ورزش ممکن است به کاهش عوارض جانبی درمان سرطان، مانند مه‌مغزی، درد و خستگی کمک کند.
عوارض جانبی درمان سرطان اغلب چندوجهی هستند و می‌توانند عملکرد شناختی، جسمی و روانی را مختل کنند. «مه‌مغزی» یا “brain fog” به اختلال در تمرکز، حافظه و شفافیت ذهنی گفته می‌شود که در بیماران سرطانی بسیار شایع است. خستگی نیز یکی از پایدارترین عوارض درمان است که ممکن است ماه‌ها ادامه داشته باشد.
محققان به‌تازگی یک مرور چتری (umbrella review) انجام دادند تا تأثیر ورزش را بر افرادی که تحت درمان سرطان هستند بررسی کنند.
مرور چتری نوعی مرور سیستماتیک گسترده‌تر است که نتایج چندین مرور سیستماتیک یا متاآنالیز را با هم تجزیه و تحلیل می‌کند و در نتیجه قدرت نتیجه‌گیری علمی آن بالاتر است.
نتایج نشان داد که ورزش می‌تواند برخی از عوارض جانبی درمان‌های سرطان را در انواع مختلفی از سرطان کاهش دهد.
هم ورزش‌های سنتی و هم ورزش‌های ذهن-بدن (mind-body) فوایدی را نشان دادند.
ورزش‌های سنتی شامل تمرین‌های هوازی و مقاومتی هستند، در حالی که ورزش‌های ذهن-بدن مانند یوگا و تای‌چی تأکید بیشتری بر ارتباط ذهن و بدن دارند و در بهبود کیفیت زندگی نقش مؤثری دارند.
درمان‌های سرطان می‌توانند مجموعه‌ای از مشکلات سلامتی ایجاد کنند. به عنوان مثال، در میان بسیاری از عوارض جانبی یکی از رایج‌ترین انواع درمان سرطان یعنی شیمی‌درمانی، درد، علائم گوارشی و تغییرات خلقی مشاهده می‌شود.
شیمی‌درمانی علاوه بر هدف قراردادن سلول‌های سرطانی، سلول‌های سالم را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد و همین امر منجر به بروز عوارضی مانند تهوع، استفراغ، اسهال، کاهش اشتها، افسردگی و دردهای مزمن می‌شود.
در حالی که تحقیقات قبلی نشان داده‌اند که ورزش می‌تواند برای افرادی که تحت درمان سرطان هستند مفید باشد، نویسندگان یک مرور جدید می‌خواستند به‌صورت نظام‌مند جدیدترین شواهد پشتیبان این ادعا را ارزیابی کنند.
مرور نظام‌مند (systematic review) روشی علمی برای جستجو، جمع‌آوری و ارزیابی داده‌های حاصل از مطالعات موجود است و هدف آن دست‌یابی به نتایجی دقیق‌تر و قابل اطمینان‌تر است.
پژوهشگران دریافتند که طبق مطالعات اخیر، ورزش می‌تواند برخی از عوارض جانبی درمان‌های سرطان را کاهش دهد. آن‌ها همچنین دریافتند که ورزش پیش از عمل جراحی می‌تواند عوارض بعد از عمل را کاهش دهد.
به طور کلی، تحقیقات نشان می‌دهند که ورزش می‌تواند نتایج سلامت را بهبود ببخشد. مرور جدید در نشریه British Journal of Sports Medicine منتشر شده است.
انواع مختلف ورزش چقدر برای انواع مختلف سرطان مؤثرند؟
در سال ۲۰۲۱، بیش از ۱.۷ میلیون مورد جدید سرطان گزارش شد؛ نرخ بروز سرطان برای بسیاری از انواع آن هر سال در حال افزایش است.
افرادی که تحت درمان سرطان هستند، اغلب از نظر جسمی و روانی با مشکلات زیادی مواجه می‌شوند. با در نظر گرفتن این موضوع، محققان تصمیم گرفتند تحقیقات موجود در مورد رابطه بین ورزش و سرطان را گسترش دهند.
آن‌ها دامنه وسیعی را در نظر گرفتند و از سیستم GRADE برای ارزیابی شواهد استفاده کردند، که در نهایت منجر به شناسایی ۴۸۵ ارتباط در ۸۰ مطالعه شد.
سیستم GRADE (مخفف Grading of Recommendations, Assessment, Development, and Evaluations) چارچوبی شناخته‌شده برای ارزیابی کیفیت شواهد علمی و میزان اطمینان به نتایج است.
پژوهشگران هم ورزش‌های هوازی و مقاومتی استاندارد و هم تمرینات تناوبی با شدت بالا (HIIT) و همچنین ورزش‌های ذهن-بدن مانند یوگا و تای‌چی را در این بررسی گنجاندند.
نگرانی آن‌ها این بود که مرورهای پیشین، دامنه کافی نداشته‌اند؛ بنابراین آن‌ها سرطان‌های مختلفی را در نظر گرفتند، از جمله سرطان سینه، پروستات، و ریه. همچنین سرطان‌های مربوط به دستگاه گوارش و سرطان‌های خون را هم لحاظ کردند.
در گام بعد، محققان بررسی کردند که کدام نوع ورزش‌ها برای کدام نوع سرطان بیشترین اثربخشی را دارند.
ورزش عوارض جسمی و روانی درمان را کاهش می‌دهد
در میان ارتباطاتی که بررسی شدند، ورزش‌های هوازی و مقاومتی ۹.۹٪ از ارتباطات را شامل می‌شدند، تمرینات HIIT سهم ۳.۷٪، ورزش‌های ذهن-بدن ۲۸.۵٪، و سایر انواع ورزش‌های نامشخص ۵۷.۹٪ را تشکیل می‌دادند.
یافته‌ها نشان داد که ورزش‌های مورد بررسی برای افراد مبتلا به سرطان پستان (۵۰.۳٪)، سرطان ریه (۹.۷٪)، سرطان‌های دستگاه گوارش (۴.۱٪)، سرطان خون (۲.۷٪)، سرطان پروستات (۲.۵٪)، و دیگر انواع سرطان‌های نامشخص (۳۰.۷٪) مورد استفاده قرار گرفته بودند.
پژوهشگران دریافتند که ۵۴٪ از ارتباطات بین ورزش و کاهش عوارض جانبی درمان سرطان از نظر آماری معنادار بودند.
این بدان معناست که در بیش از نیمی از مطالعات، تأثیر ورزش در کاهش علائم تأیید شده بود و احتمال اینکه این تأثیرات صرفاً تصادفی باشند، بسیار پایین است.
با استفاده از معیارهای GRADE، پژوهشگران همچنین اظهار کردند که ۴۸٪ از این ارتباطات با شواهدی با قطعیت بالا یا متوسط پشتیبانی می‌شدند.
یکی از روش‌هایی که ورزش از طریق آن اثرات درمان سرطان را کاهش می‌دهد، کاهش درد بود. تمرینات HIIT و تای‌چی در این زمینه مؤثر بودند.
ترکیب تمرینات هوازی و مقاومتی و نیز برنامه‌های HIIT در کاهش خستگی مرتبط با سرطان مؤثر بودند. خستگی یکی از شایع‌ترین و ناتوان‌کننده‌ترین عوارض درمان سرطان است که گاهی حتی پس از پایان درمان نیز ادامه دارد.
تمرینات هوازی به‌تنهایی نیز توانایی کاهش علائم نوروپاتی محیطی ناشی از شیمی‌درمانی در سرطان تخمدان را نشان دادند.
نوروپاتی محیطی یکی از عوارض شناخته‌شده شیمی‌درمانی است که منجر به درد، بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن در دست‌ها و پاها می‌شود و می‌تواند عملکرد روزمره بیمار را مختل کند.
ورزش همچنین بر شاخص‌های زیستی (بیومارکرها) مانند پروتئین واکنشی C (CRP)، انسولین و عملکرد فیزیولوژیک بدن تأثیر داشت.
CRP شاخصی از التهاب عمومی در بدن است و مقادیر بالای آن معمولاً با بیماری‌های مزمن از جمله سرطان در ارتباط است. کاهش آن از طریق ورزش می‌تواند نشان‌دهنده کاهش سطح التهاب در بدن بیمار باشد.
شیمی‌درمانی ممکن است باعث آسیب قلبی یا کاردیوتوکسیسیتی شود — یعنی “آسیب به قلب یا سیستم قلبی-عروقی”. پژوهشگران دریافتند که ورزش، به‌ویژه تمرینات هوازی، می‌تواند با این عارضه مقابله کند.
مزایای ورزش محدود به علائم جسمی نبود؛ ورزش همچنین عملکرد شناختی، اضطراب و افسردگی را بهبود بخشید. یوگا در بهبود علائم روانی و خلقی به‌طور قابل توجهی مؤثر بود.
یکی دیگر از مزایای ورزش در افراد تحت درمان سرطان، کاهش عوارض پس از عمل جراحی بود. پژوهشگران دریافتند افرادی که پیش از عمل ورزش کرده بودند، با احتمال کمتری دچار مشکلات پس از جراحی شدند.
به‌طور کلی، این مطالعه مرور چتری شواهد قابل توجهی را برای پشتیبانی از این دیدگاه ارائه داد که ورزش می‌تواند به کاهش برخی از عوارض جانبی درمان سرطان کمک کند. از مزایای جسمی گرفته تا فواید روانی، انواع مختلفی از ورزش‌ها می‌توانند تسکین‌دهنده باشند.
ورزش ممکن است کیفیت زندگی افراد مبتلا به سرطان را بهبود بخشد
دکتر بهاوانا پاتاک (Bhavana Pathak)، متخصص هماتولوژی و انکولوژی و مدیر پزشکی انکولوژی تلفیقی در مؤسسه سرطان مموریال‌کر (MemorialCare Cancer Institute)، در گفت‌وگویی با Medical News Today درباره نتایج این مرور صحبت کرد.
او گفت:
«ما می‌خواهیم متخصصان انکولوژی بیماران خود را تشویق کنند که فعالیت بدنی خود را افزایش دهند، تا در آینده به‌واسطه این کار، نتایج بالینی بهتری به‌دست آورند، حتی وقتی با تشخیص‌های جدی مانند سرطان روبه‌رو هستند.»
به‌عبارت دیگر، او تأکید کرد که حتی در شرایط سخت بیماری نیز، توصیه به ورزش می‌تواند بخشی از رویکرد درمانی باشد که نه‌تنها به بقا، بلکه به بهبود کیفیت زندگی کمک کند.
او همچنین به اهمیت این یافته‌ها در بهبود کیفیت زندگی بیماران تحت درمان سرطان اشاره کرد و گفت:
«درمانی که ما ارائه می‌دهیم — اگرچه می‌تواند زندگی بیمار را حفظ کند — اما ممکن است کیفیت آن زندگی را از بین ببرد، اگر نتوانیم به بیماران راهی برای سازگاری، بازسازی و مهندسی دوباره زندگی‌شان بدهیم.»
او اضافه کرد:
«این نوع تحقیق به این واقعیت اشاره دارد که هم بیماران و هم پزشکان با یک چالش و در عین حال یک امتیاز روبه‌رو هستند — طراحی و انتخاب درمان‌هایی که نه‌فقط جان افراد را نجات دهند، بلکه بر بقیه عمرشان نیز اثرگذار باشند.»
دکتر میلان شث (Milan Sheth)، پزشک دارای چهار بورد تخصصی در طب داخلی، هماتولوژی، انکولوژی و مراقبت‌های تسکینی در مؤسسه سرطان تاد مموریال‌کر (MemorialCare Todd Cancer Institute)، نیز درباره نتایج این مقاله با MNT گفت‌وگو کرد. او هم در این مطالعه شرکت نداشت.
او گفت که این مقاله «تأیید می‌کند آنچه را که پیش‌تر بر اساس تجربه بالینی خود در میان بیماران تحت شیمی‌درمانی حدس می‌زدیم؛ یعنی اینکه ورزش می‌تواند به‌طور قابل توجهی بسیاری از عوارض جانبی مرتبط با سرطان و درمان آن را در مقایسه با عدم ورزش کاهش دهد.»
به بیان ساده‌تر، این مقاله شواهد علمی را به آنچه پزشکان در عمل تجربه کرده‌اند، اضافه کرده است: ورزش می‌تواند کمک‌کننده باشد.
دکتر شث افزود:
«به‌طور خاص، علائمی که بیشترین بهبود را تجربه کرده‌اند شامل نوروپاتی محیطی، مه‌ذهنی (brain fog)، خستگی، اضطراب، و تنگی نفس بوده‌اند.»
او همچنین تأکید کرد:
«به همان اندازه مهم، بهبودهایی بود که در کیفیت زندگی بیماران مشاهده شد، از جمله افزایش قدرت عضلانی، ترکیب بدنی سالم‌تر، بهبود کیفیت خواب، و ارتقاء خلق و خو.»
زمانی که از او پرسیده شد چرا ورزش ممکن است اثرات مضر شیمی‌درمانی را کاهش دهد، به بیومارکرهایی اشاره کرد که با سرطان در ارتباط هستند.
او گفت:
«انسولین، فاکتورهای رشد شبیه‌انسولین (IGFs) و پروتئین واکنشی C (CRP) — این بیومارکرها با متابولیسم سرطان و التهاب سیستمیک در ارتباط هستند که می‌توانند باعث پیشرفت بیشتر سرطان شوند و اثرات محافظتی علیه شیمی‌درمانی را از بین ببرند.»
به عبارت دیگر، این عوامل می‌توانند به بقای سلول‌های سرطانی یا مقاومت آن‌ها در برابر درمان کمک کنند.
او همچنین خاطرنشان کرد که این بیومارکرهای مرتبط با پیشرفت سرطان و روند بهبود، در واقع با ورزش بهینه می‌شوند.
بهبود سطح این شاخص‌ها به معنای کاهش التهاب عمومی بدن، بهبود متابولیسم، و شاید حتی افزایش حساسیت سلول‌های سرطانی به درمان باشد.