چرا فشار خون من نوسان دارد؟

فشار خون نوسانی می‌تواند در برخی شرایط طبیعی باشد، زیرا فشار خون در طول روز، بسته به عوامل مختلفی مانند استرس، رژیم غذایی و سایر عوامل محیطی یا فیزیولوژیکی، دچار تغییراتی می‌شود. با این حال، اگر فشار خون شما به طور مکرر افزایش ناگهانی داشته باشد، ممکن است در معرض خطر بیماری قلبی قرار داشته باشید یا لازم باشد برای یافتن علل زمینه‌ای آن بررسی شوید.

علل نوسان فشار خون

برخی نوسانات فشار خون کاملاً طبیعی هستند و در نتیجه‌ی واکنش بدن به محرک‌های محیطی یا درونی رخ می‌دهند. در این موارد، ممکن است نیاز باشد تغییراتی در سبک زندگی خود ایجاد کنید تا فشار خون‌تان در محدوده‌ی طبیعی باقی بماند.

نمونه‌هایی از این عوامل عبارت‌اند از:

• استرس و اضطراب: نگرانی در مورد سلامت، مسائل مالی، خانواده، امنیت یا دیگر موارد باعث افزایش سطح هورمون‌های استرس‌زا در بدن می‌شود. این هورمون‌ها، از جمله آدرنالین و کورتیزول، باعث افزایش ضربان قلب و انقباض عروق خونی می‌شوند و به‌دنبال آن، فشار خون افزایش می‌یابد. این پاسخ فیزیولوژیکی، بخشی از مکانیسم “جنگ یا گریز” در بدن انسان است.
• احساسات: احساسات منفی، به‌ویژه خشم، می‌توانند به‌صورت ناگهانی باعث بالا رفتن فشار خون شوند. این پدیده در نتیجه‌ی افزایش برون‌ده قلبی و مقاومت عروقی اتفاق می‌افتد.
• کم‌آبی بدن: زمانی که سطح مایعات بدن کاهش می‌یابد، بدن شروع به احتباس آب و سدیم می‌کند. این وضعیت می‌تواند منجر به افزایش حجم خون و در نتیجه افزایش فشار واردشده به دیواره رگ‌ها شود. همچنین کم‌آبی می‌تواند سبب کاهش حجم خون مؤثر (effective circulating volume) شده و پاسخ‌های جبرانی در بدن مانند تنگ شدن عروق را فعال کند.
• نمک: برخی افراد به نمک حساس‌تر هستند؛ به این معنا که حتی با مصرف متوسط نمک، فشار خون‌شان افزایش می‌یابد. این وضعیت را “حساسیت به نمک” می‌نامند. این حساسیت بیشتر در افراد مسن، مبتلایان به بیماری کلیوی یا دیابت دیده می‌شود. در این افراد، تنظیم سدیم در کلیه‌ها مختل می‌شود.
• رژیم غذایی: برخی غذاها مانند محصولات تخمیرشده، شور، ترشی‌ها و گوشت‌های فرآوری‌شده که حاوی تیرامین (یک آمین بیوژنیک) هستند، می‌توانند فشار خون را افزایش دهند. تیرامین باعث آزادسازی نوراپی‌نفرین در پایانه‌های عصبی سمپاتیک شده و منجر به انقباض عروقی و افزایش فشار خون می‌گردد.
• کافئین: مصرف مقادیر زیاد کافئین می‌تواند باعث آزادسازی آدرنالین شود، که این ماده باعث تنگ شدن عروق و افزایش ضربان قلب و فشار خون می‌شود. برخی افراد نسبت به کافئین حساس‌تر هستند.
• مصرف الکل: نوشیدن مقادیر زیاد الکل در یک وعده می‌تواند باعث کم‌آبی، افزایش هورمون‌های منقبض‌کننده عروق مانند وازوپرسین و در نهایت افزایش فشار خون شود.
• درد: درد شدید و ناگهانی می‌تواند یک واکنش ایمنی و استرسی در بدن ایجاد کند که مشابه پاسخ به استرس است و باعث افزایش فشار خون می‌شود. این موضوع به‌خصوص در دردهای مزمن یا ناگهانی شدید اهمیت دارد.
• کم‌خوابی: خواب کمتر از پنج ساعت در شب می‌تواند باعث افزایش فشار خون در همان شب و روز بعد شود. خواب ناکافی تعادل هورمونی و فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک را مختل می‌کند.
• داروها: برخی داروهای بدون نسخه و نسخه‌ای می‌توانند باعث افزایش فشار خون شوند. این داروها شامل استامینوفن، داروهای حاوی استروژن (مثل قرص‌های جلوگیری از بارداری)، داروهای میگرن، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)، تستوسترون و هورمون تیروئید هستند. این داروها می‌توانند از طریق مکانیسم‌های مختلفی مانند احتباس سدیم، تحریک سیستم عصبی سمپاتیک یا افزایش حجم خون موجب افزایش فشار خون شوند.

هر فردی ممکن است نسبت به این عوامل واکنش متفاوتی نشان دهد، بنابراین نمی‌توان به‌طور دقیق پیش‌بینی کرد که در چه زمانی این عوامل منجر به تأثیرات بلندمدت می‌شوند. با این حال، بروز مکرر این واکنش‌ها و نوسانات شدید در فشار خون با خطر ابتلا به پرفشاری خون مزمن و بیماری‌های قلبی-عروقی مرتبط است.

محدوده طبیعی فشار خون چیست؟

در بزرگسالان، فشار خون طبیعی کمتر از ۸۰/۱۲۰ میلی‌متر جیوه است. اگر فشار خون به‌طور مداوم ۸۰/۱۳۰ یا بالاتر باشد، تشخیص پرفشاری خون (hypertension) مطرح می‌شود. البته مقادیر مطلوب فشار خون ممکن است با افزایش سن تغییر کند.

چرا فشار خون در مطب پزشک ممکن است بالاتر باشد؟

در برخی افراد، فشار خون در محیط درمانی افزایش می‌یابد، در حالی که در خانه طبیعی است. به این پدیده “پرفشاری خون روپوش سفید” (white coat hypertension) گفته می‌شود. علت آن معمولاً استرس ناشی از حضور در محیط پزشکی است. برای کاهش این تأثیر، معمولاً پزشکان چند دقیقه منتظر می‌مانند تا بیمار در حالت استراحت قرار گیرد و سپس فشار خون را اندازه‌گیری می‌کنند.

در برخی موارد، اندازه‌گیری دوباره فشار خون توصیه می‌شود. اگر اختلاف بین دو اندازه‌گیری بیشتر از ۵ میلی‌متر جیوه باشد، باید دوباره بررسی صورت گیرد.

چرا فشار خون در خانه ممکن است بالاتر باشد؟

وضعیتی به نام “پرفشاری خون پنهان” (masked hypertension) دقیقاً عکس پرفشاری خون روپوش سفید است. در این حالت، فشار خون در مطب طبیعی است ولی در منزل بالا می‌رود. این پدیده می‌تواند خطرناک باشد، زیرا ممکن است فشار خون بالا شناسایی نشود. برای بررسی دقیق‌تر، پزشک ممکن است پایش خانگی فشار خون را توصیه کند.

چه زمانی باید نگران نوسانات فشار خون بود؟

اگر به‌طور مکرر با نوسانات فشار خون مواجه هستید، ممکن است ناشی از یک بیماری زمینه‌ای باشد. یکی از این شرایط “پرفشاری خون ناپایدار” (labile hypertension) است که در آن فشار خون به‌صورت ناگهانی تغییر می‌کند، به‌طوری که در یک روز یا حتی در یک جلسه از طبیعی به بالا می‌رود.

نوسانات شدید فشار خون می‌توانند نشانه‌ی مشکلات جدی باشند. مطالعات نشان داده‌اند که تغییرات در فشار خون بین مراجعات پزشکی می‌تواند با افزایش خطر بیماری قلبی و مرگ زودرس همراه باشد.

برخی دلایل جدی نوسانات فشار خون عبارت‌اند از:

• اختلال عملکرد آندوتلیال: این وضعیت بر لایه درونی رگ‌ها (اندوتلیوم) اثر می‌گذارد و باعث کاهش انعطاف‌پذیری عروق می‌شود. این اختلال با افزایش سن شایع‌تر می‌شود و می‌تواند منجر به نوسانات فشار خون گردد.
• فئوکروموسیتوما: نوعی تومور نادر در غده فوق‌کلیه است که باعث ترشح بیش‌ازحد هورمون‌های آدرنالین و نورآدرنالین می‌شود. این تومورها معمولاً خوش‌خیم هستند اما می‌توانند فشار خون را به‌طور ناگهانی و شدید افزایش دهند.
• آپنه انسدادی خواب: توقف تنفس موقت در هنگام خواب باعث افت سطح اکسیژن و تحریک سیستم عصبی سمپاتیک می‌شود. این تحریک، فشار خون را در طول شب و به‌مرور زمان در روز نیز افزایش می‌دهد.
• بیماری کلیه: فشار خون بالا می‌تواند علت و نیز پیامد بیماری کلیوی باشد. وقتی کلیه‌ها نتوانند مایعات اضافی را دفع کنند، حجم خون افزایش می‌یابد و باعث بالا رفتن فشار خون می‌شود.
• اختلالات غده فوق کلیه: این اختلالات می‌توانند باعث تولید بیش‌ازحد هورمون‌هایی مانند آلدوسترون، کورتیزول یا هورمون‌های شبه آدرنالین شوند که همگی فشار خون را بالا می‌برند.
• سندرم اسنِدون: یک اختلال نادر است که عروق کوچک و متوسط را درگیر می‌کند و با تغییرات پوستی خاصی به نام livedo racemosa همراه است. این سندرم می‌تواند با فشار خون بالا، سردرد، سرگیجه و بیماری‌های قلبی همراه باشد.

چگونه خطاهای اندازه‌گیری باعث نوسانات کاذب می‌شوند؟

اندازه‌گیری فشار خون در منزل ابزار مفیدی برای پایش است، ولی نیاز به آموزش صحیح دارد. اگر تکنیک اندازه‌گیری نادرست باشد یا دستگاه دقیق نباشد، ممکن است فشار خون به‌صورت کاذب نوسانی گزارش شود. دستگاه‌های موجود در داروخانه‌ها معمولاً از دقت بالایی برخوردار نیستند.

برای پیشگیری از خطا، توصیه می‌شود دستگاه فشار خون خود را به مطب پزشک ببرید و با پزشک بررسی کنید که آیا به درستی از آن استفاده می‌کنید یا خیر. همچنین می‌توانید قرائت‌های خانگی خود را با اندازه‌گیری‌های انجام‌شده در مطب مقایسه نمایید.

پایش فشار خون به‌صورت مداوم (Ambulatory BP Monitoring)

برخی پزشکان توصیه می‌کنند برای بررسی دقیق‌تر، بیمار یک دستگاه فشار خون را به مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت در منزل استفاده کند. این دستگاه هر ۱۵ تا ۲۰ دقیقه در طول روز و هر ۳۰ تا ۶۰ دقیقه در شب فشار خون را اندازه‌گیری می‌کند. این روش در برخی کشورها تحت پوشش بیمه خدمات درمانی قرار دارد، ولی در همه مناطق در دسترس نیست.

چه عواملی خطر افزایش فشار خون را بیشتر می‌کنند؟

برخی فاکتورها احتمال بروز نوسانات یا افزایش فشار خون را بالا می‌برند، از جمله:

• افزایش سن
• سابقه خانوادگی فشار خون بالا
• چاقی یا اضافه وزن
• رژیم غذایی پرنمک
• نداشتن فعالیت فیزیکی کافی
• مصرف زیاد الکل

توصیه می‌شود در مورد سبک زندگی، بیماری‌ها یا داروهای مصرفی خود با پزشک مشورت کنید تا بتوانید برای ترک سیگار، اصلاح رژیم غذایی یا شروع درمان مناسب برنامه‌ریزی نمایید.

چگونه فشار خون بالا را مدیریت کنیم؟

اگر نوسانات فشار خون شما مکرر باشد، پزشک ممکن است توصیه‌هایی برای کنترل آن داشته باشد. این تغییرات سبک زندگی می‌توانند جایگزین دارو شوند یا نیاز به مداخله پزشکی را کاهش دهند.

برخی اقدامات مفید برای تنظیم فشار خون شامل موارد زیر هستند:

• کاهش مصرف نمک و افزایش غذاهای مفید برای قلب، به‌ویژه غذاهای غنی از منیزیم، کلسیم و پتاسیم
• حفظ وزن سالم، زیرا چربی اضافی فشار بیشتری به قلب وارد می‌کند
• انجام تمرین‌های منظم بدنی، مانند ۱۵۰ دقیقه فعالیت هوازی با شدت متوسط یا ۷۵ دقیقه فعالیت شدید در هفته
• کاهش مصرف الکل و کافئین
• استفاده از تکنیک‌های مدیریت استرس، مانند مدیتیشن، تنفس عمیق یا یوگا

نتیجه‌گیری کلیدی

• نوسانات فشار خون ممکن است در نتیجه استرس یا مواد غذایی و نوشیدنی‌ها ایجاد شوند.
• با اصلاح رژیم غذایی، ورزش منظم و کنترل استرس می‌توان از بسیاری از این نوسانات جلوگیری کرد.
• نوسانات مکرر ممکن است نشانه‌ی یک بیماری زمینه‌ای مهم باشند و باید توسط پزشک بررسی شوند.

منبع