دلایل نیاز به جراحی سینوس
هدف اصلی جراحی سینوس، باز کردن مسیرهای سینوسی و رفع انسدادهاست. این جراحی زمانی ضرورت پیدا می‌کند که فرد دچار عفونت‌های سینوسی مداوم یا عودکننده شود. در طی این جراحی، ممکن است پولیپ‌های بینی برداشته شوند یا ناهنجاری‌های ساختاری در مسیرهای بینی اصلاح گردد.
پزشکان معمولاً پیش از تصمیم به جراحی، سایر روش‌های درمانی و دارویی را امتحان می‌کنند. اگر این درمان‌ها مؤثر نباشند، ممکن است به جراحی سینوس آندوسکوپیک متوسل شوند. متخصصان مراقبت سلامت ممکن است از این جراحی با عنوان «جراحی عملکردی سینوس با آندوسکوپ» یا به اختصار FESS یاد کنند.
چرا جراحی سینوس لازم می‌شود؟
فرد ممکن است به جراحی سینوس نیاز پیدا کند تا «سینوزیت مزمن» را درمان کند. سینوزیت مزمن به معنای التهاب طولانی‌مدت سینوس‌ها یا مسیرهای بینی است. برای اینکه این وضعیت «مزمن» تلقی شود، باید بیش از ۱۲ هفته به‌طور پیوسته ادامه داشته باشد.
فرد مبتلا به سینوزیت ممکن است علائم زیر را تجربه کند:
- احساس فشار در اطراف بینی، چشم‌ها یا پیشانی
- گرفتگی بینی
- ترشحات بینی غلیظ و تغییر رنگ‌داده
- سرفه
- احساس سنگینی در سر یا سردرد
- چکه ترشحات پشت حلق با طعم نامطبوع
- گوش‌های کیپ شده یا تغییر در شنوایی
دلایل متعددی برای ابتلا به سینوزیت مزمن وجود دارد، از جمله:
- عفونت‌ها (ویروسی، باکتریایی یا قارچی)
- آلرژی‌ها (مانند حساسیت به گرده گیاهان، گرد و غبار یا حیوانات)
- تماس با مواد محرک (مانند دود سیگار یا آلاینده‌های هوا)
- مشکلات ساختاری مانند انحراف تیغه بینی یا وجود پولیپ بینی
جراحی سینوس به روش آندوسکوپی (FESS)
جراحی عملکردی سینوس با آندوسکوپ (FESS) به‌عنوان استاندارد طلایی درمان سینوزیت مزمن شناخته می‌شود. هدف از این جراحی باز کردن مسیرهای سینوسی و بازگرداندن جریان هوای طبیعی است. همچنین این کار به بهبود اثرگذاری داروهای موضعی مثل اسپری‌های بینی کمک می‌کند.
در این روش، جراحی با استفاده از یک آندوسکوپ انجام می‌شود؛ ابزاری نازک، بلند و فیبر نوری با نور داخلی که از طریق بینی وارد شده و به سمت دهانه‌های سینوسی هدایت می‌شود.
پس از ورود آندوسکوپ، جراح می‌تواند ابزارهای جراحی یا میکروتلسکوپ‌ها را از طریق آن وارد کند. این ابزارها برای برداشتن موانع به کار می‌روند، مثل:
- مقادیر کوچکی از استخوان
- لایه متورم‌شده پوشش داخلی بینی
- پولیپ‌های بینی
کل این فرایند از طریق سوراخ‌های بینی انجام می‌شود و هیچ جای زخمی روی پوست باقی نمی‌گذارد. ممکن است مقداری تورم رخ دهد اما معمولاً سریع فروکش می‌کند. معمولاً فرد پس از جراحی تنها احساس ناراحتی خفیفی برای مدت کوتاهی دارد.
بالون سینوپلاستی
بالون سینوپلاستی یک روش دیگر برای درمان سینوزیت مزمن است. بر اساس مقاله‌ای در سال ۲۰۲۳، این روش کم‌تهاجمی‌تر است، عوارض کمتری دارد و دوره بهبودی آن سریع‌تر است. برخلاف FESS، این روش بافت‌های متورم را حذف نمی‌کند و مشکلات ساختاری بینی را اصلاح نمی‌کند.
در این روش، با استفاده از روش‌های تصویربرداری، یک کاتتر راهنما وارد بینی می‌شود و سپس سیمی نازک به نام «گاید وایر» داخل آن قرار می‌گیرد. یک بالون کوچک روی این سیم قرار داده شده و به دهانه سینوس هدایت می‌شود. متخصص سلامت بالون را باد می‌کند، سپس آن را خالی کرده و دوباره باد می‌کند، و در نهایت آن را خارج کرده و سینوس‌ها را با محلول آب نمک شست‌وشو می‌دهد.
مراقبت‌های بعد از این روش شامل موارد زیر است:
- استفاده از اسپری بینی آب‌نمکی
- یک دوره کوتاه استفاده از کورتون بینی (مانند اسپری استروئیدی)
- مراجعه به پزشک در زمان‌های ۱ هفته، ۳ ماه و ۱ سال پس از عمل
- انجام اسکن سینوس ۳ ماه بعد از عمل برای ارزیابی وضعیت سینوس‌ها
عمل کادول-لوک (Caldwell-Luc)
این روش جراحی تهاجمی‌تر است و معمولاً زمانی انجام می‌شود که روش‌های کم‌تهاجمی مانند FESS مؤثر نبوده باشند. این جراحی به‌طور خاص برای مشکلات سینوس فکی (maxillary sinus) کاربرد دارد.
هدف این جراحی برداشتن رشدهای غیرطبیعی و بهبود تخلیه سینوس است. در این عمل، ارتباطی بین بینی و حفره زیر چشم (سینوس فکی) ایجاد می‌شود تا خروج ترشحات آسان‌تر شود.
جراح یک برش در فک بالایی، درست بالای یکی از دندان‌های آسیای دوم، درون دهان ایجاد می‌کند. سپس از این مسیر وارد سینوس می‌شود. این عمل ممکن است با بی‌هوشی عمومی یا موضعی انجام شود.
دوره بهبودی
پس از جراحی سینوس، فرد ممکن است به «تامپون بینی» نیاز داشته باشد. در این روش، ماده‌ای استریل وارد مسیر بینی می‌شود تا از خونریزی جلوگیری کند.
استفاده از تامپون بستگی به نوع جراحی دارد. برخی تامپون‌ها «جذب‌شونده» هستند و به مرور زمان در بدن حل می‌شوند. اگر تامپون جذب‌ناپذیر باشد، پزشک باید آن را خارج کند.
مدت زمان بهبودی بسته به نوع عمل، سن فرد و وضعیت عمومی سلامت او متفاوت است. بسیاری از افراد همان روز عمل مرخص می‌شوند و به خانه بازمی‌گردند.
بسته به میزان تهاجمی بودن جراحی، ممکن است داروهای مسکن تجویزی برای کنترل درد تجویز شوند. پس از عمل، فرد ممکن است موارد زیر را تجربه کند:
- ناراحتی خفیف
- احساس خستگی
- گرفتگی بینی
- خونریزی جزئی
بیمار باید دقیقاً طبق دستورات پزشک عمل کند و داروهای تجویزی را به‌موقع مصرف کند. در دو هفته اول پس از عمل، فرد باید احتیاط‌هایی را رعایت کند، مانند:
- تنفس ملایم از بینی و اجتناب از بالا کشیدن بینی
- عطسه کردن با دهان باز
- بلند نکردن اجسام سنگین
- پرهیز از ورزش‌های سنگین یا شدید
داروهایی که معمولاً پس از جراحی تجویز می‌شوند شامل شست‌وشو با آب نمک، کورتون‌ها (برای کاهش التهاب) و آنتی‌بیوتیک‌ها (برای پیشگیری از عفونت) هستند.
عوارض احتمالی
جراحی سینوس معمولاً ایمن است، اما همانند همه جراحی‌ها، خطراتی هرچند نادر وجود دارد. این عوارض شامل موارد زیر است:
- خونریزی بینی: ممکن است چند ساعت (۶ تا ۸ ساعت) پس از جراحی یا حتی تا ۵ تا ۱۰ روز بعد از آن، خونریزی بینی رخ دهد.
- آسیب به کاسه چشم: در موارد نادر، خونریزی به درون حدقه چشم ممکن است اتفاق بیفتد که می‌تواند باعث دوبینی شود و نیاز به جراحی تکمیلی داشته باشد.
- عفونت: هرچند نادر است، اما ممکن است عفونت بینی ایجاد شود. اگر فرد متوجه گرفتگی و درد فزاینده بینی شود، باید فوراً با پزشک مشورت کند.
- آسیب به استخوان یا نشت مایع مغزی نخاعی: سینوس‌ها نزدیک به استخوان پایه مغز قرار دارند. در موارد نادر، ممکن است مایع مغزی نخاعی وارد بینی شود که در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به عفونت‌هایی مانند مننژیت شود. این عارضه نادر معمولاً در حین جراحی تشخیص داده شده و همان‌جا ترمیم می‌شود.
جایگزین‌های جراحی
قبل از روی آوردن به جراحی، پزشک درمان‌های دارویی و غیرجراحی مختلفی را امتحان می‌کند. این درمان‌ها شامل موارد زیر هستند:
- آنتی‌بیوتیک‌ها (برای درمان یا پیشگیری از عفونت)
- شست‌وشوی بینی با محلول نمکی یا استفاده از اسپری آب‌نمک
- اسپری‌های ضداحتقان بینی برای مدت زمان کوتاه
- اسپری یا شست‌وشوی بینی با استروئید (برای کاهش التهاب)
- کورتون خوراکی در موارد شدید
- داروهای ضدآلرژی یا آنتی‌هیستامین‌ها
خلاصه
جراحی سینوس ممکن است برای درمان سینوزیت مزمن ضروری باشد. چندین نوع جراحی مختلف وجود دارد که همه آن‌ها با هدف باز کردن مسیرهای تنفسی و بهبود جریان هوا طراحی شده‌اند. فرد باید با پزشک مشورت کند تا مناسب‌ترین نوع جراحی برای شرایط خاص او مشخص شود.
مراقبت‌های پس از جراحی و روند بهبودی به نوع عمل انجام‌شده بستگی دارد، اما معمولاً شامل استفاده از تامپون بینی، مسکن‌ها و پرهیز از فعالیت‌های شدید است.
همان‌طور که با همه جراحی‌ها ممکن است عوارضی رخ دهد، فرد باید پیش از تصمیم‌گیری برای جراحی، با پزشک درباره خطرات احتمالی صحبت کند.