پلاستیک‌ها به مرور زمان به ذرات بسیار ریز یعنی میکروپلاستیک‌ها و نانوپلاستیک‌ها تجزیه می‌شوند که ممکن است بر سیستم‌های تولیدمثل و گوارش تأثیر بگذارند و خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهند. اما باید توجه داشت که این یافته‌ها هنوز در مراحل ابتدایی هستند و بر پایه شواهدی با سطح پایین از قطعیت ارائه شده‌اند.
با افزایش تحقیقات درباره تأثیر پلاستیک‌ها بر سلامت انسان و محیط زیست، احتمالاً با اصطلاحاتی مثل “نانوپلاستیک” و “میکروپلاستیک” مواجه شده‌اید.
در ادامه به تعریف این دو اصطلاح و تأثیرات احتمالی آن‌ها بر سلامت بدن می‌پردازیم.
تفاوت میکروپلاستیک‌ها و نانوپلاستیک‌ها
یکی از روش‌های تشخیص تفاوت بین میکروپلاستیک‌ها و نانوپلاستیک‌ها، اندازه‌ی آن‌هاست؛ که خود این اندازه‌ها در پیشوندهای نامشان نیز منعکس شده است.
پیشوند «میکرو» به معنای یک میلیونم است، در حالی که «نانو» به معنای یک میلیاردم می‌باشد. به بیان ساده‌تر، نانوپلاستیک‌ها از میکروپلاستیک‌ها کوچک‌تر هستند.
طبق گفته سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA):
- میکروپلاستیک‌ها معمولاً ذراتی در نظر گرفته می‌شوند که در دست‌کم یکی از ابعادشان کمتر از ۵ میلی‌متر هستند.
- نانوپلاستیک‌ها معمولاً ذراتی هستند که در دست‌کم یکی از ابعادشان کمتر از ۱ میکرومتر می‌باشند.
با این حال، FDA هنوز تعاریف استاندارد و رسمی برای اندازه این پلاستیک‌ها ارائه نکرده است. این تعاریف فعلاً صرفاً جهت مرجع مورد استفاده قرار می‌گیرند.
منابع میکروپلاستیک‌ها و نانوپلاستیک‌ها
هر دو نوع میکرو و نانوپلاستیک از ماده‌ای ساخته شده‌اند که توسط انسان تولید می‌شود: پلاستیک. پلاستیک بخش عمده‌ای از بسیاری از محصولات خانگی یا وسایل روزمره‌ای است که استفاده می‌کنیم، مانند:
- لوازم خانگی
- اسباب‌بازی‌ها
- ابزارآلات
- ظروف نگهداری
- لاستیک‌های خودرو
- پوشاک
اگر برچسب محصولی شامل موارد زیر باشد، می‌توانید مطمئن باشید که آن محصول از پلاستیک ساخته شده:
- پلی‌استایرن (مانند فوم یونولیتی)
- پلی‌اتیلن
- نایلون
- تفلون (پلی‌تترافلوئورواتیلن)
- پلی‌وینیل کلراید (PVC)
- پلی‌پروپیلن
- پلی‌استر
همچنین ممکن است علامت بازیافت یا مثلث کوچکی را ببینید که عددی بین ۱ تا ۷ درون آن قرار دارد؛ این عدد نوع پلاستیک استفاده‌شده در محصول را نشان می‌دهد.
از آنجا که بیشتر انواع پلاستیک‌ها برخلاف موادی مانند کاغذ، پنبه یا سایر مواد گیاهی در طبیعت تجزیه‌پذیر نیستند، به مرور زمان به ذرات ریزتر یعنی میکروپلاستیک و سپس نانوپلاستیک تبدیل می‌شوند.
این ذرات ریز ممکن است در صورتی که به‌درستی دفع نشوند، خاک و منابع آب را آلوده کنند. همچنین اگر اقدامات ایمنی کافی برای جلوگیری از ورود آن‌ها به زنجیره غذایی و آب آشامیدنی انجام نشود، می‌توانند سلامت انسان را تهدید کنند.
همچنین ممکن است در هوا وجود داشته باشند یا از طریق برخی محصولات مراقبت شخصی جذب بدن شوند.
اثرات احتمالی میکروپلاستیک‌ها و نانوپلاستیک‌ها بر سلامت
بر اساس اطلاعات سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) در سال ۲۰۲۴، سطوح فعلی میکروپلاستیک‌ها و نانوپلاستیک‌ها در مواد غذایی و محیط‌زیست به اندازه‌ای نیست که خطر قابل توجهی برای سلامت انسان ایجاد کند.
با این حال، پژوهشی در سال ۲۰۲۰ نشان داد که دانش ما درباره میزان مواجهه از طریق بلع، استنشاق و تماس پوستی هنوز محدود است و برای درک بهتر، به مطالعات انسانی بلندمدت بیشتری نیاز داریم.
یک مرور پژوهشی در سال ۲۰۲۱ نشان داد که میکروپلاستیک‌ها و نانوپلاستیک‌ها ممکن است بر سیستم ایمنی، تنفسی، گوارشی و کبدی اثرگذار باشند.
مرور پژوهشی جدیدتری نیز احتمال ارتباط این ذرات با آسیب به سیستم‌های تولیدمثل و گوارش انسان، و همچنین ارتباط با سرطان روده بزرگ و سرطان ریه را مطرح کرده است.
برخی تحقیقات دیگر نشان داده‌اند که میکروپلاستیک‌ها و نانوپلاستیک‌ها ممکن است در مغز ماهی‌ها و مایع منی انسان تجمع پیدا کنند. همچنین ممکن است هنگام جویدن آدامس یا قرار دادن چای کیسه‌ای از جنس نایلون یا پلی‌اتیلن ترفتالات در آب داغ، از آن‌ها آزاد شوند.
نظریه‌های کنونی پیشنهاد می‌دهند که وقتی این ذرات وارد سلول‌ها شوند، ممکن است عملکرد آن‌ها را از راه‌هایی مانند موارد زیر مختل کنند:
- ایجاد استرس اکسیداتیو (که می‌تواند به ساختار سلولی آسیب بزند)
- تحریک التهاب
- تغییر در عملکرد ژن‌ها
- تغییر در میزان انتقال‌دهنده‌های عصبی و در نتیجه، تغییر در رفتار
با این حال، باید توجه داشت که شواهد علمی پشتیبان این یافته‌ها هنوز در سطح پایینی قرار دارند.
بسیاری از مطالعات اخیر بیان می‌کنند که اثرات احتمالی این ذرات بستگی به عواملی مثل اندازه، نوع و میزان پلاستیکی دارد که وارد بدن شده است؛ و اندازه‌گیری دقیق این عوامل بسیار دشوار است. متخصصان همچنان خواستار تحقیقات بیشتر هستند، چون هنوز مشخص نیست که دقیقاً چگونه میکروپلاستیک‌ها و نانوپلاستیک‌ها می‌توانند بر سیستم‌های بدن تأثیر بگذارند.
آیا باید نگران مصرف پلاستیک باشید؟
پلاستیک یکی از اجزای اصلی فرایندهای تولید امروزی است و احتمال زیادی وجود دارد که به این زودی‌ها از زندگی ما حذف نشود.
بیشتر مطالعات منتشرشده تا به حال فقط توانسته‌اند رابطه‌ای بین حضور میکروپلاستیک‌ها و نانوپلاستیک‌ها و اثرات احتمالی آن‌ها بر سلامت نشان دهند، نه علت و معلول بودن این رابطه را. بنابراین متخصصان معتقدند که هنوز برای نتیجه‌گیری قطعی، به داده‌های علمی بیشتری نیاز است.
با این وجود، شما می‌توانید اقداماتی برای کاهش تماس خود با این ذرات انجام دهید، از جمله:
- انتخاب لباس‌هایی که از مواد طبیعی ساخته شده‌اند، مانند پنبه، لینن (کتان)، ابریشم یا پشم
- محدود کردن استفاده از ظروف پلاستیکی مخصوصاً برای نگهداری غذا، و ترجیح دادن شیشه یا سایر جایگزین‌ها
- استفاده از فیلتر برای آب آشامیدنی، به‌ویژه اگر از شیر آب لوله‌کشی استفاده می‌کنید
جمع‌بندی
ما تقریباً هر روز با مواد پلاستیکی در تماس هستیم. این مواد هنگام دفع در محل دفن زباله می‌توانند به قطعات کوچک‌تری به نام میکروپلاستیک و نانوپلاستیک تجزیه شوند.
پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهد که ممکن است این ذرات از طریق منابع زیست‌محیطی مانند آب و غذا وارد بدن ما شوند و از راه بلع، استنشاق یا جذب پوستی وارد سیستم بدن شوند.
با این حال، هنوز شواهد علمی کافی برای اثبات قطعی پیامدهای بلندمدت این مواجهه وجود ندارد و تحقیقات بیشتری در این زمینه لازم است.