علائم و نشانه‌های کاهش پتاسیم خون (هیپوکالمی)
هیپوکالمی به کاهش غیرطبیعی سطح پتاسیم در خون گفته می‌شود. علائم آن ممکن است شامل ضعف یا گرفتگی عضلات، خستگی، یبوست، بی‌نظمی ضربان قلب و تپش قلب باشد.¹²
کاهش پتاسیم با اختلال در عملکرد عضلات، دستگاه گوارش و قلب همراه است و این علائم می‌توانند از خفیف تا شدید متغیر باشند.
پتاسیم یک ماده معدنی ضروری و الکترولیتی مهم است که نقش حیاتی در عملکرد عضلات، اعصاب، قلب و سلول‌ها ایفا می‌کند.³
پتاسیم در حفظ عملکرد طبیعی سلول‌ها، پتانسیل غشایی و انتقال سیگنال‌های الکتریکی نقش دارد؛ بنابراین علائم آن می‌توانند بسیار گسترده باشند.
۱. ضعف عضلانی
هیپوکالمی می‌تواند منجر به ضعف عضلانی شود که معمولاً از پاها شروع می‌شود و سپس به قسمت‌های بالایی بدن گسترش می‌یابد. در موارد شدید، ضعف عضلانی ممکن است به حدی برسد که منجر به فلج، نارسایی تنفسی یا حتی مرگ شود.¹
در سطح سلولی، پتاسیم برای حفظ تحریک‌پذیری عضله ضروری است. کاهش پتاسیم مانع عملکرد صحیح کانال‌های یونی می‌شود و سیگنال‌های عصبی به عضلات را مختل می‌کند.
پتاسیم برای عملکرد مناسب سلول‌های عضلانی، از جمله انقباض و استراحت، ضروری است. زمانی که سطح پتاسیم پایین است، سلول‌های عضلانی در حفظ عملکرد طبیعی خود دچار مشکل می‌شوند.¹
این اختلال در تبادل یون‌ها می‌تواند باعث اختلال در انقباض عضله و در نتیجه ضعف پیشرونده شود.
همچنین ممکن است دچار گرفتگی یا اسپاسم عضلانی شوید. در موارد شدید، ممکن است تخریب عضله (رابدومیولیز) را تجربه کنید، حالتی که در آن بافت عضلانی تجزیه می‌شود و منجر به ضعف و درد عضلانی می‌گردد.⁴
رابدومیولیز می‌تواند باعث آزاد شدن میوگلوبین در خون شده و در موارد شدید، به کلیه‌ها آسیب برساند.
۲. یبوست
کاهش سطح پتاسیم خون می‌تواند منجر به یبوست شود. زمانی که سطح پتاسیم بسیار پایین باشد، می‌تواند انقباضات منظم روده‌ها که غذا و مواد زائد را در دستگاه گوارش حرکت می‌دهند، تحت‌تأثیر قرار دهد.¹
انقباضات دودی (پریستالتیسم) در روده‌ها به پتانسیل غشایی سلول‌های عضلانی بستگی دارد و کمبود پتاسیم می‌تواند این حرکت را کند یا متوقف کند.
عضلات دستگاه گوارش که همانند حالت عادی منقبض نمی‌شوند، ممکن است حرکت مدفوع را در روده‌ها کند کنند. این کاهش سرعت عبور می‌تواند منجر به یبوست شود.¹
کاهش پتاسیم نه‌تنها باعث ضعف عضلات اسکلتی می‌شود بلکه عضلات صاف دستگاه گوارش را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.
۳. خستگی
زمانی که سطح پتاسیم بسیار پایین باشد، ممکن است دچار بی‌انرژی بودن یا کاهش انگیزه شوید. خستگی یکی از علائم شایع هیپوکالمی است.²
در سطح سلولی، پتاسیم نقش مهمی در تولید ATP، حفظ فعالیت‌های الکتریکی و شیمیایی سلول‌ها دارد، و کمبود آن عملکرد طبیعی را مختل می‌کند.
پتاسیم برای عملکرد مطلوب اعصاب و عضلات ضروری است. زمانی که سطح پتاسیم پایین است، سطح انرژی کلی بدن ممکن است کاهش یابد و منجر به خستگی مداوم شود.⁵
این نوع خستگی ممکن است حتی با استراحت هم برطرف نشود و به‌دلیل اختلال در عملکرد الکتریکی سلول‌های عصبی و عضلانی رخ دهد.
۴. بی‌نظمی ضربان قلب
افت خفیف پتاسیم در خون ممکن است باعث تپش قلب شود، حالتی که احساس می‌کنید قلب‌تان پرش دارد یا ضربانش نامنظم است. افت‌های شدیدتر می‌تواند منجر به آریتمی یا همان بی‌نظمی ضربان قلب شود.²
این علائم می‌توانند بسیار خطرناک باشند زیرا ریتم قلب مستقیماً به تعادل الکترولیت‌ها، به‌ویژه پتاسیم، وابسته است.
پتاسیم به حفظ سیگنال‌های الکتریکی که ضربان قلب را تنظیم می‌کنند کمک می‌کند. کاهش سطح پتاسیم می‌تواند این سیگنال‌ها را مختل کرده و منجر به آریتمی شود.⁶
این اختلالات الکتریکی ممکن است در نوار قلب (ECG) به شکل موج‌های غیرطبیعی نمایان شود.
در صورت بروز آریتمی، ممکن است دچار سبکی سر یا غش شوید.²
این حالت به‌دلیل کاهش برون‌ده قلبی و افت فشار خون ثانویه به آریتمی است.
خطر آریتمی در افراد مسن یا مبتلا به بیماری‌های قلبی در صورت ابتلا به هیپوکالمی بیشتر است.¹
در این افراد، حتی کاهش خفیف پتاسیم می‌تواند منجر به عوارض جدی قلبی شود.
۵. بی‌حسی و گزگز
هیپوکالمی می‌تواند عملکرد اعصاب را تحت‌تأثیر قرار دهد و باعث بی‌حسی و گزگز شود. این تغییر در حس معمولاً در انتهای اندام‌ها مانند دست‌ها و پاها شروع می‌شود.²
نوروپاتی حسی ناشی از کمبود پتاسیم می‌تواند خود را به‌صورت احساس سوزن‌سوزن‌شدن، مورمور یا کرختی نشان دهد.
پتاسیم به حفظ عملکرد سلول‌های عصبی و توانایی آن‌ها در انتقال سیگنال‌ها کمک می‌کند.⁷ زمانی که سطح پتاسیم پایین باشد، سلول‌های عصبی ممکن است به‌درستی عمل نکنند.
اختلال در هدایت عصبی باعث بروز علائم حسی غیرعادی می‌شود، مشابه آنچه در نوروپاتی دیابتی دیده می‌شود.
۶. افزایش ادرار و تشنگی
برخی از افراد مبتلا به هیپوکالمی ممکن است دچار افزایش ادرار و تشنگی شوند. سطح پایین پتاسیم می‌تواند به مرور زمان به کلیه‌ها آسیب بزند.¹
پتاسیم نقش کلیدی در بازجذب سدیم و آب در لوله‌های کلیوی دارد. کمبود آن موجب اختلال در تمرکز ادرار می‌شود.
با افزایش تولید ادرار توسط کلیه‌ها، احساس تشنگی بیشتر می‌شود. بدن تلاش می‌کند تعادل مایعات خود را حفظ کند.
این مکانیسم جبرانی ناشی از اختلال در حفظ آب توسط کلیه‌هاست و ممکن است همراه با علائم دهیدراتاسیون باشد.
سطح پتاسیم خون شما چقدر است؟
شما می‌توانید سطح پتاسیم خون خود را با یک آزمایش خون ساده بررسی کنید. برای بزرگسالان، محدوده طبیعی پتاسیم حدود ۳.۷ تا ۵.۲ میلی‌اکی‌والان در لیتر است.²
پایین‌تر از ۳.۵ معمولاً نشان‌دهنده هیپوکالمی است و نیاز به بررسی دقیق‌تری دارد.
برای کودکان، محدوده طبیعی حدود ۳ تا ۳.۵ میلی‌اکی‌والان در لیتر است.⁸
در کودکان، بدن به تغییرات پتاسیم حساس‌تر است و ممکن است علائم زودتر بروز یابد.
علائم در کودکان
اغلب کودکان تنها در صورتی علائم هیپوکالمی را نشان می‌دهند که سطح پتاسیم خون‌شان کمتر از ۳ میلی‌اکی‌والان در لیتر باشد. علائم در کودکان مشابه بزرگسالان است و ممکن است شامل موارد زیر باشد:⁸
- گرفتگی یا ضعف عضلانی
- یبوست
- آریتمی یا تپش قلب
- اختلال در عملکرد کلیه‌ها
اگر ضعف عضلانی بر عضلات تنفسی اثر بگذارد، ممکن است نارسایی تنفسی یا مرگ رخ دهد.⁸ اگر کودک شما دچار ضعف عضلانی است، به‌ویژه اگر سابقه خانوادگی فلج دوره‌ای وجود دارد، با یک ارائه‌دهنده خدمات سلامت تماس بگیرید. این بیماری باعث بروز دوره‌هایی از ضعف عضلانی شدید می‌شود.⁹
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
در صورتی که استفراغ یا اسهال مداوم دارید یا در حال مصرف داروهای مُدر هستید و علائم هیپوکالمی را دارید، با یک پزشک مشورت کنید. آن‌ها ممکن است برای بررسی سطح پتاسیم خون شما آزمایش تجویز کنند.²
داروهای ادرارآور (دیورتیک‌ها) از علل شایع افت پتاسیم هستند، به‌ویژه در صورت مصرف بدون نظارت پزشکی.
مکمل‌های خوراکی پتاسیم و غذاهای غنی از پتاسیم می‌توانند برای درمان هیپوکالمی خفیف مؤثر باشند.²
در موارد شدیدتر، ممکن است نیاز به تجویز پتاسیم به‌صورت وریدی (تزریق داخل رگ) باشد.
مواد غذایی سرشار از پتاسیم شامل سبزیجات برگ‌دار، میوه‌های رونده، سبزیجات ریشه‌ای و مرکبات هستند.³
این منابع غذایی می‌توانند به پیشگیری از هیپوکالمی کمک کنند، به‌ویژه در افرادی با رژیم کم‌پتاسیم یا مصرف‌کنندگان داروهای خاص.
سؤالاتی که می‌توانید از پزشک بپرسید
در صورتی که به‌دلیل هیپوکالمی به پزشک مراجعه می‌کنید، ممکن است این پرسش‌ها را مطرح کنید:
- علائم هیپوکالمی شدید که باید مراقب آن باشم چیست؟
- علت افت سطح پتاسیم من چیست؟
- چگونه می‌توانم سطح پتاسیم را به حالت طبیعی بازگردانم؟
مرور سریع
هیپوکالمی وضعیتی است که در آن سطح پتاسیم خون کاهش می‌یابد. سطوح پایین پتاسیم می‌تواند منجر به علائمی مانند ضعف یا گرفتگی عضلات، یبوست، خستگی، تپش قلب و آریتمی شود.
این علائم در صورت عدم درمان می‌توانند پیشرفت کرده و خطرات بیشتری ایجاد کنند.
همچنین ممکن است بی‌حسی، گزگز و افزایش ادرار و تشنگی را تجربه کنید.
تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می‌تواند از عوارض شدیدتر جلوگیری کند.
در موارد خفیف ممکن است علائم اندک یا وجود نداشته باشد، اما افت شدید سطح پتاسیم می‌تواند منجر به علائم شدید شود. شناخت علائم برای تشخیص زودهنگام و درمان حیاتی است.