نقش آهن در جنبههای مختلف زندگی در بدن انسان ازجمله عملکرد گلبولهای قرمز، فعالیت میوگلوبین و نقشهای متعدد آنزیمهای همی و غیرهمی دخیل میباشد.
به خاطر اکسیداسیون – احیا آهن نقش مهمی در انتقال خونی اکسیژن و دیاکسید کربن و تنفس همچنین در فرآیند تنفس سلولی و تولید انرژی نقش دارد.
آهن در عملکردهای ایمنی و شناختی شرکت دارد. نقش آهن در بدن مربوط به توانایی آن در شرکت در واکنشهای اکسیداسیون احیا میباشد.
ازنظر شیمیایی آهن عنصر بسیار فعالی است که با اکسیژن واکنش داده و واسطههایی، باقدرت تخریب غشاهای سلولی یا تجزیه DNA ایجاد میکند. آهن باید با پروتئینها اتصال قوی برقرار کند تا از این آثار اکسیداتیو مخرب جلوگیری شود.
نقش آهن در بدن بهواسطه شرکت در عملکرد هموگلوبین
هموگلوبین که در گلبولهای قرمز وجود دارد، در سلولهای نابالغ در مغز استخوان ساخته میشود. هموگلوبین به دو صورت عمل میکند:
۱) مولکولهای هم حاوی آهن با اکسیژن در ریهها ترکیب میشود.
۲) مولکول هم در بافتها اکسیژن را آزاد کرده، با دیاکسید کربن ترکیبشده و پس از بازگشت از بافتها آن را در ریهها آزاد میکند.
بهواسطه شرکت در عملکرد میوگلوبین
میوگلوبین نیز یک پروتئین حاوی هم میباشد و بهعنوان ذخیره کننده اکسیژن در عضلات عمل میکند.
بهواسطه عملکرد در تولید انرژی
تولید اکسیداتیو ATP درون میتوکندری دربرگیرنده فعالیت بسیاری از آنزیمهای حاوی آهن هم و غیر هم میباشد.
بهواسطه عملکرد در تنفس سلولی
سیتوکرومها، که تقریباً در تمام سلولها وجود دارند، در زنجیره تنفسی میتوکندری در انتقال الکترون و ذخیره انرژی در طول اکسیداسیون و احیای متناوب آهن عمل میکنند. مولکولها از طریق سیستم ۴۵۰-P که یک سیتوکروم حاوی آهن در کبد میباشد. به مولکولهای محلولتر در آب تبدیلشده تا از طریق صفرا ترشح و دفع شوند.
بهواسطه عملکرد بسیاری از آنزیمها
ریبونوکلئوتید ردوکتاز، آنزیم محدودکننده سرعت در سنتز DNA یک آنزیم حاوی آهن میباشد. اگرچه این آنزیمهای حیاتی تنها بخش کوچکی از آهن کل بدن را تشکیل میدهند، ولی کاهش شدید در غلظتهای آنها عواقب طولانیمدت در پی دارد.
سایر آنزیمها ازجمله آنزیمهای مختلف در مغز نیز به آن احتیاج دارند.
بهواسطه عملکرد سیستم ایمنی
دریافت کافی آهن برای عملکرد طبیعی سیستم ایمنی ضروری است. افزایش بار آهن و کمبود آن منجر به تغییر در پاسخ ایمنی میشود.
آهن موردنیاز باکتریها بوده، بنابراین افزایش بار آهن (بخصوص از طریق داخل رگی) منجر به افزایش خطر عفونت میشود.
کمبود آهن ایمنی همورال و سلولی را تحت تأثیر قرار میدهد، بهطوریکه غلظت لنفوسیتهای T در گردش خون در افراد دارای کمبود آهن کاهشیافته و پاسخ میتوژنی مختل میشود.
همچنین فعالیت سلولهای کشنده طبیعی (NK) کاهش مییابد. کاهش تولید اینترلوکین ها در حیوانات مبتلابه کمبود آهن و کاهش تولید اینترلوکین -۲ در انسانها و حیوانات مبتلابه کمبود آهن گزارششده است.
دو پروتئین متصل شونده به آهن ترانسفرین در خون و لاکتوفرین در شیر مادر، با حفظ آهن از دسترسی میکروارگانیسمهایی که برای تکثیر به آن نیاز دارند، از بدن حفاظت میکنند.
بهواسطه عملکرد سیستم عصبی
سلولهای مغزی افراد در تمام سنین از آهن برای عملکرد طبیعی خود استفاده میکنند. آهن در عملکرد و سنتز نوروترانسمیترها و احتمالاً میلین شرکت دارد.
اثرات زیانبار کمخونی فقر آهن اولیه در کودکان برای سالهای زیادی باقی میماند. برای مثال کاهش عملکرد تحصیلی، مهارتهای حسی حرکتی، توجه، یادگیری و حافظه در کودکان مبتلابه کمخونی وجود دارد.
مکمل آهن در این کودکان باعث بهبود یادگیری میشود که این ارتباط با آزمون پیشرفت تحصیلی نشان دادهشده است. در افراد مبتلابه بیماریهای خاص مانند آلزایمر، تغییراتی در متابولیسم آهن صورت میگیرد.
مولکولهایی که در بدن حاوی آهن هستند و عملکرد آنها:
پروتئینهای متابولیک حاوی آهن
پروتئینهای دارای هم شامل:
هموگلوبین: انتقال اکسیژن از ریهها به چینیجاها
میوگلوبین: انتقال و ذخیره اکسیژن در عضلات
آنزیمهای دارای هم شامل:
سیتوکرومها: انتقال الکترون
سیتوکروم P-۴۵۰: تجزیه اکسیداتیوی داروها
کاتالاز: تبدیل پراکسید هیدروژن به اکسیژن و آب
آنزیمهایی که هم ندارند:
آهن – گوگرد و متالوپروتئینها: متابولیسم اکسیداتیو
آنزیمهای وابسته به آهن
تریپتوفان پیرولاز: اکسیداسیون تریپتوفان
پروتئین های ناقل و ذخیره ای
ترانسفرین انتقال آهن و مواد معدنی دیگر
فریتین: ذخیره
هموسیدرین: ذخیره