مقدمه
بیماری MASLD که پیش‌تر با عنوان NAFLD شناخته می‌شد، نوعی بیماری مزمن کبدی است که با تجمع چربی در سلول‌های کبد در غیاب مصرف الکل مشخص می‌شود و اغلب با چاقی، دیابت نوع ۲، مقاومت به انسولین و سایر اختلالات متابولیک همراه است. از آنجا که درمان دارویی مشخصی برای MASLD وجود ندارد، اصلاح سبک زندگی از جمله تغییر رژیم غذایی، به عنوان مؤثرترین روش در مدیریت این بیماری مطرح است.
یکی از الگوهای غذایی مورد توجه در سال‌های اخیر، رژیم گیاه‌خواری است که با حذف یا محدود کردن محصولات حیوانی، تأثیرات قابل‌توجهی بر سلامت متابولیک، کاهش وزن و التهاب دارد. اما آیا این رژیم برای افراد مبتلا به MASLD مناسب است؟ مقاله‌ای منتشر شده در مجله Nutrients در سال ۲۰۲۴ به بررسی دقیق این موضوع پرداخته است.
مزایای بالقوه رژیم گیاه‌خواری در MASLD
1. بهبود ترکیب بدن و کاهش وزن
مطالعات متعددی نشان داده‌اند که افراد گیاه‌خوار معمولاً وزن بدن، BMI و درصد چربی پایین‌تری نسبت به گوشت‌خواران دارند. از آنجا که چاقی و اضافه‌وزن مهم‌ترین عوامل خطر برای MASLD هستند، کاهش وزن از طریق رژیم گیاه‌خواری می‌تواند مستقیماً به بهبود وضعیت کبد منجر شود.
2. افزایش دریافت فیبر و آنتی‌اکسیدان‌ها
رژیم گیاه‌خواری معمولاً سرشار از فیبرهای غذایی، ویتامین‌ها، پلی‌فنول‌ها و دیگر ترکیبات آنتی‌اکسیدانی است. فیبر می‌تواند از طریق کاهش جذب چربی و بهبود حساسیت به انسولین، سطح چربی در کبد را کاهش دهد. همچنین آنتی‌اکسیدان‌ها در کاهش التهاب مزمن نقش کلیدی دارند.
3. بهبود حساسیت به انسولین و کنترل قند خون
مصرف بیشتر کربوهیدرات‌های پیچیده و فیبرها در رژیم‌های گیاه‌خواری باعث پاسخ گلوکز پایدارتر و کاهش مقاومت به انسولین می‌شود، که هر دو برای مهار پیشرفت MASLD حیاتی هستند.
4. تأثیر مثبت بر میکروبیوم روده
افزایش مصرف فیبر پری‌بیوتیک در رژیم گیاه‌خواری موجب افزایش تنوع و سلامت فلور میکروبی روده می‌شود. از آنجا که محور روده–کبد نقش مهمی در بیماری MASLD دارد، سلامت روده می‌تواند اثرات مثبتی بر کبد داشته باشد.
5. بهبود پروفایل لیپیدی و فشار خون
مطالعات نشان می‌دهند که رژیم‌های گیاه‌خواری موجب کاهش کلسترول LDL، تری‌گلیسرید و فشار خون سیستولیک می‌شوند. این عوامل در پیشگیری از بیماری‌های قلبی–عروقی و کبد چرب نقش حیاتی دارند.
محدودیت‌ها و چالش‌های رژیم گیاه‌خواری در MASLD
1. کمبود ریزمغذی‌های حیاتی
رژیم‌های گیاه‌خواری ممکن است باعث کاهش دریافت ویتامین B12، آهن، روی، کلسیم، و امگا-۳ شوند. این کمبودها می‌توانند به خستگی، کم‌خونی، اختلال عملکرد ایمنی و حتی آسیب کبدی در طولانی‌مدت منجر شوند. مکمل‌یاری و غنی‌سازی غذایی برای پیشگیری از این مشکلات ضروری است.
2. مصرف غذاهای فرآوری‌شده گیاهی
رژیم گیاه‌خواری اگر مبتنی بر غذاهای فرآوری‌شده مانند فست‌فودهای گیاهی، گوشت‌های گیاهی با چربی اشباع بالا یا میان‌وعده‌های قندی باشد، می‌تواند تأثیرات معکوس داشته باشد و موجب افزایش دریافت قند و چربی‌های ناسالم شود که به تشدید MASLD منجر می‌شوند.
3. کیفیت پایین برخی منابع پروتئینی
اگر منابع پروتئین گیاهی به‌درستی تنوع نداشته باشند (مثلاً فقط بر پایه حبوبات باشند)، احتمال دریافت ناکافی آمینواسیدهای ضروری وجود دارد. پروتئین ناکامل می‌تواند در افراد مبتلا به MASLD که نیاز به محافظت از بافت‌های عضلانی دارند، خطراتی به همراه داشته باشد.
4. نیاز به نظارت تخصصی
اجرای رژیم گیاه‌خواری علمی و متعادل نیازمند آموزش، پایش مستمر و همکاری با متخصص تغذیه است. بدون ارزیابی منظم، خطر کمبودها یا عدم اثربخشی رژیم بالا می‌رود.
جمع‌بندی و توصیه‌های عملی
رژیم‌های گیاه‌خواری اگر با اصول علمی و در نظر گرفتن نیازهای تغذیه‌ای بیمار طراحی شوند، می‌توانند ابزار مؤثری در مدیریت MASLD باشند. این رژیم‌ها با کاهش التهاب، بهبود وزن و اصلاح پارامترهای متابولیک، مسیر پیشرفت بیماری را کند یا حتی متوقف می‌کنند. اما لازم است که برنامه غذایی شامل منابع غنی از B12، آهن، روی، امگا-۳، و پروتئین کامل باشد، یا در صورت نیاز، مکمل‌یاری انجام شود.
بیماران مبتلا به MASLD باید تحت نظر متخصص تغذیه برنامه‌ای اختصاصی دریافت کنند که بر غذاهای کامل گیاهی، مصرف کنترل‌شده چربی، پرهیز از قندهای ساده و دریافت کافی ریزمغذی‌ها متمرکز باشد.
📚 برای مطالعه مقاله کامل، به لینک زیر مراجعه فرمایید:
🔗 Positive and Negative Aspects of a Vegetarian Diet in Patients with MASLD