اشعه ایکس یکی از پرکاربردترین فناوری‌ها در حوزه پزشکی و درمان به شمار می رود که به تشخیص بیماری‌ها و مشکلات مختلف کمک می‌کند. با این حال، این نوع اشعه به دلیل ماهیت تابشی خود می‌تواند بر سلامت انسان تاثیرات منفی بگذارد. اشعه ایکس با نفوذ به بافت‌های بدن و ایجاد تغییراتی در سلول‌های بدن، در کنار کمک به پزشکان، خطرات بالقوه‌ای را نیز به همراه دارد. این تأثیرات، به‌ویژه برای گروه‌های حساس مانند زنان باردار و افرادی که به‌طور مکرر در معرض این اشعه قرار می‌گیرند، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. در این مطلب، با بررسی دقیق ماهیت اشعه ایکس و خطرات آن، به اهمیت محافظت در برابر این اشعه و راهکارهای دفع آن از بدن می‌پردازیم.
اشعه ایکس چیست؟
اشعه ایکس یکی از انواع امواج الکترومغناطیسی با طول موج کوتاه و انرژی بالا است که به دلیل قدرت نفوذ زیاد، در تصویربرداری پزشکی و برخی صنایع کاربرد گسترده‌ای دارد. این اشعه که در سال ۱۸۹۵ توسط ویلهلم رونتگن کشف شد، توانایی عبور از مواد متراکم مانند بافت‌های نرم بدن را دارد، اما از اجسام سختی چون استخوان عبور نمی‌کند. این ویژگی باعث شده است که از دستگاه ایکس ری برای تصویربرداری داخلی بدن و شناسایی مشکلاتی مانند شکستگی استخوان یا مشکلات دندانی استفاده شود.
اما همین قدرت نفوذ بالا می‌تواند مضر باشد، زیرا اشعه ایکس با برخورد به سلول‌های بدن، به مولکول‌های DNA آسیب می‌رساند. این آسیب‌ها ممکن است منجر به جهش‌های ژنتیکی یا حتی ایجاد سرطان شود. به همین دلیل، استفاده از تجهیزات حفاظتی در هنگام قرار گرفتن در معرض ایکس ری ضروری است.
اشعه ایکس چه ضرری دارد؟
یکی از اصلی‌ترین مضرات اشعه ایکس، اثرات زیان‌بار آن بر سلول‌های بدن است. وقتی این اشعه به بدن برخورد می‌کند، می‌تواند باعث شکستن زنجیره دی ان ای و ایجاد اختلالات سلولی و حتی در موارد شدیدتر جهش ژنتیکی شود. این فرآیند نه‌تنها سلول‌های سالم را تهدید می‌کند، بلکه ممکن است به رشد تومورهای سرطانی نیز منجر شود.
اشعه ایکس علاوه بر خطر ابتلا به سرطان، می‌تواند مشکلات دیگری مانند کاهش توان باروری، آسیب به بافت‌های حساس، و اختلالات هورمونی ایجاد کند. این خطرات برای کسانی که به‌طور مداوم در معرض این اشعه هستند، مانند تکنسین‌های رادیوگرافی، بسیار بیشتر است. برای کاهش این خطرات، استفاده از تجهیزات ایمنی و کاهش مدت زمان مواجهه با ایکس ری از اهمیت بالایی برخوردار است.
جلیقه و دامن سربی یکی از موثرترین ابزارهای حفاظتی است که می‌تواند جلوی نفوذ اشعه به اندام‌های حیاتی را بگیرد. بنابراین، هر بار که از اشعه ایکس استفاده می‌کنید، باید حتماً از این تجهیزات حفاظتی بهره ببرید.
چه میزان از اشعه ایکس خطرناک است؟
سطح خطرناک بودن اشعه ایکس بستگی به میزان دوز تابش دریافتی دارد. دوز تابش با واحد سیورت (Sievert) اندازه‌گیری می‌شود و هرچه این دوز بیشتر باشد، اثرات زیان‌بار بیشتری به همراه خواهد داشت. به‌طور کلی، دوزهای کمتر از ۱ میلی‌سیورت در سال معمولاً خطری جدی ایجاد نمی‌کنند، اما دوزهای بالاتر از این مقدار می‌توانند خطرات جدی برای سلامتی به دنبال داشته باشند.
برای مثال، یک تصویربرداری ساده مانند عکس‌برداری از دندان، دوز بسیار کمی از اشعه را به بدن وارد می‌کند و خطر آن قابل چشم‌پوشی است. اما در مقابل، تصویربرداری‌های پیچیده‌تر مانند سی‌تی‌اسکن، دوز بالاتری دارند و باید با دقت بیشتری انجام شوند. به همین دلیل، پزشکان همواره تلاش می‌کنند تا استفاده از اشعه را به حداقل برسانند و فقط در مواقع ضروری از آن استفاده کنند.
اشعه ایکس تا چند ساعت در بدن می‌ماند؟
یکی از سوالات رایج درباره ایکس ری این است که آیا این اشعه پس از تصویربرداری و فعالیت های رادیوگرافی در بدن باقی می‌ماند یا خیر. باید بدانید که اشعه ایکس به‌صورت تابش سریع عمل می‌کند و به محض اتمام تصویربرداری، دیگر در بدن وجود ندارد. اما آثار آن بر سلول‌ها ممکن است به مدت طولانی‌تری باقی بماند.
ایکس ری با ایجاد یونیزاسیون در سلول‌ها می‌تواند آسیب‌هایی به مولکول‌های دی ان ای وارد کند. اگرچه بدن انسان توانایی ترمیم بسیاری از این آسیب‌ها را دارد، اما قرار گرفتن مکرر در معرض اشعه می‌تواند باعث انباشته شدن آسیب‌ها و افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های مختلف شود.
چرا زنان باردار نباید در معرض اشعه ایکس قرار بگیرند؟
زنان باردار یکی از حساس‌ترین گروه‌ها در برابر اشعه ایکس هستند. جنین در حال رشد به دلیل تقسیم سریع سلول‌ها، بسیار آسیب‌پذیر است و اشعه ایکس می‌تواند به رشد طبیعی آن لطمه بزند. مواجهه جنین با اشعه ایکس ممکن است باعث بروز مشکلاتی مانند نقص‌های مادرزادی اختلالات رشد، و حتی افزایش خطر ابتلا به سرطان در آینده شود.
پزشکان معمولاً از تصویربرداری با اشعه ایکس برای زنان باردار اجتناب می‌کنند و در صورت ضرورت، از روش‌های ایمنی بیشتر مانند استفاده از جلیقه و دامن سربی برای محافظت از شکم مادر استفاده می‌کنند. همچنین، در صورت امکان، روش‌های جایگزین تصویربرداری مانند ام آر آی یا سونوگرافی پیشنهاد می‌شود که بدون خطر تابش هستند.
راه‌های دفع اشعه ایکس از بدن
اگرچه اشعه ایکس به‌صورت مستقیم در بدن باقی نمی‌ماند، اما اثرات آن بر سلول‌ها و بافت‌ها ممکن است تا مدتی ادامه داشته باشد. این اثرات شامل آسیب‌های ریز به ساختار دی ان ای، استرس اکسیداتیو و کاهش عملکرد سلولی است. برای کاهش این تأثیرات و تسریع در بازیابی بدن، راهکارهای متعددی وجود دارد که می‌تواند به ترمیم سلول‌ها و بهبود سلامتی کمک کند.
یکی از موثرترین روش‌ها برای دفع آثار ایکس ری، مصرف مواد غذایی غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها است. آنتی‌اکسیدان‌ها مانند ویتامین C، ویتامین E، سلنیوم و بتاکاروتن می‌توانند به کاهش آسیب‌های اکسیداتیو و ترمیم سلولی کمک کنند. مصرف میوه‌ها و سبزیجاتی نظیر پرتقال، اسفناج، کلم بروکلی و هویج توصیه می‌شود. علاوه بر این، نوشیدن مقدار زیادی آب باعث افزایش عملکرد کلیه‌ها و دفع مواد زائد و سموم از بدن می‌شود که می‌تواند به تسریع روند بهبود کمک کند.
فعالیت بدنی منظم یکی دیگر از روش‌های مؤثر است. ورزش باعث افزایش متابولیسم و بهبود گردش خون می‌شود و این موضوع به ترمیم سریع‌تر آسیب‌های سلولی ناشی از تابش کمک می‌کند. همچنین، خواب کافی و استراحت مناسب نیز از اهمیت زیادی برخوردار است، زیرا در طول خواب، بدن فرصت کافی برای بازسازی و ترمیم سلول‌ها پیدا می‌کند.
نتیجه‌گیری
اشعه ایکس با وجود فواید فراوانی که در پزشکی و صنعت دارد، می‌تواند در صورت استفاده نادرست یا بیش از حد، به سلامت انسان آسیب برساند. آگاهی از خطرات این اشعه و استفاده از تجهیزات حفاظتی می‌تواند از آسیب‌های جدی جلوگیری کند. همچنین، رعایت توصیه‌های پزشکان و اجتناب از مواجهه غیرضروری با اشعه ایکس، نقش مهمی در حفظ سلامت بدن ایفا می‌کند.