واکسن‌های مننگوکوکی از بدن در برابر عفونت‌های باکتریایی ناشی از باکتری Neisseria meningitidis محافظت می‌کنند.
این باکتری‌ها قادرند بیماری مننژیت مننگوکوکی ایجاد کنند؛ عارضه‌ای که منجر به التهاب در مغز و نخاع می‌شود.
با وجود خطرناک بودن این بیماری، شیوع آن در ایالات متحده بسیار پایین است.
مطالعه‌ای که بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵ انجام شد، نشان داد که کمتر از ۱ نفر از هر ۱۰۰٬۰۰۰ نفر به آن مبتلا می‌شود.¹
این بیماری معمولاً کودکان زیر یک سال، افراد ۱۶ تا ۲۳ ساله، و سالمندان بالای ۸۵ سال را بیشتر درگیر می‌کند.²
در برخی موارد، بیماری می‌تواند بسیار جدی و تهدیدکننده زندگی باشد.
خوشبختانه واکسنی وجود دارد که می‌تواند از این بیماری و عواقب جدی آن جلوگیری کند.
واکسن مننگوکوکی توانایی محافظت در برابر انواع مختلف بیماری ناشی از Neisseria meningitidis را دارد.
در این مقاله، به واکسن مننگوکوکی، عوارض جانبی آن، برنامه دوزبندی، و نکات دیگر پرداخته خواهد شد.
چرا CDC دریافت واکسن مننگوکوکی را توصیه می‌کند؟
باکتری Neisseria meningitidis می‌تواند در حفره بینی برخی افراد زندگی کند بدون آنکه موجب بیماری شود.
برآوردهای پیشین از مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها (CDC) نشان می‌دهد که حدود ۱۰٪ از جمعیت عمومی ناقل این باکتری هستند.³
این باکتری‌ها معمولاً زمانی که افراد در تماس نزدیک با یکدیگر قرار دارند، به‌سرعت منتقل می‌شوند.
این انتقال به‌ویژه در محیط‌های زندگی گروهی یا بین افراد دارای تماس صمیمی (مانند بوسیدن) رایج‌تر است.
در صورت عدم محافظت فرد، این باکتری می‌تواند منجر به بیماری شدید و حتی مرگ شود.
حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از افرادی که به مننژیت باکتریایی مبتلا می‌شوند، جان خود را از دست می‌دهند.⁴
همچنین، ۱ نفر از هر ۵ نفر ممکن است دچار ناتوانی‌های دائمی مانند مشکلات شنوایی، آسیب مغزی یا کلیوی، یا قطع اندام شود.⁴
میزان اثربخشی و محافظت واکسن مننگوکوکی
سه نوع واکسن مننگوکوکی وجود دارد:
- واکسن‌های کونژوگه مننگوکوکی (MenACWY)
- واکسن مننگوکوکی گروه B (MenB)
- واکسن پنج‌گانه مننگوکوکی (MenABCWY)
هر یک از این واکسن‌ها در برابر زیرگروه‌های باکتریایی خاصی که موجب مننژیت می‌شوند، محافظت ایجاد می‌کنند و با نام‌های تجاری مختلف به فروش می‌رسند.
اثربخشی واکسن MenACWY
رایج‌ترین نوع واکسنی که به نوجوانان داده می‌شود، واکسن MenACWY است.
این واکسن از بدن در برابر چهار سویه از باکتری Neisseria meningitidis محافظت می‌کند.
از زمان توصیه CDC به واکسیناسیون نوجوانان در سال ۲۰۰۵، موارد بیماری مننگوکوکی تا ۹۰٪ کاهش یافته است.⁵
در جمعیت‌هایی که این واکسن را دریافت نکرده‌اند، کاهش مشابهی دیده نشده است.
مطالعات دیگر نیز کاهش قابل توجهی در نرخ بیماری را پس از معرفی واکسن نشان داده‌اند.
به‌عنوان نمونه، مقاله‌ای در سال ۲۰۲۰ در JAMA Pediatrics، نرخ‌های ملی بیماری مننگوکوکی را بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۵ (پیش از توصیه واکسن) با سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۷ (پس از توصیه واکسیناسیون) مقایسه کرده است.
در دوره پیش از واکسیناسیون، نرخ سالانه ابتلا به سه سویه C، W و Y در نوجوانان ۱۶ تا ۲۲ ساله به‌طور میانگین ۱۰.۶٪ کاهش یافته بود.
اما پس از معرفی واکسن، این کاهش سرعت بیشتری گرفت و بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۷ به ۳۵.۶٪ کاهش سالانه رسید.⁶
این یافته‌ها نشان می‌دهند که واکسیناسیون با MenACWY با کاهش شیوع بیماری در نوجوانان مرتبط است، اگرچه واکسیناسیون تنها عامل مؤثر نیست.
مطالعات دیگر نیز همین نتایج را در سایر جمعیت‌ها تکرار کرده‌اند.
برای نمونه، مطالعه‌ای در نیروهای مسلح جمهوری کره، موارد بیماری و مرگ ناشی از مننگوکوک را بین سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۳ (پیش از اجباری شدن واکسن) با سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۶ (پس از اجباری شدن واکسن) مقایسه کرد.
داده‌ها نشان دادند که واکسن MenACWY تا ۸۸٪ در پیشگیری از بیماری مننگوکوکی مؤثر است.⁷
طبق برآوردهای کنونی CDC، یک دوز واکسن MenACWY تا یک سال پس از تزریق حدود ۷۹٪ اثربخشی دارد.
اثربخشی آن به مرور زمان اندکی کاهش می‌یابد و پس از سه تا هشت سال به حدود ۶۱٪ می‌رسد.⁸
اثربخشی واکسن MenB
واکسن MenB نوع دیگری از واکسن مننگوکوکی است که از بدن در برابر سویه پنجم باکتری Neisseria meningitidis محافظت می‌کند.
در ایالات متحده، والدین می‌توانند تصمیم بگیرند که فرزند نوجوانشان این واکسن را دریافت کند.
بررسی‌های CDC درباره اثربخشی واقعی واکسن MenB بیشتر بر مطالعات کشورهای دیگر تکیه دارد.⁸
برای مثال، در کانادا مطالعه‌ای پس از یک کمپین گسترده واکسیناسیون در منطقه‌ای با شیوع مننژیت B انجام شد و نشان داد که واکسن MenB تا ۷۹٪ در طول چهار سال پس از تزریق مؤثر بوده است.⁸
در بریتانیا، واکسن MenB بخشی از برنامه ایمن‌سازی دوران نوزادی شده است.
طبق مطالعه‌ای در The New England Journal of Medicine در سال ۲۰۲۰، تا سال ۲۰۱۸ حدود ۹۲٪ از نوزادان واجد شرایط، واکسن را تا تولد یک سالگی دریافت کرده بودند.⁹
بر اساس این مطالعه، اثربخشی واکسن حدود ۵۳٪ برآورد شده است.
این برنامه همچنین موجب کاهش قابل توجهی در موارد بیماری مننژیت B شده است؛ به‌طوری‌که موارد بیماری در گروه‌های سنی دریافت‌کننده واکسن تا ۷۵٪ کاهش یافته است.⁹
چه کسانی نباید واکسن بزنند؟
طبق اعلام CDC، برخی افراد پیش از دریافت واکسن مننگوکوکی باید با پزشک خود مشورت کنند.
به‌ویژه افرادی که در گذشته به واکسن مننگوکوکی یا مواد تشکیل‌دهنده آن واکنش آلرژیک شدید نشان داده‌اند، نباید آن را دریافت کنند.
شواهد رو به رشدی نشان می‌دهند که دریافت واکسن MenACWY در دوران بارداری بی‌خطر است.¹⁰
CDC اعلام کرده است که بارداری مانعی برای دریافت واکسن نیست و توصیه می‌شود زنان باردار برای اطلاعات بیشتر با پزشک مشورت کنند.¹¹
در مورد واکسن‌های MenB، CDC اشاره می‌کند که هنوز کارآزمایی‌های بالینی تصادفی برای بررسی ایمنی این واکسن در دوران بارداری یا شیردهی انجام نشده است.
این سازمان توصیه می‌کند که اگر فرد در معرض خطر بالای بیماری قرار دارد، واکسیناسیون را در نظر بگیرد. اما در صورت نبود خطر بالا، می‌توان تزریق را به بعد از این دوره موکول کرد.¹¹
تردید والدین نسبت به واکسن مننگوکوک
برخی والدین در مورد واکسن مننگوکوکی تردید دارند و ممکن است تصمیم بگیرند فرزند خود را واکسینه نکنند.
اما پژوهش‌ها نشان می‌دهند که گنجاندن این واکسن در برنامه‌های مدرسه‌ای و دانشگاهی، می‌تواند میزان واکسیناسیون را افزایش دهد.
برای نمونه، در مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۳ در The Pediatric Infectious Disease Journal منتشر شد، پژوهشگران وضعیت واکسیناسیون MenACWY و MenB را در بین دانشجویان سال اول در دانشگاهی در ایالات متحده بررسی کردند.¹²
محققان دریافتند که ۹۰٪ از دانشجویان شرکت‌کننده دوز اول MenACWY را دریافت کرده‌اند، اما فقط ۲۸٪ هر دو دوز MenB را دریافت کرده بودند.
یافته‌ها نشان می‌دهند که اضافه‌کردن واکسن MenB به لیست الزامات ورود به دانشگاه می‌تواند میزان واکسیناسیون را به‌طور چشمگیری افزایش دهد.
همچنین، ارتقای آگاهی عمومی درباره خطرات بالقوه مننگوکوک و مزایای واکسیناسیون می‌تواند به کاهش تردیدهای والدین کمک کند.
انواع واکسن‌های مننگوکوکی
در حال حاضر سه نوع اصلی از واکسن‌های مننگوکوکی در ایالات متحده موجود است:
۱. واکسن کونژوگه مننگوکوکی (MenACWY)
این واکسن به نام «کونژوگه» شناخته می‌شود زیرا آنتی‌ژن باکتری را به پروتئینی متصل می‌کند که واکنش سیستم ایمنی را تقویت می‌کند.
واکسن‌های MenACWY علیه چهار سویه باکتری (A، C، W و Y) محافظت ایجاد می‌کنند. این واکسن برای کودکان، نوجوانان، و بزرگسالان توصیه می‌شود.
نام‌های تجاری آن شامل:
- Menactra
- Menveo
- MenQuadfi
۲. واکسن مننگوکوکی گروه B (MenB)
این واکسن از بدن در برابر سویه پنجم باکتری، یعنی گروه B محافظت می‌کند.
واکسن MenB برای نوجوانان ۱۶ تا ۲۳ ساله و همچنین افراد در معرض خطر بالای بیماری توصیه می‌شود.
نام‌های تجاری آن عبارت‌اند از:
- Bexsero
- Trumenba
۳. واکسن ترکیبی مننگوکوکی (MenABCWY)
این واکسن نسبتاً جدید است و در سال ۲۰۲۳ تأییدیه FDA را دریافت کرد.
واکسن MenABCWY ترکیبی از MenACWY و MenB است و به‌صورت یک دوز تجویز می‌شود.
نام تجاری آن:
- Penbraya
بر اساس آزمایش‌های بالینی، واکسن Penbraya ایمنی مشابهی با تجویز جداگانه MenACWY و MenB دارد.¹³
استفاده از آن می‌تواند راحت‌تر و مؤثرتر باشد، زیرا تعداد دفعات تزریق را کاهش می‌دهد و احتمال پوشش کامل را افزایش می‌دهد.
برنامه دوزبندی واکسن مننگوکوکی
مراکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها (CDC) برنامه‌ای خاص برای تجویز واکسن مننگوکوکی به گروه‌های سنی مختلف تدوین کرده است.
برنامه معمول برای کودکان و نوجوانان
- واکسن MenACWY:
توصیه می‌شود کودکان یک دوز را در سن ۱۱ یا ۱۲ سالگی دریافت کنند.
یک دوز یادآور نیز در سن ۱۶ سالگی باید تزریق شود. - واکسن MenB:
بین سنین ۱۶ تا ۲۳ سالگی توصیه می‌شود (ترجیحاً در سنین ۱۶ تا ۱۸ سالگی).
بسته به برند واکسن، دو یا سه دوز لازم است.
CDC اشاره می‌کند که برنامه MenB بیشتر بر پایه تصمیم مشترک بین والدین، بیمار و پزشک است (در مورد نوجوانان سالم)، اما برای افراد در معرض خطر بالا، توصیه‌ای قطعی محسوب می‌شود.¹⁴
برنامه برای نوزادان و خردسالان
واکسن مننگوکوکی معمولاً بخشی از برنامه واکسیناسیون نوزادان در ایالات متحده نیست.
اما در شرایط خاصی که کودک در معرض خطر بالا قرار دارد (مثلاً نقص سیستم ایمنی، سفر به مناطق شیوع بیماری، یا زندگی در محیط‌های پرخطر)، ممکن است واکسن MenACWY برای نوزادان شش هفته‌ای به بالا تجویز شود.
در موارد خاص، واکسن MenB نیز ممکن است برای کودکان بالای شش ماه با خطر بالا توصیه شود.
برنامه برای بزرگسالان
افراد بزرگسالی که واکسینه نشده‌اند اما در معرض خطر بالا قرار دارند، ممکن است نیاز به دریافت یکی یا هر دو واکسن MenACWY و MenB داشته باشند.
گروه‌های پرخطر شامل:
- افراد دارای اختلالات ایمنی (مانند نقص مکمل یا بدون طحال)
- کارکنان آزمایشگاه‌هایی که با Neisseria meningitidis کار می‌کنند
- دانشجویان ساکن خوابگاه‌ها یا سربازان پادگان‌ها
- افراد سفرکننده به مناطق پرشیوع (مثل «کمربند مننژیت» در آفریقای زیرصحرا)