نئوپلازی اندوکرین چندگانه (MEN) گروهی از بیماری‌های ژنتیکی نادر است که خطر بروز برخی تومورها در غدد بدن را افزایش می‌دهد. در میان این غدد، تومورهای پاراتیروئید، تیروئید، غدد فوق کلیوی (آدرنال) و دستگاه گوارش از شایع‌ترین انواع تومورهایی هستند که در این اختلال دیده می‌شوند.
MEN شامل دو دسته اصلی به نام‌های MEN1 و MEN2 می‌باشد. نوع بسیار نادرتر دیگری به نام MEN4 نیز وجود دارد. هیچ نوعی به نام MEN3 وجود ندارد، اما MEN2 خود می‌تواند به چند زیرگروه تقسیم شود.
نوع تومورهایی که در افراد مبتلا به MEN ایجاد می‌شود، بستگی به زیرگروه خاص بیماری دارد. تقریباً تمام افراد مبتلا به MEN1 دچار تومورهای پاراتیروئید می‌شوند، در حالی که تقریباً تمام افراد دارای MEN2 دچار نوعی از سرطان تیروئید به نام “سرطان مدولاری تیروئید” (MTC) می‌گردند.
در ادامه به بررسی دقیق‌تر این سندرم‌ها، انواع مختلف، علائم و گزینه‌های درمانی آن‌ها خواهیم پرداخت.
انواع نئوپلازی اندوکرین چندگانه
MEN1 و MEN2 دو دسته اصلی از نئوپلازی اندوکرین چندگانه هستند. درباره‌ی MEN4 اطلاعات کمتری در دسترس است، زیرا تاکنون کمتر از ۱۰۰ مورد از آن در منابع علمی گزارش شده‌اند.
MEN نوع ۱
MEN1 تقریباً در ۱ نفر از هر ۳۰,۰۰۰ نفر رخ می‌دهد. حدود ۹۵٪ از افراد مبتلا به MEN1 تا سن ۵۰ سالگی دچار تومورهای پاراتیروئید می‌شوند.
تومورهای دیگری که معمولاً با MEN1 مرتبط هستند، عبارت‌اند از:
- تومورهای دستگاه گوارش در حدود ۴۰٪ از مبتلایان، به ویژه در:
- پانکراس (لوزالمعده)
- اثنی‌عشر (دوازدهه)، که بخش فوقانی روده باریک است
- تومورهای هیپوفیز در حدود ۱ نفر از هر ۳ نفر
MEN نوع ۲
MEN2 در حدود ۱ نفر از هر ۳۵,۰۰۰ نفر رخ می‌دهد. این نوع به شدت با سرطان مدولاری تیروئید (MTC) مرتبط است. تومورهای پاراتیروئید و نوعی تومور در غده آدرنال به نام “فئوکروموسیتوما” نیز شایع هستند.
MEN2 می‌تواند به سه زیرگروه تقسیم شود. در جدول زیر، خطر مادام‌العمر هر یک از تومورها در زیرگروه‌های مختلف آمده است:
| زیرگروه | سرطان مدولاری تیروئید | فئوکروموسیتوما | بیماری پاراتیروئید |
|---|---|---|---|
| MEN2A | ۹۵٪ | ۵۰٪ | ۲۰٪ تا ۳۰٪ |
| FMTC | ۱۰۰٪ | کمتر از ۱٪ | کمتر از ۱٪ |
| MEN2B | ۱۰۰٪ | ۵۰٪ | کمتر از ۱٪ |
MEN2A تقریباً ۷۰٪ تا ۸۰٪ از موارد MEN2 را تشکیل می‌دهد.
MEN نوع ۴
MEN4 جدیدترین نوع شناسایی‌شده از این بیماری است. به دلیل گزارش بسیار اندک در منابع پزشکی، میزان شیوع آن مشخص نیست. این نوع با تومورهای زیر مرتبط است:
- تومورهای پاراتیروئید
- تومورهای غده هیپوفیز
- تومورهای پانکراس
- تومورهای غده فوق کلیوی (آدرنال)
علل و عوامل خطر نئوپلازی اندوکرین چندگانه
MEN ناشی از جهش‌های ژنتیکی است که معمولاً از طریق وراثت خانوادگی منتقل می‌شوند. البته در برخی موارد، این جهش‌ها می‌توانند به صورت خودبه‌خودی و بدون سابقه خانوادگی شناخته‌شده رخ دهند.
جهش‌های ژنی مرتبط با انواع مختلف MEN به شرح زیر است:
| نوع MEN | ژن مرتبط |
|---|---|
| MEN1 | ژن MEN1 |
| MEN2 | ژن RET |
| MEN4 | ژن CDKN1B |
علائم نئوپلازی اندوکرین چندگانه
علائم MEN بستگی به نوع تومورهایی دارد که در بدن فرد ایجاد می‌شود.
تومورهای پاراتیروئید
این تومورها می‌توانند منجر به هیپرکلسمی (افزایش سطح کلسیم در خون) شوند. علائم هیپرکلسمی عبارت‌اند از:
- ضعف عضلانی
- دردهای عمومی در بدن
- خستگی مزمن
- تشنگی بیش از حد
- ادرار بیش از حد
- افسردگی
- سنگ کلیه
- یبوست و سایر مشکلات گوارشی
علائم دیگر ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- زخم‌های معده
- بازگشت اسید معده (ریفلاکس)
- درد شکمی
- اسهال مکرر
- کاهش قند خون
- بزرگ شدن دست‌ها و پاها
علائم سرطان مدولاری تیروئید (MTC)
این نوع سرطان معمولاً در ابتدا به صورت یک توده یا ورم در جلوی گردن، در ناحیه‌ی تیروئید ظاهر می‌شود. اگر تومور رشد کرده و بزرگ شود، ممکن است باعث موارد زیر گردد:
- گرفتگی صدا
- مشکل در بلع
- مشکل در تنفس
فئوکروموسیتوما
فئوکروموسیتوما ممکن است در ابتدا علائم واضحی نداشته باشد. علائم ممکن است پایدار نباشند و در اثر نوسانات سطح اپی‌نفرین و نوراپی‌نفرین ایجاد شده و برطرف شوند. این علائم ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- فشار خون بالا
- ضربان قلب نامنظم
- تعریق شدید
- سردرد
عوارض احتمالی نئوپلازی اندوکرین چندگانه
عوارض MEN بستگی به نوع تومورها و نوع جهش ژنی دارد.
تقریباً همه افراد مبتلا به MEN1 دچار تومورهای پاراتیروئید می‌شوند.
در افراد دارای MEN1، خطر مادام‌العمر ابتلا به تومورهای گوارشی بیش از ۱۰٪ است. در جدول زیر، برخی از این تومورها و علائم آن‌ها آمده است:
| نوع تومور | خطر مادام‌العمر | علائم احتمالی |
|---|---|---|
| گاسترینوما | کمتر از ۷۰٪ | • زخم معده |
• التهاب مری
• اسهال
• درد شکمی
• کاهش وزن |
| تومورهای غیرعملکردی گوارشی | ۲۰٪ تا ۵۵٪ | • علائم ناشی از فشار توده
• درد شکم
• یرقان
• کاهش وزن |
| انسولینوما | ۱۰٪ | مشکلات مربوط به سطح قند خون |
افراد مبتلا به MEN1 همچنین در معرض خطر بالا برای تومورهای هیپوفیز قرار دارند:
| نوع تومور هیپوفیز | خطر مادام‌العمر | علائم احتمالی |
|---|---|---|
| پرولاکتینوما | ۲۰٪ | • ناباروری |
• ترشح شیر
• کاهش عملکرد غدد جنسی |
| سوماتوتروپینوما | ۱۰٪ | • تعریق بیش از حد
• رشد بیش از اندازه استخوان‌های صورت
• بزرگ شدن دست و پا |
| کورتیکوتروپینوما | کمتر از ۵٪ | • افزایش وزن
• فشار خون بالا
• قرمزی صورت
• کبودی یا خونریزی آسان
• قند خون بالا |
تقریباً همه افراد دارای MEN2 در نهایت دچار MTC می‌شوند. افرادی که حامل گونه‌های پرخطر ژنتیکی هستند، اگر به‌موقع درمان نشوند، در معرض خطر بالای متاستاز سرطان تیروئید به بافت‌های دوردست هستند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر سابقه خانوادگی شناخته‌شده‌ای از MEN دارید، توصیه می‌شود با پزشک کودکتان درباره بهترین برنامه غربالگری و گزینه‌های درمانی مشورت کنید.
اگر قبلاً در شما MEN تشخیص داده شده است، در صورت مشاهده علائم احتمالی تومور در یکی از غدد بدن، باید به پزشک مراجعه کنید.
تشخیص نئوپلازی اندوکرین چندگانه
پزشک ممکن است تشخیص MEN1 را در صورتی مطرح کند که:
- شما دارای دو یا چند تومور مرتبط با MEN1 باشید
- یک تومور مرتبط با MEN1 داشته باشید و یکی از بستگان درجه یک (فرزند، خواهر یا برادر، والدین) شما نیز مبتلا باشد
- نتیجه آزمایش ژنتیکی شما نشان‌دهنده جهش مرتبط با MEN1 باشد
تشخیص MEN2 معمولاً از طریق شناسایی جهش ژن RET صورت می‌گیرد. اگر فردی دچار MTC به همراه فئوکروموسیتوما یا بیماری پاراتیروئید باشد، ممکن است تشخیص MEN2 مطرح شود.
برای تشخیص تومورها و بررسی عدم تعادل‌های هورمونی، ممکن است آزمایش‌های مختلفی انجام شود، از جمله:
- سی‌تی اسکن (CT Scan)
- ام‌آر‌آی (MRI)
- بیوپسی (نمونه‌برداری)
- آزمایش خون برای بررسی سطوح بالای:
- هورمون پاراتیروئید
- کلسیم
- اپی‌نفرین و نوراپی‌نفرین
درمان نئوپلازی اندوکرین چندگانه
هیچ درمان قطعی برای MEN وجود ندارد، بنابراین هدف درمان، مدیریت تومورها و شرایط مرتبط با آن‌ها، چه قبل از ایجاد و چه پس از آن است. درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- داروهایی برای تصحیح سطوح بالای هورمون‌ها
- جراحی برای برداشت کامل یا بخشی از غده آسیب‌دیده
- هورمون‌درمانی جایگزین در صورتی که غددی مانند تیروئید یا آدرنال برداشته شوند
- درمان‌های دیگر سرطان نظیر شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی
امید به زندگی در نئوپلازی اندوکرین چندگانه چقدر است؟
امید به زندگی در افراد مبتلا به MEN به طور قابل توجهی بستگی به نوع تومورهایی دارد که ایجاد می‌شوند. برخی افراد ممکن است فقط دچار بیماری خفیف شوند، در حالی که دیگران ممکن است در کودکی جان خود را از دست بدهند.
در افراد مبتلا به MEN1، علائم معمولاً در سنین ۲۰ تا ۳۰ سالگی ظاهر می‌شود، اما اگر سابقه خانوادگی شناخته‌شده‌ای وجود نداشته باشد، ممکن است تشخیص بیماری تا سال‌ها به تأخیر بیفتد. شایع‌ترین علت مرگ در MEN1، تومورهای متاستاتیک پانکراس است که به بافت‌های دوردست گسترش یافته‌اند.
در MEN2B، بیماری معمولاً سیر تهاجمی‌تری نسبت به MEN2A دارد.
آیا می‌توان از نئوپلازی اندوکرین چندگانه پیشگیری کرد؟
هیچ روش شناخته‌شده‌ای برای پیشگیری از MEN وجود ندارد، چرا که این اختلالات ناشی از جهش‌های ژنتیکی هستند که از زمان تولد وجود دارند. با این حال، با پیروی از توصیه‌های پزشک درباره غربالگری و درمان، می‌توان چشم‌انداز بیماری را بهبود داد. به عنوان مثال، کودکانی که در معرض خطر بالای سرطان تیروئید در سنین پایین هستند، ممکن است نیاز به جراحی برداشتن تیروئید داشته باشند.
خلاصه
MEN گروهی از سندرم‌های سرطان‌زا هستند که با خطر بسیار بالای بروز تومورها در برخی غدد خاص بدن همراه هستند. تومورهای شایع مرتبط با این شرایط شامل تومورهای تیروئید، پاراتیروئید، غدد فوق کلیوی و تومورهای گوارشی می‌باشند.
اگر شما یا فرزندتان به MEN مبتلا هستید، پیروی از توصیه‌های پزشک اهمیت زیادی دارد. پزشک می‌تواند زمان‌بندی مناسب برای غربالگری و بهترین راه‌های درمان تومورها را در صورت بروز آن‌ها توصیه کند.
https://www.healthline.com/health/multiple-endocrine-neoplasia