مدفوع سیاه (که در اصطلاح پزشکی به آن «ملنا» گفته می‌شود) ممکن است ناشی از خونریزی در دستگاه گوارش فوقانی یا حتی سرطان کولون باشد. اما در اغلب موارد، مدفوع تیره الزاماً نشانه یک مشکل جدی نیست و عواملی ساده‌تر مانند خوردن برخی غذاهای تیره‌رنگ، مصرف مکمل‌های آهن یا داروهای خاص می‌توانند علت آن باشند.¹
هنگامی که تغییر رنگ مدفوع به سیاه مشاهده می‌شود، بررسی دقیق علت آن اهمیت دارد؛ زیرا در برخی شرایط می‌تواند علامتی هشداردهنده از وجود خونریزی داخلی باشد که نیاز به پیگیری پزشکی دارد.
علل سیاه شدن مدفوع
1. خونریزی در دستگاه گوارش فوقانی
خونریزی در بخش‌های بالایی دستگاه گوارش مانند مری، معده یا ابتدای روده کوچک (دوازدهه) می‌تواند باعث شود مدفوع ظاهر سیاه به خود بگیرد.² هنگامی که خون در طول دستگاه گوارش حرکت می‌کند و با آنزیم‌های گوارشی واکنش می‌دهد، رنگ آن تغییر یافته و مدفوع به رنگ سیاه، قیری و بدبو درمی‌آید.¹
علل احتمالی این نوع خونریزی عبارت‌اند از:³
- آنژیودیسپلازی: رگ‌های خونی غیرطبیعی که می‌توانند ضعیف شده و پاره شوند و باعث خونریزی شوند
- واریس مری: وریدهای بزرگ و تحریک‌شده در مری که در صورت پاره شدن، خونریزی می‌کنند⁴
- ازوفاژیت: التهاب در پوشش مری که می‌تواند منجر به تحریک و خونریزی شود
- گاستریت: التهاب مخاط معده که در صورت عدم درمان، منجر به فرسایش بافت و خونریزی می‌شود⁵
- پارگی‌های مالوری-ویس: سرفه یا استفراغ شدید می‌تواند موجب پارگی‌های کوچک در مری شده و خونریزی ایجاد کند⁶
- زخم‌های پپتیک: زخم‌هایی درون معده یا دوازدهه که می‌توانند منجر به خونریزی داخلی شوند⁷
علائم دیگر خونریزی در دستگاه گوارش بستگی به علت اصلی آن دارند؛ ولی به طور کلی می‌توان به درد شکم، سوءهاضمه، تهوع و تنگی نفس اشاره کرد.³
2. غذاهای تیره‌رنگ
مصرف برخی غذاها و نوشیدنی‌های تیره‌رنگ نیز می‌تواند باعث شود مدفوع ظاهر سیاه پیدا کند. غذاها و نوشیدنی‌هایی که ممکن است چنین تأثیری داشته باشند شامل موارد زیر هستند:
- چغندر
- شیرین‌بیان سیاه
- تمشک سیاه
- سوسیس خونی
- بلوبری
- گوشت قرمز، انواع لوبیا و دیگر غذاهای سرشار از آهن
اگر دلیل تغییر رنگ مدفوع به تغذیه مربوط باشد، جای نگرانی نیست. با خروج این مواد غذایی از بدن، مدفوع به رنگ طبیعی خود بازمی‌گردد.
3. داروها
برخی داروها که حاوی ترکیبات بیسموت هستند می‌توانند باعث سیاه شدن مدفوع شوند. این داروها شامل «پپتو بیسمول» و «کائوپکتات» (حاوی بیسموت ساب‌سالیسيلات) هستند که برای درمان اسهال، سوزش معده، تهوع و ناراحتی گوارشی به کار می‌روند.¹ همچنین مکمل‌های زغال فعال نیز ممکن است رنگ مدفوع را سیاه کنند.⁸
بیسموت با سولفیدهای موجود در دستگاه گوارش واکنش داده و ترکیبی تیره‌رنگ ایجاد می‌کند که منجر به تغییر رنگ مدفوع می‌شود؛ این حالت معمولاً موقتی و بی‌خطر است.
4. مکمل‌های آهن
مصرف مکمل‌های آهن نیز می‌تواند باعث سیاه شدن مدفوع شود. آهن به بدن کمک می‌کند تا سلول‌های قرمز خون تولید کند، و در درمان یا پیشگیری از کم‌خونی مورد استفاده قرار می‌گیرد.⁹
در حالی که سیاه شدن مدفوع و یبوست از عوارض رایج مکمل‌های آهن است، احساس درد در معده طبیعی نیست. در صورت بروز درد شکمی هنگام مصرف قرص آهن، باید با پزشک تماس گرفت. دوزهای بالا ممکن است موجب تهوع و استفراغ نیز شوند.¹⁰
5. سرطان کولون
هم تومورهای سرطانی و هم توده‌های خوش‌خیم در دستگاه گوارش می‌توانند باعث فرسایش دیواره روده شده و خونریزی ایجاد کنند. اگرچه نادر است، وجود خون در مدفوع ممکن است نشانه‌ای از سرطان کولون باشد.²
سرطان کولون اغلب بدون علامت است، اما ممکن است علائمی مانند موارد زیر بروز کند:¹¹
- درد شکم
- تغییر در عادات دفع، مانند یبوست یا اسهال
- باریک شدن مدفوع
- کاهش وزن بدون دلیل مشخص
چگونه سیاه شدن مدفوع را درمان کنیم
درمان مدفوع سیاه بستگی به علت ایجاد آن دارد. پزشک ممکن است تغییراتی در رژیم غذایی، داروهای مصرفی یا سبک زندگی شما پیشنهاد کند تا از بروز مجدد آن جلوگیری شود.
اگر پزشک احتمال دهد که خونریزی داخلی عامل تغییر رنگ مدفوع است، ممکن است انجام آندوسکوپی را توصیه کند. در این روش، یک لوله باریک با دوربین کوچک وارد دستگاه گوارش فوقانی می‌شود تا منبع خونریزی مشخص گردد.¹²
اگر منبع خونریزی حین آندوسکوپی شناسایی شود، پزشک ممکن است با تزریق، لیزر یا گیره‌گذاری روی عروق خونی، خونریزی را متوقف کند. در صورت عدم کنترل خونریزی، ممکن است جراحی ضروری باشد.¹²
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر متوجه شدید مدفوع شما سیاه شده، ابتدا به این فکر کنید که آیا اخیراً غذاهای خاصی مصرف کرده‌اید یا مکمل آهن، بیسموت یا زغال فعال استفاده کرده‌اید یا نه. در این موارد، سیاه شدن مدفوع می‌تواند یک عارضه جانبی طبیعی باشد، اما باز هم می‌توانید برای اطمینان با پزشک مشورت کنید.
اگر نتوانستید تغییر رنگ مدفوع را به غذای خاص یا دارویی نسبت دهید، به‌ویژه اگر مدفوع حالت قیری و بوی بد دارد، بهتر است با پزشک صحبت کنید؛ زیرا این موارد نشانه‌هایی قوی از خونریزی در دستگاه گوارش هستند.
در صورت مشاهده خون در مدفوع، استفراغ خونی، یا احساس سرگیجه و سبکی سر، حتماً با پزشک تماس بگیرید.¹
مروری سریع
دیدن مدفوع سیاه ممکن است نگران‌کننده باشد. این تغییر رنگ می‌تواند به دلیل مصرف غذاهای تیره، شروع مکمل یا داروی جدید باشد.
در موارد کمتر شایع، مدفوع سیاه می‌تواند نشانه‌ای از خونریزی در دستگاه گوارش فوقانی باشد. در صورت مشاهده مدفوع سیاه، به‌خصوص اگر حالت قیری و بوی بد داشته باشد، با پزشک تماس بگیرید. پزشک پس از تشخیص علت، درمان مناسب را آغاز خواهد کرد.
سوالات متداول
آیا باید نگران مدفوع سیاه باشم؟
اگر علت مدفوع سیاه، مصرف غذاهای تیره، مکمل آهن یا دارو باشد، جای نگرانی نیست. اما اگر علت آن خونریزی داخلی باشد، ممکن است نیاز به درمان پزشکی وجود داشته باشد. اگر مدفوع قیری و بدبو باشد، احتمال وجود خون بسیار بالا است.¹²
چگونه می‌توانم مدفوع سیاه را درمان کنم؟
مصرف غذاهای تیره یا سرشار از آهن را کاهش دهید یا متوقف کنید، و در صورت مصرف مکمل یا دارو، با پزشک درباره جایگزین‌ها مشورت کنید.¹⁹ نوشیدن آب فراوان نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد.¹ در صورت وجود خون در مدفوع، برای تشخیص دقیق و درمان با پزشک تماس بگیرید.