، هرچند تحقیقات بیشتری برای تأیید این موضوع لازم است[6].

مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۳ پیشنهاد کرد که برای کنترل خشکی چشم، استفاده از قطره‌های چشمی بدون نگهدارنده بهتر است[7]. همچنین استفاده نادرست از قطره‌ها ـ مثلاً استفاده همزمان از چند نوع قطره بدون فاصله زمانی مناسب ـ می‌تواند خطر خشکی چشم را افزایش دهد، بنابراین رعایت دقیق دستور پزشک ضروری است[8].

داروهای ضداحتقان

داروهای ضداحتقان مانند سودوافدرین (Sudafed) با هدف کاهش ترشحات مخاطی عمل می‌کنند، اما در عین حال می‌توانند به لایه مخاطی که فیلم اشکی را به سطح چشم متصل نگه می‌دارد، آسیب بزنند[9]. این داروها همچنین بر قسمت آبی فیلم اشکی نیز تأثیر می‌گذارند و آن را تضعیف می‌کنند.

داروهای ضداحتقان از طریق کاهش قطر رگ‌های خونی سینوس‌ها بر سیستم عصبی تأثیر می‌گذارند و این امر می‌تواند منجر به کاهش جریان خون و در نهایت کاهش تولید اشک شود[9]. مطالعات حیوانی نشان داده‌اند که استفاده منظم از ضداحتقان‌ها ممکن است به آسیب‌های بلندمدت بافتی در چشم منجر شود[10].

داروهای ضدافسردگی

انواع مختلفی از داروهای ضدافسردگی وجود دارند که هرکدام می‌توانند به شیوه‌های متفاوتی باعث خشکی چشم شوند.

مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRI)

مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۳ بر روی حیوانات نشان داد که SSRIها ممکن است با افزایش سطح سروتونین در اشک باعث آسیب چشمی ناشی از خشکی شوند[11]. سروتونین یک پیام‌رسان شیمیایی در مغز است که با افسردگی در ارتباط است و تغییر سطح آن می‌تواند ساختار و عملکرد اشک را مختل کند.

بیشتر بخوانید

هر آنچه باید در مورد داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی بدانید

از دیگر فرضیه‌ها این است که SSRIها باعث افزایش التهاب چشم یا اختلال در تولید و ثبات فیلم اشکی می‌شوند[11][12]. نمونه‌هایی از SSRIها شامل موارد زیر است[13]:

سیتالوپرام (Celexa)
اسیتالوپرام (Lexapro)
فلوکستین (Prozac)
فلووکسامین (Luvox)
پاروکستین (Paxil)
سرترالین (Zoloft)

مهارکننده‌های بازجذب سروتونین-نوراپی‌نفرین (SNRI)

SNRIها نسبت به SSRIها احتمال کمتری برای ایجاد خشکی چشم دارند، اما برای درک بهتر رابطه آن‌ها با این عارضه نیاز به تحقیقات بیشتری وجود دارد[11]. نمونه‌هایی از SNRIها عبارت‌اند از[13]:

ونلافاکسین (Effexor)
دس‌ونلافاکسین (Pristiq)
دولوکستین (Cymbalta)

ضدافسردگی‌های سه‌حلقه‌ای

این داروها مانند آمی‌تریپتیلین (Elavil) با افزایش سطح پیام‌رسان‌های شیمیایی مانند سروتونین و نوراپی‌نفرین در مغز، خلق‌وخو را بهبود می‌بخشند، اما می‌توانند سیگنال‌های عصبی به غدد اشکی را مختل کرده و تولید اشک را کاهش دهند[14][12][15].

داروهای هورمونی

داروهای حاوی هورمون‌ها، به‌ویژه استروژن و پروژسترون، می‌توانند در تعادل طبیعی اشک و عملکرد غدد اشکی اختلال ایجاد کنند[16]. این داروها ممکن است بر لایه چربی فیلم اشکی اثر بگذارند و موجب تبخیر سریع‌تر اشک شوند، که یکی از مکانیسم‌های شایع در ایجاد خشکی چشم است.

مثال‌هایی از داروهای هورمونی که با خشکی چشم مرتبط‌اند عبارت‌اند از[16]:

قرص‌های جلوگیری از بارداری خوراکی
درمان جایگزین هورمونی (HRT) در زنان یائسه
برخی از داروهای ناباروری که سطح هورمون‌های جنسی را تغییر می‌دهند

علاوه بر این، تغییرات طبیعی هورمونی در بارداری، شیردهی و یائسگی نیز ممکن است باعث تشدید علائم خشکی چشم شوند، به‌ویژه اگر فرد هم‌زمان از داروهای هورمونی استفاده کند[16].

داروهای ضد فشار خون

برخی از داروهای کاهنده فشار خون، به‌ویژه داروهایی که بر سیستم عصبی خودکار اثر می‌گذارند، ممکن است ترشح اشک را کاهش دهند و موجب خشکی چشم شوند[17]. این داروها ممکن است بر لایه آبی فیلم اشکی تأثیر بگذارند، که برای حفظ رطوبت و تغذیه قرنیه ضروری است.

داروهایی مانند بتابلوکرها (از جمله آتنولول و متوپرولول) یا دیورتیک‌ها (مانند هیدروکلروتیازید) ممکن است با کاهش ترشح مایعات بدن، از جمله اشک، همراه باشند[17]. در برخی موارد، داروهای ضد فشار خون باعث کاهش جریان خون به غدد اشکی شده و این موضوع نیز می‌تواند تولید اشک را تحت تأثیر قرار دهد[17].

داروهای ضد روان‌پریشی و تثبیت‌کننده‌های خلق

برخی داروهای ضد روان‌پریشی می‌توانند مسیرهای عصبی مسئول تحریک تولید اشک را مختل کرده و منجر به خشکی چشم شوند[18]. این تأثیر بیشتر در داروهایی دیده می‌شود که بر گیرنده‌های موسکارینی یا سروتونینی اثر می‌گذارند.

مثال‌هایی از این داروها عبارت‌اند از:

هالوپریدول
کلوزاپین
اولانزاپین

همچنین، تثبیت‌کننده‌های خلق مانند لیتیوم نیز ممکن است با کاهش عملکرد غدد اشکی یا ایجاد تغییرات در ترکیب اشک، باعث خشکی چشم شوند[18]. اگر فردی که از این داروها استفاده می‌کند دچار علائم خشکی چشم شود، باید به پزشک اطلاع دهد تا راهکارهای مکمل یا جایگزین بررسی شود.

مسکن‌ها و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)

برخی مسکن‌ها از جمله NSAIDها مانند ایبوپروفن ممکن است در برخی افراد باعث کاهش تولید اشک شوند[19]. هرچند اثر آن‌ها نسبت به سایر داروها کمتر است، اما در مصرف طولانی‌مدت می‌توانند در ساختار طبیعی فیلم اشکی اختلال ایجاد کنند.

از طرف دیگر، داروهای اپیوئیدی مانند مورفین و کدئین می‌توانند بر سیستم عصبی مرکزی تأثیر گذاشته و پاسخ‌های فیزیولوژیکی از جمله تولید اشک را کاهش دهند[19]. همچنین استفاده مزمن از این داروها ممکن است موجب کاهش حساسیت چشم و تأخیر در درک خشکی شود، که خود عامل خطر مضاعفی است.

بیشتر بخوانید

عوارض جانبی و اطلاعات اورفنادرین

داروهای ضد آکنه

ایزوترتینوئین (Accutane)، یکی از داروهای قدرتمند ضد آکنه، به‌خاطر اثرات منفی بر غدد میبومین شناخته شده است که لایه چربی فیلم اشکی را تولید می‌کنند[20]. این غدد نقش مهمی در پیشگیری از تبخیر اشک دارند، و اختلال در عملکرد آن‌ها یکی از شایع‌ترین دلایل خشکی چشم است.

ایزوترتینوئین ممکن است باعث کوچک شدن یا کاهش ترشح این غدد شود، و حتی پس از قطع دارو، در برخی موارد آسیب آن‌ها ماندگار باقی می‌ماند[21]. به همین دلیل، افرادی که از این دارو استفاده می‌کنند باید از نظر علائم خشکی چشم به‌طور منظم تحت نظر قرار گیرند.

داروهای ضدپارکینسون

داروهایی که برای کنترل علائم بیماری پارکینسون استفاده می‌شوند، مانند لوودوپا و آمانتادین، ممکن است به خشکی چشم منجر شوند[22]. یکی از دلایل این عارضه کاهش پلک زدن است که در بیماران پارکینسون رایج است و منجر به تبخیر سریع‌تر اشک می‌شود.

همچنین برخی داروهای ضدپارکینسون ممکن است با کاهش سیگنال‌های عصبی به غدد اشکی یا اختلال در تولید اشک، موجب کاهش رطوبت چشم شوند[22]. مصرف هم‌زمان این داروها با سایر داروهای خشکی‌آور، خطر سندرم خشکی چشم را دوچندان می‌کند.

داروهای شیمی‌درمانی

داروهای شیمی‌درمانی می‌توانند به‌طور مستقیم به بافت‌های چشمی آسیب برسانند یا عملکرد غدد اشکی را مختل کنند[23]. برخی از این داروها حتی می‌توانند موجب زخم قرنیه یا التهاب ملتحمه شوند، که منجر به علائم شدیدتر خشکی چشم می‌گردد.

مثال‌هایی از داروهای شیمی‌درمانی مرتبط با خشکی چشم شامل موارد زیر است:

دوکسوروبیسین
سیکلوفسفامید
تاکسول (Paclitaxel)

در صورت مشاهده هرگونه ناراحتی چشمی در طول درمان سرطان، باید فوراً با تیم درمانی مشورت شود تا اقدامات حمایتی برای حفظ سلامت چشم انجام شود[23].

داروهای ادرارآور (دیورتیک‌ها)

دیورتیک‌ها با افزایش دفع آب و نمک از بدن عمل می‌کنند و ممکن است به‌طور غیرمستقیم باعث کاهش رطوبت عمومی بدن و در نتیجه کاهش اشک شوند[24]. این داروها معمولاً در درمان فشار خون بالا یا نارسایی قلبی تجویز می‌شوند.

با کاهش حجم مایع داخل عروقی، ممکن است میزان خون‌رسانی به غدد اشکی کم شود و در نتیجه ترشح اشک کاهش یابد[24]. همچنین، برخی دیورتیک‌ها ممکن است بر تعادل الکترولیت‌ها تأثیر بگذارند که می‌تواند موجب اختلال در ثبات فیلم اشکی شود.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر خشکی چشم برای شما به یک مسئله مزمن تبدیل شده یا علائم آن با مصرف یک داروی خاص آغاز یا تشدید شده است، حتماً با پزشک یا داروساز مشورت کنید. آن‌ها می‌توانند داروهای شما را بررسی کرده و در صورت لزوم، دوز را تنظیم یا داروی جایگزین تجویز کنند. هرگز بدون مشورت پزشک، دارویی را قطع یا تغییر ندهید.

همچنین، استفاده از اشک مصنوعی، تغییرات سبک زندگی مانند کاهش استفاده از نمایشگرها، مصرف آب کافی، یا استفاده از دستگاه بخور می‌تواند به تسکین علائم خشکی چشم کمک کند. در برخی موارد، داروهای خاصی برای تحریک ترشح اشک یا درمان التهابات چشمی تجویز می‌شوند.

منبع

منابع علمی

آردایت برای اطمینان از صحت محتوای خود، که در سیاست ویراستاری ما ذکر شده است، از دستورالعمل‌های سختگیرانه‌ای در زمینه منبع‌یابی پیروی می‌کند . ما فقط از منابع معتبر، از جمله مطالعات بررسی‌شده توسط همتایان، متخصصان پزشکی دارای مجوز، بیماران با تجربه عملی و اطلاعات از مؤسسات برتر، استفاده می‌کنیم.

Dry Eye. National Eye Institute. February 2025.
Guo M et al. Association Between Systemic Medication Use and Severity of Dry Eye Signs and Symptoms in the Dry Eye Assessment and Management (DREAM) Study. The Ocular Surface. April 2024.
Foutch BK et al. Effects of Oral Antihistamines on Tear Volume, Tear Stability, and Intraocular Pressure. Vision. June 2020.
Katipoğlu Z et al. The Relationship Between Dry Eye Disease and Anticholinergic Burden. Eye. February 2023.
Dry Eyes. Mayo Clinic. September 2022.
Datta S et al. The Eye Drop Preservative Benzalkonium Chloride Potently Induces Mitochondrial Dysfunction and Preferentially Affects LHON Mutant Cells. Investigative Ophthalmology & Visual Science. April 2017.
Raval PM et al. Study of Dry Eye Syndrome: Focus on Causative Factors, Treatment Modalities, Quality of Life, and Preservatives Used in Eye Drops. Indian Journal of Ophthalmology. April 2023.
Wong JC et al. Managing Dry Eye Disease with Novel Medications: Mechanism, Study Validity, Safety, Efficacy, and Practical Application. Pharmacy. January 2024.
Gilberson Kuiken C et al. How Systemic Drugs Trigger Dry Eye Disease. Review of Optometry. November 2022.
Unsal AIA et al. Ophthalmic Adverse Effects of Nasal Decongestants on an Experimental Rat. Arquivos Brasileiros de Oftalmologia. February 2018.
Zhao H et al. Administration of Serotonin and Norepinephrine Reuptake Inhibitors Tends to Have Less Ocular Surface Damage in a Chronic Stress-Induced Rat Model of Depression Than Selective Serotonin Reuptake Inhibitors. Experimental Eye Research. June 2023.
Ismayilov AS et al. Effects of Tricyclic Antidepressants, Selective Serotonin Reuptake Inhibitors, and Selective Serotonin-Norepinephrine Reuptake Inhibitors on the Ocular Surface. Arquivos Brasileiros de Oftalmologia. October 2023.
Constable PA et al. A Review of Ocular Complications Associated with Medications Used for Anxiety, Depression, and Stress. Clinical Optometry. February 2022.
Amitryptiline Tablets. Cleveland Clinic.
Anticholergic Drugs. Cleveland Clinic. December 2024.
Beta Blockers. Cleveland Clinic. January 2022.
Rolando M et al. The Correct Diagnosis and Therapeutic Management of Tear Dysfunction: Recommendations of the P.I.C.A.S.S.O. Board. International Ophthalmology. April 2017.
Kam KW et al. A Review on Drug-Induced Eye Disease. Indian Journal of Ophthalmology. April 2023.
Zakrzewska A et al. The Effect of Oral Isotretinoin Therapy on Meibomian Gland Characteristics in Patients with Acne Vulgaris. Ophthalmology and Therapy. June 2023.
Nguyen A et al. Dry Eye Disease: A Review of Anti-Inflammatory Therapies. Taiwan Journal of Ophthalmology. February 2023.
Ungureanu L et al. Dry eye in Parkinson’s disease: a narrative review. Frontiers in Neurology. August 2023.
Wolpert LE et al. Medication Use and Dry Eye Symptoms: A Large, Hypothesis-free, Population-Based Study in the Netherlands. The Ocular Surface. October 2021.
Proton Pump Inhibitors. Cleveland Clinic. September 2023.
H2 Blockers. Cleveland Clinic. March 2024.
He B et al. Effects of Hormonal Contraceptives on Dry Eye Disease: A Population-Based Study. Eye. April 2021.
Mu C et al. Characteristics of Eye Disorders Induced by Atypical Antipsychotics: A Real-World Study from 2016 to 2022 Based on Food and Drug Administration Adverse Event Reporting System. Frontiers in Psychiatry. August 2024.
Chokhawala K et al. Antipsychotic Medications. StatPearls. February 2023.
Antipsychotic Medications. CAMH.
Dixitha V et al. Quantitative Analysis of Tear Film in Patients on Atypical Antipsychotics. Ocular Immunology and Inflammation. July 2024.
Dry Eyes: Diagnosis. Mayo Clinic. September 2022.

بیشتر بخوانید

چرا چشم های من مدام آب می ریزد و چگونه آبریزش بیش از حد چشم را درمان کنم؟