کبد شما نقش بسیار مهمی در فرآیندهای گوارش، متابولیسم و سم‌زدایی بدن دارد، یعنی حذف مواد مضر از بدن 1. آنزیم‌های کبدی به انجام این عملکردها کمک می‌کنند و با افزایش سرعت واکنش‌های شیمیایی، باعث تسریع فرآیندهای حیاتی در کبد می‌شوند [2][3].
افزایش آنزیم‌های کبدی زمانی رخ می‌دهد که میزان این آنزیم‌ها در خون شما بالاتر از حد نرمال باشد. این افزایش می‌تواند موقتی باشد یا برای مدت طولانی ادامه یابد [4]. نظارت منظم بر سطح آنزیم‌های کبدی، تشخیص به موقع علت‌های زمینه‌ای و درمان‌های پزشکی یا تغییرات سبک زندگی می‌تواند به حفظ سلامت کبد و جلوگیری از عوارض کمک کند. این موضوع اهمیت بالایی دارد زیرا کبد به عنوان یک عضو حیاتی، در صورت آسیب می‌تواند باعث مشکلات جدی سلامت شود.
افزایش آنزیم‌های کبدی به چه معناست؟
آنزیم‌ها پروتئین‌هایی هستند که واکنش‌های شیمیایی را تسریع می‌کنند و آنزیم‌های کبدی برای پردازش مواد مغذی، حذف مواد مضر و کمک به هضم بسیار ضروری‌اند [21]. رایج‌ترین آنزیم‌های کبدی شامل موارد زیر هستند:
آلانین آمینوترانسفراز (ALT)
آسپارتات آمینوترانسفراز (AST)
آلکالین فسفاتاز (ALP)
گاماگلوتامیل ترانسفراز (GGT)
این آنزیم‌ها معمولاً در سلول‌های کبدی قرار دارند، اما در صورت آسیب یا التهاب کبد، ممکن است به خون وارد شده و باعث افزایش سطح آن‌ها در خون شوند، که این امر در آزمایش عملکرد کبد قابل مشاهده است [2].
با این حال، افزایش سطح آنزیم‌های کبدی همیشه به معنای وجود مشکل کبدی نیست. اما اگر این افزایش برای مدت طولانی ادامه داشته باشد، ممکن است نشانه یک بیماری زمینه‌ای کبدی باشد [4][3]. در صورت عدم درمان مناسب، این بیماری‌ها می‌توانند به سیروز (زخم دائمی کبد) یا حتی سرطان کبد پیشرفت کنند [4].
چرا آنزیم‌های کبدی من بالا هستند؟
علت‌های متعددی می‌توانند باعث افزایش موقت یا دائمی آنزیم‌های کبدی شوند. برخی داروها یا عفونت‌ها می‌توانند به طور موقت این آنزیم‌ها را افزایش دهند، اما افزایش پایدار معمولاً نشان‌دهنده التهاب، آسیب یا بیماری کبد است [5][4]. برخی از علل شایع افزایش آنزیم‌های کبدی عبارتند از:
بیماری کبد مرتبط با مصرف الکل: مصرف بیش از حد الکل می‌تواند به کبد آسیب برساند و باعث افزایش آنزیم‌های کبدی شود. اگر درمان نشود، این بیماری می‌تواند به سیروز تبدیل شود.
بیماری کبد چرب غیر الکلی که به آن MASLD نیز گفته می‌شود: این بیماری یکی از شایع‌ترین علل افزایش آنزیم‌های کبدی است. شکل شدیدتر آن، به نام MASH، با آسیب و التهاب سلول‌های کبدی همراه است و در صورت عدم درمان می‌تواند به سیروز و سرطان کبد منجر شود.
هپاتیت ویروسی: هپاتیت به التهاب و آسیب کبد گفته می‌شود. هپاتیت B و C عفونت‌های ویروسی مزمن هستند که باعث التهاب و در نهایت افزایش آنزیم‌های کبدی می‌شوند و ممکن است به سیروز پیشرفت کنند.
آسیب کبدی ناشی از دارو: برخی داروها مانند استامینوفن، استاتین‌ها، ماکرولیدها، داروهای ضد تشنج، داروهای ضد سل و برخی مکمل‌های گیاهی می‌توانند به کبد آسیب زده و باعث افزایش آنزیم‌ها شوند.
هموکروماتوز ارثی: این بیماری ژنتیکی باعث جذب بیش از حد آهن از رژیم غذایی شده و تجمع آهن می‌تواند به بافت‌های کبد آسیب زده و سطح آنزیم‌ها را افزایش دهد [6].
بیماری ویلسون: اختلال ژنتیکی نادری است که باعث تجمع مس بیش از حد در کبد، مغز و چشم‌ها می‌شود و مس اضافی می‌تواند به سلول‌های کبد آسیب بزند و آنزیم‌ها را افزایش دهد [7].
کمبود آلفا-1 آنتی‌تریپسین: بیماری ژنتیکی دیگری است که باعث تولید غیر طبیعی پروتئین آلفا-1 آنتی‌تریپسین می‌شود. این پروتئین ممکن است در کبد تجمع یابد و باعث آسیب کبد و افزایش آنزیم‌های آن شود [8].
چه علائمی باید مراقب باشم؟
اغلب افراد با افزایش آنزیم‌های کبدی، هیچ علامتی ندارند و این موضوع ممکن است به صورت اتفاقی در آزمایش خون کشف شود [9]. اما در موارد آسیب شدیدتر کبد، علائم زیر ممکن است ظاهر شوند [10]:
تورم شکم و پاها
کبودی‌های آسان
زردی پوست و سفیدی چشم‌ها (یرقان)
تغییر رنگ مدفوع یا ادرار
وجود این علائم می‌تواند نشانه آسیب جدی کبد باشد که نیاز به پیگیری و درمان فوری دارد.
چگونه می‌توانم آنزیم‌های کبدی بالا را مدیریت کنم؟
حدود ۳۰٪ از افراد با افزایش آنزیم‌های کبدی، پس از سه هفته سطح آنزیم‌ها به حالت طبیعی بازمی‌گردد. بسته به علت، این افزایش گاهی خودبه‌خود رفع می‌شود [1].
پزشکان ممکن است تغییرات سبک زندگی را توصیه کنند تا التهاب کبد کاهش یافته و سطح آنزیم‌ها پایین بیاید، از جمله کاهش وزن در صورت نیاز، ورزش منظم، تغذیه متعادل و محدود کردن مصرف الکل [4].
پزشک شما ممکن است آزمایش‌های بیشتری برای تشخیص دقیق‌تر و تعیین گزینه‌های درمانی تجویز کند. درمان‌ها بر اساس علت زمینه‌ای متفاوت‌اند و ممکن است داروهایی برای کنترل بیماری کبدی خاص تجویز شود. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب برای جلوگیری از پیشرفت به سیروز یا آسیب‌های دائمی کبدی بسیار حیاتی است. حتماً در این زمینه با پزشک خود مشورت کنید.
چگونه می‌توانم از این وضعیت پیشگیری کنم؟
برخی استراتژی‌ها برای حفظ سلامت کبد وجود دارد که شامل موارد زیر می‌شود [11]:
حفظ وزن سالم مورد توافق با پزشک
پیروی از رژیم غذایی متعادل و اجتناب از مصرف زیاد چربی‌های اشباع، کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده و شکرهای ساده
ورزش منظم مطابق توصیه‌های پزشک
محدود کردن یا قطع مصرف الکل
ترک یا اجتناب از مصرف دخانیات
استفاده از روش‌های محافظتی جنسی برای کاهش خطر عفونت‌های هپاتیت
خودداری از اشتراک‌گذاری وسایل بهداشتی شخصی
مراجعه منظم به پزشک و اطلاع‌رسانی درباره هرگونه علائم
خلاصه‌ای کوتاه
برخی داروها ممکن است به طور موقت سطح آنزیم‌های کبدی را تغییر دهند. اما افزایش پایدار این آنزیم‌ها می‌تواند نشانه بیماری زمینه‌ای کبدی باشد که در صورت عدم درمان منجر به آسیب دائمی کبد می‌شود.
اگر علائم آسیب کبدی دارید یا رفتارهایی دارید که ریسک بیماری کبد را افزایش می‌دهند مانند مصرف زیاد الکل، حتماً به پزشک مراجعه کنید. پزشک ممکن است آزمایش عملکرد کبد را برای تعیین سطح آنزیم‌ها تجویز کند و در صورت لزوم آزمایش‌های تکمیلی انجام دهد تا بیماری زمینه‌ای مشخص شود.
همچنین باید روش‌های سبک زندگی سالم را رعایت کنید تا سلامت کبد حفظ و از عوارض جلوگیری شود. این مراقبت‌ها از اهمیت حیاتی برخوردارند و می‌توانند کیفیت زندگی شما را به طور چشمگیری بهبود بخشند.